Fréttablaðið - 11.06.2020, Blaðsíða 10

SVÍÞJÓÐ Rannsókn á morði for-
sætisráðherrans Olof Palme, þann
28. febrúar 1986, er lokið og sænsk
lögregluyfirvöld telja sig hafa full-
vissu um að morðinginn sé fund-
inn. Er það Stig Engström, sem kall-
aður hefur verið Skandiamaðurinn.
Hann lést árið 2000. Tilkynnti
Krister Petersson, yfirsaksóknari,
þetta á blaðamannafundi í gær.
Tilkynningin kom ekki mörgum
á óvart, enda hefur ýmsa grunað að
Engström hafi átt einhvern þátt í
málinu, meðal annars vegna hegð-
unar hans á árunum eftir morðið.
En vitað var að hann hefði verið í
húsi tryggingafélagsins Skandia,
nálægt kvikmyndahúsinu Grand
Cinema, þaðan sem Palme var að
koma ásamt eiginkonu sinni Lis-
beth þegar hann var myrtur. Gekk
Engström út úr Skandia húsinu
aðeins nokkrum mínútum áður en
morðið var framið.
„Við komumst ekki hjá því að líta
á einn einstakling sem gerandann,
hann er Stig Engström,“ sagði Pet-
ersson á fundinum. „Engström er
látinn. Þess vegna get ég ekki yfir-
heyrt hann. Það er ástæðan fyrir
því að ég hef ákveðið að loka rann-
sókninni.“
Ríkisútvarp Svíþjóðar, SVT,
greindi frá því á mánudag að skot-
vopnið sem Palme var myrtur með
væri fundið og það yrði tilkynnt
á fundinum, en svo reyndist ekki
vera. Alls hafa um 700 byssur verið
rannsakaðar í málinu. Engin hald-
bær sönnunargögn hafa fundist
en saksóknari metur það svo að
Engström einn komi til greina sem
morðinginn.
Engström var yfirheyrður nokkr-
um sinnum í þessari stærstu lög-
reglurannsókn Svíþjóðar frá upp-
hafi, en lögreglan hafði hann aldrei
grunaðan um verknaðinn fyrr en
nú. Jafnvel þó að vitnisburður hans
hafi ekki rímað við framburð ann-
arra viðstaddra. Meðal annars hélt
Eng ström því fram að hann hefði
komið að Palme liggjandi í blóði
sínu og hreyft búk hans til að hann
gæti andað betur.
Hefur Engström margsinnis mætt
í viðtöl í sænskum fjölmiðlum eftir
morðið og tjáð sig um atburða-
rásina þetta kvöld og rannsóknina.
Athyglin beindist ekki að honum
sem geranda fyrr en árið 2016 þegar
fornleifafræðingurinn Lars Larsson
benti á hann í bók sinni Nationens
fiende.
Mårten Palme, sonur Olof Pame,
sagði í viðtali við sænska sjónvarpið
í gær að það væri með ólíkindum að
Engström hefði ekki verið tekinn
með í reikninginn.
„Það er virkilega furðulegt,“ sagði
Mårten. „Þessari gagnrýni finnst
mér að einnig megi beina að rann-
sóknanefndunum – og í sjálfu sér að
öllum rannsóknarblaðamönnum
og fjölmiðlum sem hafa einbeitt
sér að sporum sem koma málinu
alls ekkert við að mínu viti.“
Meðal þeirra sem ekki telja rétta
niðurstöðu fundna í málinu er Leif
Ljungqvist, sem var í bíl á staðnum
þegar Palme var myrtur og hringdi
á lögregluna. Ljungqvist sagði við
Aftonbladet í gær, eins og hann mun
alla tíð hafa borið, að Engström hafi
vissulega verið á staðnum en ekki
komið þangað fyrr en tveimur eða
þremur mínútum eftir að skotunum
var hleypt af.
