Fréttablaðið - 11.06.2020, Blaðsíða 38

AÐ MÖRGU LEYTI
HELD ÉG AÐ ÞESSI BÓK
SÉ EINHVERS KONAR GREINING
Á ÞVÍ SEM VIÐ URÐUM VITNI AÐ
OG TILRAUN TIL AÐ SVARA
SPURNINGUNNI UM ÞAÐ AF
HVERJU FÓLKIÐ Í SJÓNUM
MÁTTI EKKI KOMA TIL LANDS Á
SPÁNI EINS OG VIÐ HIN.
Neo-Nationalism er fjórða bók Eiríks Berg manns pró-fessors í stjórn-m á l a f r æ ði s e m k e m u r ú t h j á
alþjóðlega forlaginu Palgrave Mac-
millan í London.
Fyrsta bókin kom út árið 2014 og
fjallaði um hrunið á Íslandi. For-
svarsmönnum forlagsins leist svo
vel á þá bók að þeir buðu Eiríki að
gerast höfundur forlagsins. Næsta
bók var Nordic Nationalism og var
greining á norrænni þjóðernis-
hyggju og fyrir tveimur árum kom
sú þriðja, Conspiracy & Populism,
sem fjallar um samsæriskenningar
og popúlisma.
„Neo-Nationalism er mun breið-
ari greining á mörgum þráðum
sem ég hef verið að vefa úr í fyrri
bókum. Ég skrifaði hana töluvert
öðruvísi en þær fyrri og frásögnin
er mun almennari og sumpart per-
sónulegri,“ segir Eiríkur. Inn í bók-
ina f léttar hann frásagnir af vett-
vangi sumra þeirra atburða sem
sagan hverfist um, svo sem innan
Kremlar múra í Moskvu, frá landa-
mærum Kólumbíu og Venesúela
og frá ríkisstjórnarskrifstofum í
Washington DC.
Spurning 12 ára barns
Formáli bókarinnar hefst á per-
sónulegri sögu. „Fyrir tveimur
árum vorum við f jölskyldan á
löngu ferðalagi og sigldum meðal
annars á milli Spánar og Marokkó.
Við sáum eftirlitssveit hirða Afríku-
fólk upp úr sjónum og því var síðan
haldið föngnu í bát við höfnina
undir byssukjöftum. Á bakaleið-
inni þremur dögum síðar sáum við
að fólkinu var enn haldið föngnu
undir sömu byssukjöftum. Dóttir
mín var 12 ára og henni fannst ver-
öldin þarna heldur öfugsnúin. Að
mörgu leyti held ég að þessi bók sé
einhvers konar greining á því sem
við urðum vitni að og tilraun til
að svara spurningunni um það af
hverju fólkið í sjónum mátti ekki
koma til lands á Spáni eins og við
hin.“
Frjálslyndið er taumhald
Í bókinni greinir Eiríkur þjóð-
ernispopúlisma eftirstríðsáranna
í þremur bylgjum sem urðu eftir
kreppur. „Eftir síðari heimsstyrjöld
tók við í Vestur-Evrópu stjórnmála-
kerfi sem við getum kallað frjálslynt
Þrjár bylgjur þjóðernispopúlisma
Eiríkur Bergmann hefur sent frá sér nýja bók. Greinir hvernig þjóðernispopúlismi
rís oft í kjölfarið á þjóðfélagslegum áföllum. Fjórða bylgjan er möguleg eftir COVID.
Ný bók Eiríks Bergmanns kemur út hjá Palgrave Macmillan í London. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrunb@frettabladid.is
lýðræði. Það skar sig frá stjórnarfari
annars staðar í veröldinni og líka frá
stjórnarfari fyrri tíðar vegna þess
að það byggði á þessum tveimur
stoðum sem voru jafnmikilvægar:
lýðræði og frjálslyndi. Þar hefur
frjálslyndið ákveðið taumhald á
meirihlutaræðinu með því að verja
einstaklinginn gegn ofríki þeirra
sem telja sig handhafa almanna-
viljans. Þess vegna höfum við ein-
staklingsfrelsi, mannréttindi og
borgaraleg réttindi og einnig tján-
ingarfrelsi, fundafrelsi, ferðafrelsi
og svo framvegis. Enginn meiri-
hlutavilji getur tekið þetta af okkur
hverju og einu.
