Vísbending - 23.05.2016, Blaðsíða 3

hækki þegar útflutningur vex sem
veldur því að verðbólga verður lægri
en ella. Þannig er aukin eftirspurn eftir
útflutningi sá þjóðhagslegi hnykkur sem
er mest eftirsóknarverður. An hans getur
ríki reynt að lækka gengi gjaldmiðils til
þess að bæta samkeppnisstöðu, draga úr
innflutningi og auka útflutning, og ná
þannig auknum afangi í viðskiptum við
útlönd og auknum hagvexti en á kostn-
að lægra gengis og oft verðbólgu. Hér á
landi hefur aukning ferðaþjónustu orðið
við stöðugt og hækkandi gengi krónu
síðustu árin.
Lítum nú á mynd 3 sem sýnir fjölda
erlendra ferðamanna. Á efstu myndinni
sést hlutfallsleg fjölgun þeirra. Árið 2011
var vöxturinn 16% en árið 2015 var
hann 29%. Slíkar vaxtartölur sáust síðast
á sjötta áratug síðustu aldar. Þá var fjöldi
erlendra ferðamanna hins vegar mun
minni svo að fjölgun þeirra var minni í
höfðatölu á ári hverju. Á miðmyndinni
sést að fjöldi erlendra ferðamann var inn-
an við 500 þúsund árið 2010 en tæplega
1,3 milljónir á síðasta ári. Neðsta myndin
sýnir svo hlutfall erlendra ferðamanna
og íbúafjölda Islands. Þetta hlutfall náði
einum árið 1999 og hafði þá ávallt verið
undir þessu hlutfalli en var 3,9 árið 2015
og fer væntanlegar yfir fjóra á þessu ári.
Slík fjölgun ferðamanna hefur í för
með sér tilfærslu framleiðsluþátta. Fram-
boð á gistingu hefur aukist mjög, ný hót-
el verið reist og framboð heimagistingar
aukist mikið. Jafnframt hefur ferðaþjón-
ustan flutt inn mikið vinnuafl frá Evrópu
sem skýrir af hverju mikil aukning at-
vinnu í ferðaþjónustu hefur ekki orsak-
að launaskrið og verðbólgu. Líklegra
er að miklar kjarasamningsbundnar
launahækkanir undanfarin ár hafi aukið
hag af að flytja inn ódýrt erlent vinnuafl.
Kostir við Evrópska
efnahagssvæðið
Aðflutningur vinnuafls er mögu-
legur vegna þátttöku Islands í
Evrópusamstarfmu. Hinn sameiginlegi
markaður (vörur, þjónusta, fjármagn
og vinnuafl) skiptir hér lykilmáli. Auð-
veldara er að ná verðbólgumarkmiði
þegar vinnumarkaður er sameiginlegur
með Evrópuþjóðunum þannig að vinnu-
afl flyst til landsins í uppsveiflu og frá
því í niðursveiflu. Þannig getur hin
ört vaxandi ferðaþjónusta ráðið til síns
starfsfólk frá Evrópska efnahagssvæðinu
(EES) sem minnkar launaskrið og verð-
bólgu innan lands. Ef vinnumarkaður
væri ekki sameiginlegur hefði vöxtur
ferðaþjónustu í för með sér samkeppni
um vinnuafl, launahækkanir og
verðlagshækkanir sem síðan kölluðu á
hærri vexti sem ætlað væri að auka slaka
á vinnumarkaði. En nú gerist þess síður
þörf.
Phillips-kúrfan sýnir tölfræðilegt sam-
band verðbólgu og atvinnuleysis, minna
atvinnuleysi fylgir meiri verðbólga, jafn-
vel vaxandi verðbólga. Upprunalega var
kenningin sú að ef atvinnuleysi væri lítið
ykist verðbólgan og ef það væri mik-
ið yrði verðbólga lítil. Sameiginlegur
vinnumarkaður Evrópska efnahagssvæð-
isins hefur í för með sér að tengsl verð-
bólgu og atvinnuleysis slitna á einhverju
bili eins og sýnt er á mynd 4. Þegar
atvinnuleysi minnkar í örum hagvexti
þá flytur erlent (sem innlent) vinnuafl til
landsins sem dregur úr þrýstingi á laun
og verðlag. Þegar að kreppir gerist þetta
með öfugum formerkjum, atvinnuleysi
eykst minna í samdrætti og hann hefur
ekki í för með sér sama slaka og annars
væri, laun lækka ekki eins mikið.
Á vinstri helmingi myndar 5 er sýnt
samband verðbólgu og atvinnuleysis frá
2000 til 2015 og á þeirri hægri tengsl
launaverðbólgu og atvinnuleysis. A
vinstri myndinni er það ekki atvinnu-
leysið sem ræður verðbólgu heldur
gengisfall krónunnar 2008-2009 sem
orsakar hækkun verðlags. Hið sama má
segja um verðbólgutoppinn árið 2006.
Ekki er sjáanlegt neitt samband á milli
breytanna. Á hægri helmingi myndar-
innar virðist við fyrstu sýn vera samband
á milli launaverðbólgu og atvinnuleysis.
En það stafar einkum af því að laun
hækkuðu lítið kreppuárið 2009. Síðan
byrjuðu þau að hækka við hátt atvinnu-
leysi árin 2010-2012. Hækkun launa
árið 2015 má rekja til opinbera geirans;
laun lækna og kennara voru hækkuð og
hafði það áhrif á almennan vinnumarkað
í kjölfarið. En þótt erfitt sé að sjá sam-
band á milli breytanna er þó við því að
búast að launaskrið og verðbólga verði
ef atvinnuleysi verður mjög lítið, eins og
sýnt er á mynd 4, skortur á vinnuafli og
aukning atvinnu mikil.
Af þessum myndum má draga þrjár
ályktanir.
I fyrsta lagi eru það einkum
breytingar á gengi krónunnar sem til
skamms tíma valda verðlagsbreytingum.
I öðru lagi er veikt samband á milli
verðbólgu og atvinnuleysis á þessu
tímabili, frá árinu 2000 til ársins 2015.
I þriðja lagi er alls ekki loku fyrir það
skotið að launaskrið og verðbólguskot
geti orðið ef skortur verður á vinnuafli í
framtíðinni.
VÍSBENDING
■v
Mynd 3. Fjölgun ferðamanna
Hlutfallslcgur vöxtur erlcndra fcrðamanna
Fjöldi erlendra ferðamanna
Hlutfall tjölda erlendra ferðamanna og ibúa
Heimild: Ferðamálastofa.
Bætt viðskiptakjör,
hærra gengi og
verðhjöðnun erlendis
Við komum þá að fjórðu ástæðu
hinnar hagfelldu efnahagsþróunar. Við-
skiptakjör hafa batnað mikið síðustu
misseri og verðhjöðnun er í mörgum
viðskiptalöndum. Lækkun olíuverðs,
aukin eftirspurn eftir ferðaþjónustu og
hækkun fiskverðs hafa bætt viðskiptakjör
og valdið því að jafnvægisraungengi hef-
ur hækkað.6 Þannig er unnt að viðhalda
viðskiptaafgangi við hærra raungengi en
áður, þ.e.a.s. hærra nafngengi eða hærra
launastigi. Lífskjör á íslandi geta verið
betri án þess að halli verði á viðskiptum
við önnur lönd. Betri staða gagnvart
útlöndum, minni skuldir verða einnig
til þess að jafnvægisraungengi hækkar.
Síðast, en ekki síst, hefur alþjóðleg verð-
hjöðnun, lækkun olíuverðs og annarrar
hrávöru og hækkun gengis krónunnar
valdið því að verðlag innflutnings hefur
lækkað og vegið á móti áhrifum hærri
launa á innlent verðlag.
Lækkun á verði innfluttra aðfanga
skýrir að töluverðu leyti af hverju verð-
lag hefur ekki hækkað þrátt fyrir mikla
hækkun launa síðasta árið, hækkun sem
stafaði í upphafi af launahækkunum hjá
hinu opinbera og smitaði svo út frá sér
jramh. d bls. 4
VÍSBENDING 18 TBl. 2016 3