Ljungqvist kveðst við skýrslutöku
hjá saksóknara fyrir aðeins þremur
vikum hafa ítrekað að Engström
gæti ekki hafa verið morðinginn því
hann hafi séð annan mann hlaupa
af vettvangi áður en Engström bar
að og þá hafði árásin þegar átt sér
stað.
Þrátt fyrir að rannsókn sé nú
lokið eru ekki allir sannfærðir um
að niðurstaðan sé rétt. Skiptir þar
Lögregla sætir gagnrýni í Palme-máli
Sænsk lögregluyfirvöld hafa lokað rannsókninni á morðinu á Olof Palme og hafa Stig Engström grunaðan. Sonur Palme undrast að
rannsókn hafi ekki fyrr beinst af alvöru að Engström. Ekki eru allir sannfærðir. Vitni frá morðkvöldinu segir Engström saklausan.
mestu að engin haldbær sönnunar-
gögn hafi fundist.
Í ávarpi í gær sagði Stefan Löfven
forsætisráðherra að mörg mistök
hafi verið gerð í upphafi rannsókn-
arinnar og að best hefði verið að
sönnunargögn fyndust og að hinn
seki væri enn á lífi.
„Jafnvel þótt að fjölskyldan sé
vonsvikin yfir að engin eiginleg
niðurstaða liggi fyrir um það hver sé
sekur heyri ég einnig að þau telji að
þetta sé eins nálægt sannleikanum
og komist verður,“ sagði Löfven.
Forsætisráðherrann undirstrik-
aði að þótt að rannsókninni hefði
nú verið hætt væri ekki útilokað
að hún yrði tekin upp að nýju ef ný
sönnunargögn kæmu fram.
Fékk hringingu klukkutíma
eftir morðið
„Palme kom mér fyrir sjónir eins og
margir stjórnmálamenn gera oft,
upptekinn maður með ákveðnar
hugmyndir um stöðu mála og skýra
sýn á hvernig hlutirnir eiga að vera,“
segir Stefán Jóhann Stefánsson,
fréttaritari útvarpsins á þessum
árum, en hann bjó þá í Lundi. Tók
Stefán viðtal við Palme haustið
1985 í Malmö og ræddi við hann
um sænsk stjórnmál og stjórnmál
almennt.
„Ég sá hann tvisvar eða þrisvar á
kosningafundum. Hann var frábær
ræðumaður og hreif fólk með sér.
Mér var það sérstaklega minnis-
stætt á einum fundinum að þegar
hann gekk í salinn þá rak fólk upp
fagnaðaröskur eins og Mick Jagger
eða einhver álíka stjarna væri á
ferð.“
Um klukkutíma eftir morðið fékk
Stefán hringingu um hvað hefði
gerst og hófst hann strax handa við
að vinna fréttir um það. Við fyrsta
mögulega tækifæri hélt hann til
Stokkhólms og í marga mánuði var
hann upptekinn við málið. „Allir í
Svíþjóð voru slegnir yfir þessu, jafn-
vel þó að ýmsir hafi hatað hann.
Enginn bjóst við því að þetta gæti
gerst,“ segir Stefán.
Stefán hefur fylgst með málinu
allar götur síðan og lesið nokkrar
bækur um það. „Eftir því sem lengra
leið og fréttir bárust af því að þeir
sem voru í sigtinu létust. þá minnk-
aði trúin á að þetta myndi leysast og
að hægt væri að sakfella einhvern,“
segir hann. „Það virðist ljóst núna
að enginn verður sakfelldur því lög-
regla og saksóknari virðast vissir
um hver var að verki.“
Endalokin fyrir langflesta
Håkan Juholt, sendiherra Svíþjóðar
á Íslandi, segir að gríðarlegu fargi sé
létt af sænsku þjóðinni. Þetta séu
endalokin á málinu fyrir langflesta.
„Þetta hefur verið opið sár í 34
ár. Með þessu er málinu lokið fyrir
Dæmdur og sýknaður
Á árinu 1989 var glæpa- og of-
beldis maðurinn Christer Petters-
son dæmdur fyrir að myrða Olof
Palme. Eiginkona Palme, Lisbeth,
sagðist við sakbendingu vera
viss um að Pettersson væri sá
sem hleypt hefði af byssunni
kvöldið örlagaríka. Í ljós komu
gallar við sakbendinguna og
Pettersson var sýknaður eftir að
hafa áfrýjað dóminum.