Þetta var opið samfélag og fólk
var boðið velkomið svo framarlega
sem það virti grundvallargildi hins
frjálslynda lýðræðis. Vinnufúsar
hendur voru sóttar til Miðaustur-
landa og Norður-Afríku. Í kjölfar
olíukrísunnar árið 1972 snérust
menn í fyrsta sinn gegn þessu opna
frjálslynda lýðræðissamfélagi, til
dæmis stjórnmálamenn eins og
Jean-Marie Le Pen í Frakklandi
og Mogens Glistrup í Danmörku.
Þarna reis fyrsta bylgja þjóðern-
ispopúlismans.“
Jakkaföt í stað nasistatákna
Eiríkur segir næstu bylgju hafa
komið í kjölfarið á falli Berlínar-
múrsins árið 1989. „Þá héldum við
mörg hver að hin frjálslyndu lýð-
ræðiskerfi hefðu sigrað til fram-
búðar, en upp risu stjórnmálamenn
eins og Jörg Haider í Austurríki og
Silvio Berlusconi á Ítalíu. Síðan rís
þriðja bylgjan í kjölfarið á fjármála-
krísunni 2008. Þá varð grundvallar-
breyting, því þar fóru ekki lengur
einkum aðeins jaðarstjórnmála-
menn sem höfðu lítil áhrif og hljóm-
litla rödd. Þjóðernispopúlistar fær-
ast þarna inn í meginstrauminn og
skipta út hermannaklossunum og
nasistatáknunum fyrir jakkaföt
og fallega hárgreiðslu. Þeir komast
víða til valda.
Í nærumhverfi okkar gekk þetta
kannski lengst í Danmörku með
Danska þjóðarf lokknum undir
forystu Piu Kjærsgaard sem stöð-
ugt færði stjórnmálaumræðuna
frá hina opna frjálslynda lýðræði
og krafðist þess að innf lytjendur
afneituðu eigin menningu og yrðu
Danir eða færu ella. Þessi harka
verður síðan enn meiri í Austur-
Evrópu eins og til að mynda fyrir til-
stuðlan valdboðsafla eins og Vlad-
imirs Putins í Rússlandi og Viktors
Orbáns í Ungverjalandi.
Í þessari bók greini ég hvernig
þjóðernispopúlismi rís gjarnan í
kjölfarið á þjóðfélagslegum áföll-
um. Í bókinni er spurt hvort fjórða
bylgjan muni rísa í kjölfar kórón-
aveirunnar. Forsagan segir að það
geti vel gerst.“
Leikhúsunnendur bíða óþreyju-fullir eftir að leikhúsin opni. Í Borgarleikhúsinu eru menn að
setja sig í stellingar. Leikárið byrjar
með Níu lífum, sem fjallar um ævi
Bubba Morthens, þann 13. ágúst.
Oleanna verður frumsýnt á Nýja
sviðinu 29. ágúst og sama dag heldur
Gosi áfram á Litla sviðinu. Verkið
Veisla verður frumsýnt á Stóra sviði
Borgarleikhússins þann 18. septem-
ber, en um er að ræða nýtt verk sem
samið er af leikhópnum en hann
skipa Saga Garðarsdóttir, Katla
Margrét Þorgeirsdóttir, Sigurður Þór
Óskarsson, Sigrún Edda Björnsdóttir
og Halldór Gylfason, Veisla er í leik-
stjórn Bergs Þórs Ingólfssonar.
Önnur leikverk hjá Borgarleik-
húsinu á næsta ári eru meðal annars
Sölumaður Deyr eftir Arthur Miller
í leikstjórn Kristínar Jóhannes-
dóttur, Orlando eftir Virginu Wolf
í leikstjórn Arnbjargar Maríu Daní-
elssen og Room 4.1 Live í samstarfi
við Kristján Ingimarsson Company
og Íslenska dansflokkinn í leikstjórn
Kristjáns Ingimarssonar.
Miller og Wolf í
Borgarleikhúsinu
Níu líf snýr aftur í Borgarleikhúsinu.
MYND GRÍMUR BJARNASON.
