Morgunblaðið - 12.02.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. FEBRÚAR 2020
Þúfa Listaverk Ólafar Nordal setur mikinn svip á Grandann í Reykjavík. Sólin er farin að hækka á lofti og ekki amalegt að fá sér göngutúr og njóta náttúrufegurðarinnar og góða veðursins.
Eggert
Það er tíska í dag og
hefur verið um langa
hríð að ráða hagspek-
inga til að segja fyrir
um framtíð heilu at-
vinnuveganna. Íslensk-
ur landbúnaður er ekki
undan skilinn og hefur
sett hundruð milljóna í
slíka vísdómskúlu spá-
mannanna. Og heilu
skýrslurnar eru ryk-
fallnar í hirslum stofnana. Ég minn-
ist þess að það varð að samkomulagi
í minni tíð sem landbúnaðarráð-
herra að gera í samstarfi við
Bændasamtökin eina slíka spá,
„Sveitalíf 2006 til 2025“. Ungir og
vel menntaðir menn, vitrir eins og
Njáll, buðu fram starfskrafta sína í
að rýna í næstu 20 árin. Þeir gerðu
það undir vísdómi hinnar grísku
gyðju Kassöndru, en hún hafði þeg-
ið þá náðargjöf frá sjálfum Appolló
að geta sagt fyrir um óorðna hluti.
Vísdómsspekingarnir sem voru
ráðnir til verksins unnu af kappi og
fengu í lið með sér marga viðmæl-
endur og gerðu svo spá sína árið
2007 til ársins 2025.
Ég vil taka það fram að þegar að-
stoðarmaður minn sagði mér að
landbúnaðurinn yrði nánast farinn
úr landi samkvæmt
niðurstöðu hinna vitru
í lok tímabilsins, þá
kallaði ég spámennina
til mín og sagði þeim
upp störfum. Ég sagð-
ist ekki vilja bera
ábyrgð á spádómi
þeirra. Minnugur þess
eins og skáldið sagði;
„Falin er í illspá hverri
ósk um hrakför sýnu
verri.“ Þeir hafa sjálf-
sagt sett sjálfa sig í
spor Kassöndru, en
Appolló lagði þá bölvun á hana með
gáfunni að enginn myndi nokkurn
tímann trúa henni. Spámennirnir
kláruðu eigi að síður skýrsluna
sjálfsagt með Bændasamtökunum
og nú þrettán árum síðar er rétt að
upplýsa um stærstu breytingarnar
sem sjáendurnir töldu sig skynja í
kristalkúlunni. Skoðum nú afrakst-
ur helstu atriða skýrslunnar og spá
þeirra um framtíðina og dæmi nú
hver fyrir sig um afraksturinn og
hvað hefur gengið eftir.
Viðburðadagatal!
Sveitalíf 2006 til 2025
2008 Markáætlun um matvæla-
hönnun samþykkt. Lög sett
um tvöfalda búsetu. Frjáls
innflutningur landbúnaðar-
vara.
2010 Samtökin „Sumarhús í borg“
stofnuð og áberandi í um-
ræðunni.
2011 Kvótalaus innflutningur með
tollum. Innflutningur á nýjum
búfjárkynjum.
2012 Ísland gengur í ESB. Evra
tekin upp í stað krónunnar.
Mjólkurframleiðendur/kúa-
bændur orðnir 400.
2014 Bóluefni gegn riðu fundið upp
á Íslandi.
2015 Útflutningur á tómötum hefst.
2018 Mjólkurframleiðendur orðnir
100. Fjöldi ferðamanna nær
hámarki, 650 þúsund, og fækk-
ar á næstu árum.
2019 Útflutningur á ensímum úr ís-
lenskum jurtum hafinn.
2019 Svína-, alifugla- og eggjafram-
leiðsla flutt út fyrir landstein-
ana.
2021 Hefðbundinn búskapur nánast
horfinn á Austurlandi.
2022 Lín- og kornframleiðsla tekur
um 30% af ræktuðu landi.
Fimmta hver jörð á Íslandi
komin í eigu erlendra fyrir-
tækja og fjárfestingarsjóða.
2025 Kúabændur/mjólkurframleið-
endur orðnir 20. Sauðfjár-
bændur orðnir 100.
2025 Íslendingar orðnir 450 þúsund.
Landbúnaðurinn í mikilli hættu
Það er nei við öllum viðburðunum
sem áttu að gerast, ekkert hefur
gengið eftir. Landbúnaðurinn er
samt orðinn umkomulaus atvinnu-
grein og mikil óvissa ríkir kringum
flestar búgreinar og þjónustufyrir-
tæki. Fórnir hafa verið færðar á
kostnað íslenskra bænda til evr-
ópskra bænda í eftirgjöf á tollum í
flestum greinum og hráu kjöti. Eitt
orð heltekur nú alla stjórnmála-
umræðu, „innviðirnir“. Innviðir
landbúnaðarkerfisins, landbúnaðar-
ráðuneyti, fagstofnanir og félags-
kerfi bænda hafa verið stórlega
sköðuð af mannavöldum á sl. þrett-
án árum. Landbúnaðurinn stendur
því á hengibrún, hingað og ekki
lengra.
Skoðum staðreyndir. Innviðirnir
eru brotnir á bak aftur. Margir telja
að landbúnaðurinn verði horfin at-
vinna í landinu nema vakning verði
og viðsnúningur. Bæði verði stjórn-
málamenn og bændur að vakna og
grípa til aðgerða ef ekki á allt að
fara á versta veg. Við eigum af-
burðagóða bændur þrátt fyrir allt í
öllum búgreinum, en það hallar und-
an fæti. Ungt fólk vill í sveit og bú-
skap en lífskjörin stoppa það af. Það
er undir okkur sjálfum komið hvort
hinar vondu spár rætast. Ég fullyrði
að stjórnmálaflokkarnir eru alla-
vega í orði á því að vilja sjá sterkan
landbúnað og þangað ber að beina
kastljósi umræðunnar um hver þró-
unin er og hvert stefnir.
Stjórnmálamenn hafa brugðist at-
vinnuveginum í svo mörgum atrið-
um og bændurnir sjálfir eru kúgaðir
og daufir. Þótt landbúnaður sé vart
nefndur á nafn lengur í ríkisstjórn
eða á Alþingi vilja neytendur íslensk
matvæli á sitt borð. Enn getum við
Íslendingar snúið við og fært bænd-
um nánast það verkefni að fram-
leiða flestallar landbúnaðarvörur á
viðsjárverðum tímum um veröld
alla. Allar kjötvörur, allar mjólk-
urvörur, allt grænmeti. Og brauð,
bjór og viský að auki af íslenskum
ökrum. „Vilji er allt sem þarf.“
Heildsalar og Ólafur Stephensen
eiga ekki að ráða för. Hinn gamli
Bjarni Benediktsson þorði allavega
að tala við þá stétt með hrúts-
hornum, þótt þeir krossuðu við
Sjálfstæðisflokkinn!
Eftir Guðna
Ágústsson »Ég fullyrði að stjórn-
málaflokkarnir eru
allavega í orði á því að
vilja sjá sterkan land-
búnað og þangað ber að
beina kastljósi umræð-
unnar.
Guðni Ágústsson
Höfundur er fv. alþingismaður og
ráðherra.
Spádómur kristalkúlunnar og Kassöndru er valtur
Djúpavogshreppur
náði þeim áfanga um
síðustu áramót að fólks-
fjöldi bæjarfélagsins fór
yfir 500 manns í fyrsta
skipti síðan 2002. Sveit-
arfélagið lenti í áfalli ár-
ið 2014 þegar Vísir hf.
ákvað að flytja starf-
semi sína burt frá
staðnum en fyrirtækið
var á þeim tíma stærsti
vinnuveitandi staðarins. Í kjölfarið
fór fólksfjöldi niður í 422 og rætt var
um að Djúpivogur yrði flokkaður sem
brothætt byggð og þannig mætti fá
hundruð milljóna úr sameiginlegum
sjóðum hins opinbera í hin og þessi
verkefni. En Djúpavogsbúar eru
stoltir og ekki þekktir fyrir að gefast
upp þótt á móti blási og fólkið trúði
því að úr myndi rætast. Eftirminni-
legt er myndband sem gert var í kjöl-
far þessa áfalls og ber
nafnið Heima er best og
má finna á Youtube.
Það sem öðru fremur
hefur þó orðið til þess
að byggðarlagið hefur
rétt úr kútnum er að
laxeldi hefur verið að
byggjast upp á Aust-
fjörðum og nú er það
orðið svo að á Djúpa-
vogi er eldið orðið sú at-
vinnugrein sem flestir
vinna við, beint eða
óbeint. Fiskeldi Aust-
fjarða stundar laxeldi í Berufirði og
Búlandstindur hf., sem er í eigu Laxa
fiskeldis og Fiskeldis Austfjarða, rek-
ur laxasláturhús á staðnum. Hátt í
eitt hundrað manns hafa því atvinnu
af laxeldinu á Djúpavogi. Þar að auki
kemur stór hluti tekna iðnaðarmanna
á staðnum af þjónustu við fyrirtækin
auk þess sem verslanir, veitinga-
staðir, gististaðir og aðrir hafa tekjur
af þjónustu við fyrirtækin.
Fjölskyldur sem fyrir fimm árum
bjuggu í óvissu og við óöryggi um
framtíð sína geta nú litið björtum
augum fram á veginn. Börn á grunn-
skóla- og leikskólaaldri eru um 20% af
íbúum Djúpavogs og hér áður fyrr
sáu foreldrar engin eða fá tækifæri
fyrir börn sín til að fara og mennta sig
og koma til baka en nú hefur þetta
snúist við. Tækifæri á sviði líffræði,
viðskipta, iðnmenntunar og margra
fleiri greina hafa orðið til með tilkomu
eldisins og foreldrar vita að unga kyn-
slóðin sem nú er að vaxa úr grasi,
börnin sem nú eru í leikskóla, á þann
möguleika að fara og sækja sér
menntun og snúa til baka í fjölbreytt
atvinnulíf sem er tengt fiskeldinu.
Þessi þróun hefur öll orðið án þess
að ríkið hafi þurft að koma að þessu
en þó er rétt að taka fram að með út-
hlutun á byggðakvóta í kjölfar brott-
hvarfs Vísis komst Búlandstindur hf.
á lappirnar og eldisfyrirtækin tóku
svo við boltanum og byggðu fyrir-
tækið enn frekar upp. Það sem ríkið
gerir hins vegar núna er að hirða
skatta af eldinu en engin atvinnu-
grein í uppbyggingu hefur verið
skattlögð jafn harkalega og fiskeldið.
Og það sem mörgum þykir undarlegt
og ósanngjarnt er að sveitarfélögin
þar sem fiskeldið er stundað fá engan
hlut af þeirri skattheimtu. Þar að auki
draga stofnanir lappirnar og svo er
auðvitað fólk sem berst hatrammlega
gegn þessari uppbyggingu og þar
með gegn þessum byggðarlögum, til-
verurétti og framtíð fólksins.
Fólkið sem býr á Vestfjörðum hef-
ur eflaust svipaða sögu að segja,
byggðarlög sem áður áttu undir högg
að sækja hafa snúið vörn í sókn og
eru farin að blómstra. Og að ein-
hverju leyti vegur fiskeldið upp
loðnubrest þar sem útflutningstekjur
fiskeldisins eru orðnar hærri en af
loðnunni en betur má ef duga skal.
Tækifærin er svo sannarlega fyrir
hendi, við eigum svæði sem eru vel
fallin til þess að stunda þar eldi, má
þar nefna Ísafjarðardjúp og firðina
fyrir austan. Þannig mætti blása lífi í
fleiri byggðarlög sem standa höllum
fæti (sagði einhver björgum Árnes-
hreppi?). Í stað þess að leyfa aðeins
71.000 tonna framleiðslu á ári ættu
stjórnvöld að setja sér það markmið
að framleiðslan nái 150.000 tonnum á
næstu árum. Horfum til þeirrar góðu
reynslu sem er af eldinu fyrir austan
og vestan, grípum tækifærið og
byggjum upp til framtíðar.
Grípum tækifærin
Eftir Kristján
Ingimarsson »Með tilkomu fiskeldishefur verið lagður
traustur grunnur að af-
komu fjölda fjölskyldna
á landsbyggðinni. Enn
er hægt að bæta í.
Kristján Ingimarsson
Höfundur er fiskeldisfræðingur og
sveitarstjórnarmaður.
kristjan@djupivogur.is