Pettersson hafði verið
dæmdur fyrir að hafa myrt
mann með byssusting á Kungs-
gatan í Stokkhólmi tveimur
dögum fyrir jól árið 1970. Hann
afplánaði aðeins sex mánuði á
geðdeild og átti síðan langan
og ofbeldisfullan afbrotaferil
sem hélt áfram eftir Palme-
málið. Hann lést árið 2004 af
alvarlegum höfuðáverkum.
Fjöldi fólks safnaðist saman á vettvangi morðsins í miðborg Stokkhólms daginn eftir ódæðið, til að votta Olof Palme virðingu sína. MYND/EPA
Skandíamaðurinn setti sig í spor morðingjans
Grafíski hönnuðurinn Stig Eng-
ström, sem nú er talið líklegast að
hafi myrt Olof Palme, fór mikinn
í fjölmiðlum eftir að forsætisráð-
herrann var skotinn. Engström var
í sínu síðasta viðtali við tímaritið
Skydd & Säkerhet á árinu 1992.
Skydd & Säkerhet var gefið út af
öryggisþjónustufyrirtækjum og á
þessum tíma ritstýrt af Jan Arvid-
son. Hann hafði setið á skólabekk
með Engström sem bauð honum
viðtal um sína sýn á atburðina í
febrúar 1986.
Í viðtalinu setti Engström sig
meðal annars í spor morðingja
Palmes. Kvaðst hann mundu hafa
notað minni byssu. Fyrir við-
talið klæddi hann sig upp eins og
hann hafði verið morðkvöldið og
teknar voru myndir af honum á
vettvangi.
„Þetta var kannski alls ekki
plan að og gert af yfirlögðu ráði,“
svaraði Engström spurður um
árásina á Palme. Hún hafi frekar
verið dráp heldur en morð, eða
eins og voðaskot á elgsveiðum.
Dráps maðurinn hafi verið einn
að verki, verið óvart á staðnum
og verið með byssu á sér fyrir
tilviljun.
Stig Engström var fæddur 1934.
Hann var tvíkvæntur og skildi við
seinni konu sína árið 1999. Hann
fyrirfór sér árið 2000.
þjóðina, lögregluna og embætti sak-
sóknara,“ segir Håkan.
Morðið á Olof Palme er ein af
umfangsmestu og lengstu lögreglu-
rannsóknum sögunnar. Á pari við
morðið á Kennedy og Lockerbie
sprenginguna í Skotlandi árið 1988.
„Samsæriskenningarnar munu þó
halda áfram að eilífu. Rétt eins og
með morðið á John F. Kennedy og
tungllendinguna,“ segir Håkan.
Hann segir að vissulega skipti
það máli að gerandinn sé látinn
og verði ekki dreginn til ábyrgðar
fyrir ódæðið. Hann harmar það líka
að þeir rannsakendur sem leiddu
málið til lykta hafi ekki verið til
staðar á sínum tíma. En þakkar þó
fyrir að þeir séu til staðar núna.
Håkan lýsir hatri vissrar kreðsu
hægrimanna á Palme eins og þrýsti-
katli og sumir þeirra hafi viljað sjá
hann drepinn. Er hann ekki í nein-
um vafa um að morðið hafi verið
pólitískt.
Sjálfur hóf Håkan stjórnmálaþátt-
töku sína í varnarmálaráðuneytinu á
fyrri hluta tíunda áratugarins. „Átta
árum eftir morðið hitti ég fólk sem
hataði Palme enn mjög mikið. Fólk
í háum embættum sem var ánægt
með að Palme hefði verið myrtur.“
kristinnhaukur@frettabladid.is
gar@frettabladid.is
1 1 . J Ú N Í 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R10 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð