Vísbending - 16.11.2017, Blaðsíða 1

Vikurit um viðskipti, efnahagsmál og nýsköpun
V Í S B E N D I N G • 4 2 . T B L . 2 0 1 7 1
Hvað þýðir Brexit fyrir Ísland?
16. nóvember 2017
42. tölublað
35. árgangur
ISSN 1021-8483
Hvað segir tölfræðin
okkur um launamun
kynja?
Ísland á mikilla hagsmuna
að gæta í Brexit.
Notkun á netinu eykst
stöðugt í atvinnulífinu.
Greina þarf stöðu íslenskra
hagsmuna í tengslum við
Brexit.
Í síðustu Vísbendingu skrifaði ég um Brexit og stöðu úrsagnarinnar úr Evrópusambandinu í Bretlandi og
vígstöðuna í breskum stjórnmálum. Þar
komst ég að þeirri niðurstöðu að pólitísk
upplausn í Bretlandi væri helsti Þrándur
í Götu samninga Breta við ESB og jafn-
framt að þessi upplausn gæti hæglega
leitt til þess að Bretar færu út úr ESB án
samnings. En hvaða áhrif getur Brexit
haft á íslenska hagsmuni?
Ótrúlegur ávinningur af EES
Þegar Ísland gerðist aðili að EES var
ávinningurinn af samningnum fyrir
íslenskt efnahagslíf metinn fyrst og
fremst á út frá þeim tollfríðindum sem
Íslendingar fengu með honum fyrir
sjávarafurðir inn á Evrópumarkað. Allar
þrætur stuðningsmanna og andstæðinga
samningsins hófust og enduðu á því
hvort tollfríðindin, ein og sér, fælu í sér
nægilegan ávinning fyrir Ísland eða ekki.
Við höfðum enga reynslu af fullkomnu
viðskipta frelsi og nutum einungis þeirrar
takmörkuðu fríverslunar með iðnaðar-
vörur sem leiddi af stofnsamningi EFTA,
auk tollfrjáls aðgangs fyrir hluta af bolfisk-
útflutningi okkar, einkanlega á Bretland.
Andstæðingar EES sáu hættur við mikið
innflæði útlendinga og að útlendingar
myndu eignast fyrirtæki og fasteignir á
Íslandi og stuðningsmenn EES bundu
vonir við að samningurinn myndi færa
okkur aukna samkeppni og lægra vöru-
verð. Enginn náði samt til fulls að gera
sér grein fyrir þeim miklu tækifærum sem
samningurinn skapaði og hafa gerbreytt
íslensku efnahagslífi og skipt Ísland miklu
meira máli en tollfríðindin ein. Engum
datt í hug að Ísland yrði 25 árum seinna
útflytjandi á greiðsluhirðingarþjónustu og
tölvuleikjum og hefði í krafti samnings-
ins byggt upp veldi í lyfjaframleiðslu.
Fáir skildu til fulls þau straumhvörf sem
samningurinn skapaði í viðskiptafrelsi og
afnámi samkeppnishamla. Það reyndist
svo rétt sem Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkis ráðherra sagði í framsögu-
ræðunni með EES, þegar hann vitnaði
í gamlan málshátt til að rökstyðja að
enginn vissi í reynd hvaða tækifæri hefðu
aldrei orðið til vegna þess að samning
sem þennan hefði skort: „Ófæddu börnin
gráta ekki“.
Íslendingar njóta í dag í krafti EES-
samningsins fyrirtaksviðskiptakjara á
breskum markaði. Fjórfrelsið sem felst í
EES tryggir ekki bara fullan aðgang fyrir
iðnaðarvörur að breskum markaði, heldur
líka íslenskum þjónustuútflytjendum
hindrunarlausan aðgang að markaðinum
og fyrirtæki hvort heldur eru í fjármála-
þjónustu eða í tæknilausnum geta nýtt sér
Bretlandsmarkað eins og um þeirra eigin
heimamarkað væri að ræða. Í krafti fjór-
frelsisins njóta Íslendingar líka búsetu- og
staðfesturéttar og mega stofna fyrirtæki
og búa og starfa í Bretlandi að vild. Fjöldi
íslenskra fyrirtækja hefur nýtt sér það og
reka ýmist sjálfstæð félög í Bretlandi eða
útibú frá starfsemi á Íslandi. Bretland er
mikilvægur markaður fyrir íslensk ferða-
þjónustufyrirtæki og í gegnum sameigin-
lega aðild Breta og Íslendinga að evrópsk-
um loftferðasamningum hafa íslensk
flugfélög getað byggt upp mikla starfsemi
með fjölda áfangastaða í Bretlandi.
Gerbreyttur útflutningur
sjávarafurða
Og þá er ótalinn sjávarútvegurinn. Sem
fyrr segir fól EES-samningurinn í sér toll-
fríðindi fyrir nær allan bolfiskútflutning
Íslendinga og nýttist þ.a.l. sérlega vel fyrir
Bretlandsmarkað. Með tollfríðindunum
opnaðust meiri möguleikar á að vinna fisk
hér á landi og það studdi við eflingu inn-
lendrar tækniþekkingar í vinnslu, sem svo
aftur – ásamt kvótakerfinu – hefur leitt
af sér þá gríðarlegu framleiðniaukningu,
sem við sjáum nú hvarvetna í íslenskum
sjávarútvegi.
En annað og meira gerðist með EES
sem skipti jafnvel enn meira máli. Ísland
varð hluti af samræmdum heilbrigðis-
reglum ESB í sjávarútvegi. Öllu eftir-
litskerfi í sjávarútvegi var umbylt og hið
nýja kerfi tryggði aðgang fyrir íslenska
vöru að evrópskum markaði eins og um
heimavöru væri að ræða. Þannig er nú
jafnóheimilt að stöðva íslenskan fisk
við landamæri innan EES eins og að
stöðva breskan eða franskan fisk. Þessi
grundvallarbreyting – samhliða gríðar-
legri framþróun í kælitækni og vinnslu-
háttum hér á landi – hefur svo valdið
því að íslenskum framleiðendum hefur
tekist að lengja þann tíma sem íslenskur
fiskur er ferskur og vinna nýja markaði
fyrir ferskan íslenskan fisk, sem unninn
er á Íslandi en fluttur í sjófrakt til Evrópu
með uppskipun í Bretlandi. Sum íslensk
sjávarútvegsfyrirtæki selja á breskan
neytenda markað en önnur á evrópskan.
Eitt besta dæmið um breytingarnar er að
orðið „gámafiskur“ – sem notað var yfir
fisk sem skipað var út óunnum í gámum –
var algengasta orðið í kvöldfréttum RÚV
árið 1991 en hefur ekki heyrst frá því við
gengum í EES. Við hættum einfaldlega á
örstuttum tíma að flytja óunna vöru út í
gámum vegna markaðsaðgangsins sem við
fengum með hindrunarlausum aðgangi
fyrir unninn bolfisk.
Hvað vilja Bretar?
Áhrifin af Brexit geta því orðið mikil
á íslenskt efnahagslíf, en mestu skiptir
auðvitað hvaða samninga Bretar gera við
grannríki sín um viðskiptakjör og hvers
konar viðskiptaumhverfi þeir kjósa sér.
Verða þeir ofaná sem ekki vilja neina
samninga um markaðsaðgang við ESB
og einungis tvíhliða samninga við hvert
og eitt ríki, eða munu ESB og Bretland
Árni Páll Árnason
ráðgjafi og sérfræðingur í
Evrópurétti
arnipall@arnipall.is
framh. á bls. 2