Vísbending - 22.02.2016, Blaðsíða 3

VíSBENDING
V
Offramleiðslan aukin
£l
Þórólfur Matthíasson
Prófessor
Eitt af best varðveittu leyndarmálum
íslensks atvinnulífs tengjast ekki
Borgun heldur þeirri staðreynd að
mjólkurframleiðsla á landinu er langleiðina
í tvöfalt meiri en markaðurinn þolir og að
lambakjötsframleiðslan er um 35% meiri
en seljanlegt er á innlendum markaði.
Mismunandi leiöir
Aðferðir búgreinanna við að losna
við umframframleiðsluna eru ólík-
ar. I mjólkurframleiðslunni eru reistir
himinháir tollmúrar og umframmjólkinni
er breytt í smjör og ost. Til að losna við
smjörið er það niðurgreitt með háu
verði á rjóma. Afar lítill möguleiki er að
selja íslenskar mjólkurafurðir erlendis á
samkeppnishæfu verði. Eina undantekn-
ingin er skyr, sem þó er auðframleitt úr
erlendu hráefni eins og Arla og Siggi hafa
sannað. Erlendur markaður fyrir skyr er
því fremur takmarkaður.
Sauðfjárframleiðendur flytja 35% af
sinni framleiðslu út. I gegnum tíðina hefur
gengið á ýmsu með skilaverðið. Fram til
1992 greiddi ríkissjóður útflutningsupp-
bætur á útfluttar afurðir auk þess sem
bændur fengu lægra skilaverð fyrir þann
hluta afurðanna sem voru fluttar út. Fyrst
eftir bankahrunið og gengisfellinguna
2008 voru erlendir markaðir íslenskum
bændum hagstæðir og þeir fengu nokkurn
veginn sama verð fyrir afurðirnar innan-
lands og erlendis. Svo ákafir urðu þeir í
útflutningnum að þeir sveltu innanlands-
markaðinn. Sumarið 2011 var erfitt að
finna lamabakjöt á grillið! Nú hefur út-
flutningsverðlag lækkað, enda hafa safnast
saman birgðir sem jafngilda ársneyslunni
innanlands'
Vítahringur vandamála
Ein af afleiðingum offramleiðsluvand-
ans er offjárfesting. Fjármagnsgjöld vega
þyngra sem hlutfall þátttatekna en í fisk-
veiðum (40% í landbúnaði, 33% í fisk-
veiðum). Hið opinbera styrkir greinina
beint um 10-13 milljarða árlega. Obeini
stuðningurinn (innflutningsverndin) er
um 9-10 milljarðar árlega. Há fjármagns-
gjöld landbúnaðar skýrast að hluta af svo-
kallaðri eigngeringu loforða um opinber-
an stuðning. Ofíjárfestingu í landbúnaði
fylgir síðan ofnýting annarra framleiðslu-
þátta, bæði vinnuafls og landgæða.
Eins og lýsingin hér á undan ber með
sér býr landbúnaður á fslandi við mjög
alvarleg strúktúr vandamál. I ljósi þeirrar
staðreyndar má hafa þolinmæði fyrir
hugmyndum um opinberar aðgerðir í
þágu breytts fyrirkomulags. Það má hafa
þolinmæði fyrir því að skattfé sé notað til
að koma greininni í það horf að hún geti
sinnt nauðsynlegu hlutverki sínu sem er
að sjá landsmönnum og sístækkandi hópi
ferðamanna fyrir nægu og góðu framboði
á dagvöru.
Lausnin fundin?
Þvert á væntingar bjóða nýgerðir
búvörusamningar ekki upp á lausnir á
strúktúrvanda landbúnaðarins. Þvert á
móti. Þegar samningarnir eru skoðaðir
virðist sem samningsmarkmið hafi ver-
ið að draga úr svokallaðri „eigngeringu“
beingreiðslna, þó án þess að skaða stóra
aðila á borð við Kaupfélag Skagfirðinga.
Staða Mjólkursamsölunnar er styrkt ef
eitthvað er með því að hún fær rétt til að
koma sér upp flutningsjöfnunarsjóði bæði
hrámjólkurmeginn og afurðameginn. Það
verður því erfitt fyrir smáaðila að hasla sér
völl á úrvinnslumarkaðnum. Samningsað-
ilar setja málamyndarfjárhæðir til tískufyr-
irbæra eins og geitaræktunar.
Til að ná þessum markmiðinu um
minni eigngeringu er stuðningur í formi
beingreiðslna fluttur í framleiðslu-
tengdar greiðslur. Þannig eiga greiðslur
út á innvegna mjólk að aukast úr 2,6
milljörðum árið 2017 í 4,1 milljarð króna
árið 2026 (á föstu verðlagi). Sauðfjársamn-
ingurinn lækkar beingreiðslur úr 2,5 millj-
örðum árið 2017 í 0 krónur 2026. Á sama
tíma aukast framleiðslutengdar greiðslur
um tæpan milljarð króna.
Framleiðið meira!
Með því að auka framleiðslutengingu
styrkjanna er bændum í hefðbundn-
um greinum gefin þau skýru skilaboð að
þeir eigi að auka framleiðsluna. Þ.e.a.s. í
stað þess að samningur stuðli að hægfara
niðurtröppun framleiðslugetu í mjólk
og sauðfjárbúskap er stuðlað að aukinni
offjárfestingu og offramleiðslu. Land-
búnaðarráðherra virðist gera sér einhverja
grein fyrir því hvað hann er að gera því
hann lofar að hækka tollmúrana enn svo
afsetja megi umframmjólkina á innan-
landsmarkaði.
Nýundirritaður búvörusamningur mun
að öllum líkindum auka vanda landbún-
aðarins. Til að byrja með mun reyndar
greinin einkennast af bjartsýni og mjalt-
arþjónainnflytjendur og fjósbyggjendur
munu eiga góða daga fyrsta kastið. En
innlendur markaður mun ekki taka við
allri mjólkinni og öllu kindakjötinu sem
mun bætast við. Smjörfjöll munu rísa,
rjómatjarnir myndast, kjötgeymslur fyll-
ast, afréttir blása upp og bændur fylla bið-
stofur lánastofnana. U
Heimitd:
1 Siá:http://px.hagstofa.is/nxis/pxweb/is/
Atvinnuvegir/Atvinnuvegir landbunadur
landframleidsla/LAN 10201 .px/table/tableVi-
ewLavoutl/?rxid=a5b86b3a-4788-43fb-bd-
08-38114b063413.
VÍSBENDING «6. TBL. 2016 3