BÆKUR
Hryllilega stuttar hrollvekjur
Ævar Þór Benediktsson
Útgefandi: Mál og menning
Fjöldi síðna: 153
Börn og unglingar hafa mörg hver
mikla ánægju af hryllingi og þola
hann í dágóðum skömmtum. Ævar
Þór Benediktsson sér þessum hópi
fyrir hrollvekjandi sælu í nýrri bók
sem geymir 20 smásögur. Höfund-
urinn fékk börn til að lesa sögurnar
yfir og gefa þeim einkunnir og sam-
kvæmt þeim er sögunum  raðað í
styrkleikaf lokka eftir hryllingi:
Vont – Verra – Verst.
Í fyrsta f lokknum Vont eru ívið
lágstemmdari sögur en í flokkunum
sem á eftir koma. Þar er ekki allt
sagt, meira gefið í skyn. Þegar á líður
verða sögurnar æsilegri og lýsingar
magnaðri. Lokasagan, Uppskera, er
gríðarlega hrollvekjandi, í sönnum
Stephen King stíl.
Sögurnar eru ætlaðar ungmenn-
um, en þar sem þær eru bæði vel
byggðar og vandlega hugsaðar ættu
fullorðnir hryllingssagnaunnendur
einnig að geta notið þeirra. Það á
alveg sérstaklega við sögurnar í
fyrri hlutanum
þar sem hryll-
i n g u r i n n e r
u nd irlig g jand i
en ekki sagður
berum orðum.
Fullorðnir vita
að minna er oft
meira, og þarna
á það sannarlega
vel við. Stysta
saga bókarinnar, sem er einungis
tvær setningar, er dæmi um þetta.
Ekki er öllum höfundum gefið að
skapa hughrif í einungis tveimur
setningum, en það tekst fantavel
þarna.
Sögurnar eru fjölbreyttar að
efni.  Margir, sem hugsa um það
hryllilegasta sem gæti hent þá, láta
hugann hvarf la til kviksetningar
og hún kemur vitanlega við sögu.
Sömuleiðis er fjallað um hættur sem
geta skapast í tannlæknastólnum og
í sundlauginni. Vampírur og upp-
vakningar eru svo á stjái og mannát
kemur við sögu.
Ævar Þór er í essinu sínu í þessari
bók og sér ungum lesendum fyrir
sæluhrolli í nær hverri sögu. Sögurn-
ar enda yfirleitt ekki vel, sem er alls
ekki ókostur þegar hryllingssögur
eiga í hlut. Lesandanum á að vera
órótt, ekki bara á meðan hann les
sögurnar heldur einnig í einhvern
tíma eftir að lestri er lokið. Rétt er
þó að taka fram að bókin á varla
erindi við þá allra viðkvæmustu, svo
óhugguleg er hún á köflum. Ungir
töffarar ættu hins vegar að verða
himinsælir, hér fá þeir sína drauma-
lesningu. Kolbrún Bergþórsdóttir
NIÐURSTAÐA: Einstaklega vel heppn-
aðar hryllingssögur sem framkalla
sannan sæluhroll.
Draumalesning fyrir unga töffara
Farsóttir í Reykjavík, er yfir-skrift kvöldgöngu sem Kristín Svava Tómasdót t ir mu n
leiða um miðbæ Reykjavíkur í
kvöld, fimmtudagskvöldið 11. júní
kl. 20.
Farsóttir og sóttvarnir hafa verið
f lestum ofarlega í huga undan-
farnar vikur og mánuði. Í þessari
göngu munu sóttir fortíðarinnar
verða rifjaðar upp og þau ráð sem
fólk hafði til að verjast þeim. Við
sögu kemur meðal annars hand-
þvottur lækna, viðbrögð fólks við
sóttkví og einangrun – og varasamir
vettlingar. Kristín Svava Tómas-
dóttir sagnfræðingur og ljóðskáld
leiðir gesti um miðbæ Reykjavíkur
og heimsækir ýmsa staði sem hafa
þýðingu fyrir sögu smitsjúkdóma
og smitvarna.
Gangan hefst kl. 20 og hittist
göngufólk á Austurvelli á blettinum
fyrir framan nýbyggingu Alþingis.
Sóttir fortíðar
1 1 . J Ú N Í 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R30 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING