Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.04.2020, Blaðsíða 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.4. 2020
É
g er Vesturbæingur í húð og hár,“
segir Vigdís mér þegar ég spyr
hana út í æsku og uppvaxtarár.
„Ég fæddist á Tjarnargötu 14,“
segir Vigdís en foreldrar hennar
voru Finnbogi Rútur Þorvaldsson, verkfræði-
prófessor við Háskóla Íslands, og Sigríður Ei-
ríksdóttir hjúkrunarfræðingur sem lengi var
formaður Hjúkrunarfélags Íslands.
Vigdís rifjar upp að hún hafi sem barn á
Tjarnargötunni oft leikið sér á neðri hæðinni
hjá Ólafi Lárussyni, lögfræðiprófessor og síðar
rektor Háskóla Íslands, en hann og kona hans,
Sigríður Magnúsdóttir, voru barnlaus. „Hann
var mikill vinur minn og kenndi mér að ganga í
skóla,“ segir Vigdís. „Hann lét mig ganga í
kringum borðstofuborðið þeirra með skóla-
tösku að þykjast vera að ganga í skóla,“ segir
Vigdís og gleðst yfir minningunni.
Vigdís rifjar einnig upp að hún hafi verið
hugfangin af lítilli styttu sem Ólafur og Sigríð-
ur áttu af öpunum þremur, einum sem heldur
fyrir eyrun, öðrum sem heldur fyrir augun og
þeim þriðja sem heldur fyrir munninn. „Ólafur
kenndi mér þá viskuna sem býr í þeirri sögu:
Ekki hlusta á slúður, ekki sjá það sem kemur
þér ekki við og ekki segja frá leyndarmálum.
Og ég hef haldið þetta alla ævi.“
Erfiðar minningar skolaðar í burtu
Vigdís var líkt og margir af hennar kynslóð
viðstödd þegar lýðveldið var stofnað á Þing-
völlum hinn 17. júní 1944. „Það sem mér þótti
alltaf minnisstæðast var að þá voru karlar með
rennihatta svonefnda, sem voru með upprétt
barð, og ég stóð við hliðina á föður mínum, og
þegar allir hrópuðu húrra fyrir lýðveldinu tóku
þeir hattana ofan og þá dembdist yfir mig allt
vatnið sem hafði safnast í barðinu á hattinum
hans.“
Hin margumtalaða rigning sem litaði 17.
júní 1944 hefur stundum setið í mönnum sem
lifðu þennan dag. „En mér finnst ágætt að líta
svo á að þarna hafi rigningin verið að hreinsa
Þingvelli, okkar helgasta stað, af öllum þeim
minningum sem erfitt var fyrir þjóðina að
muna,“ segir Vigdís. „Það er stundum erfitt að
hugsa til alls þess sem gerðist þar á öldum áð-
ur.“
Í leikhúsinu eru allir jafningjar
„Ég var frá því að ég var barn mjög heilluð af
leikhúsi og leiklist. Mér fannst ekkert
skemmtilegra en að fá að fara með foreldrum
mínum á leiksýningar í Iðnó eða í Gúttó. Ég
var mjög snortin af þessari túlkun leikhússins
á mannlífinu,“ segir Vigdís. Hún rifjar upp að
það hafi til dæmis verið ótrúlega mikil upplifun
fyrir sig að sjá túlkun Lárusar Pálssonar á
Hamlet fyrir margt löngu.
„Það sem er merkilegt við sviðslistina er að
allir sem koma fram á leiksviði eru jafnstórir
og maður sjálfur – í sjónvarpi eru þeir minni
og á hvíta tjaldinu miklu stærri. Á leiksviðinu
eru allir jafnstórir og þinn eigin veruleiki.“
Vigdís útskýrir nánar: „Í leikhúsinu horfir þú
á ákveðna mynd af mannlífinu og ert að horfa á
eitthvað sem þú þekkir eða kannast við, því
skáldverkin endurspegla mannlífið í öllum
þess ótal myndum.“
Leiklistarhugsjónin fékk að blómstra á
æskuheimili Vigdísar, sem rifjar upp að þegar
hún var að alast upp hafi heima hjá henni verið
tvískipt stofa með rennihurð, sem var óspart
notuð til þess að skilja að leikendur og áhorf-
endur.
Að loknu stúdentsprófi fór Vigdís til Frakk-
lands til náms, fyrst í Grenoble og síðar Sor-
bonne þar sem hún lærði frönsku og franskar
bókmenntir. „Ég er alin upp á alþjóðlegu
heimili, foreldrar mínir voru bæði við nám í út-
löndum og það var alltaf fylgst mjög vel með
því sem var að gerast erlendis heima hjá mér í
gamla daga.“
En hvað er það sem heillar við Frakka sem
þjóð? „Þeir eru svo skemmtilega heim-
spekisinnaðir,“ segir Vigdís og bætir við að
Frakkar séu miklir hugsuðir og mjög gagn-
rýnir á menn og málefni, ekki síst stjórn-
málamenn sína. „Svo eru Frakkar mjög
skemmtilegir. Í Frakklandi er hádegishlé á
vinnustöðum frá klukkan eitt til þrjú og þá
fyllast veitingahúsin og mikið spjallað í tvo
tíma. Og yfirleitt eru þeir svo andlega sinnaðir
að þeir hafa mikið til málanna að leggja,“ segir
Vigdís og brosir kankvís.
Frakklandsdvölin mótaði Vigdísi fyrir lífstíð
að hennar eigin sögn. „Í fyrsta lagi kynntist ég
vel franskri menningu, lærði þar það sem ég
kann í málinu og hef alla tíð verið mjög tengd
Frakklandi, landi og þjóð,“ segir Vigdís og
bætir við að það megi kalla sig „frankófíl“, ein-
lægan aðdáanda franskrar menningar.
Frakklandsdvölin og frönskunám hennar
beindi henni einnig inn á starfsvettvang þegar
heim var komið, en þá varð Vigdís mennta-
skólakennari í MR og Hamrahlíð, auk þess
sem hún kenndi um tíma franska leiklist-
arsögu í Háskóla Íslands.
Tekið yfir frönskuþættina
Franskan átti einnig þátt í að gera Vigdísi
þekkta meðal þjóðarinnar allrar, þegar henni
var falið upp úr 1970 að kenna landsmönnum
frönsku á sjónvarpskjánum og varð „frönsku-
kennari þjóðarinnar“. En hvernig kom það til?
„Þetta var stórkostleg hugmynd hjá Ríkissjón-
varpinu, að taka upp tungumálakennslu. Þar
var kennd um tíma enska, þýska og svo
franska, og ég var beðin um að sjá um frönsku-
kennsluna. Og hún var svo skemmtileg, því ég
notaði þætti sem höfðu verið gerðir í Frakk-
landi fyrir frönskukennslu í útlöndum,“ segir
Vigdís, en í þáttunum mátti sjá franska leikara
tala um hina ýmsu þætti daglegs lífs.
„Svo talaði ég í kringum þessa leikþætti, og
ungur franskur maður, sem þá var hér á landi
við nám, Gérard Vautey, var með mér í þess-
um þáttum. Hann byrjaði: „Bon jour, Vigdís“
og ég svaraði „Bon jour, Gérard“! Þetta hafði
greinilega mikil áhrif því að þegar ég var að
Vigdís Finnbogadóttir
fagnar 90 ára afmæli á
miðvikudaginn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þjóðin var alltaf vinur minn
Frú Vigdís Finnbogadóttir, forseti lýðveldisins frá 1980 til 1996, fagnar nú á miðvikudaginn 90 ára afmæli sínu. Ýmislegt
hefur drifið á daga Vigdísar á þeim tíma og saga hennar spannar mikilvæga tíma í sögu Íslands þegar landið breyttist frá
konungsríki til lýðveldis og að sjálfsögðu aukið jafnrétti kvenna en Vigdís var, líkt og alkunna er, fyrsti kvenkyns
þjóðhöfðinginn sem var þjóðkjörinn. Morgunblaðið fékk að ræða við hana í tilefni af þessum tímamótum.
Stefán Gunnar Sveinsson sgs@mbl.is
’ Það sem er merkilegt viðsviðslistina er að allir semkoma fram á leiksviði eru jafn-stórir og maður sjálfur – í sjón-
varpi eru þeir minni og á hvíta
tjaldinu miklu stærri.