Vísbending - 13.06.2016, Blaðsíða 2

VíSBENDING
Er þetta allt vonlaust?
Einn af aðalleikurunum skrifar leikdóm um Hrunið
Mervyn King: The End of Alchemy,
Money, Banking, and the Future ofthe Glob-
alEconomy. Little, Brown. 2016.
egar seðlabankastjórinn talar um
kreppu hlusta menn. Haustið
2008 breyttust embættismenn,
sem almenningur hafði áður í besta falli
séð í íjarlægð, í stjörnur í óhugnanlegum
raunveruleikaþætti. Einn þessara manna
er Mervyn King, seðlabankastjóri Eng-
landsbanka. Islendingar kynntust Mervyn
í hruninu og deilur komu upp um samtal
hans og formanns bankastjórnar Seðla-
banka íslands á þeim tíma.
Mervyn King hefur nú skrifað bókina
The End of Alchemy, sem er ólík öðrum
hrunbókum að því leyti að hún fjallar ekki
um hvernig höfundur bjargaði heiminum
með snarræði sínu, eða ákveðnir glæponar
og kjánar hafi leitt heiminn fram á ystu nöf
og svo ýtt við honum. Þvert á móti setur
hann fram hugmyndir um hverjar séu hinar
undirliggjandi orsakir vandans og hvernig
megi afstýra því að heimsbyggðin lendi aft-
ur í sömu súpu.
Umskiptin miklu
Arið 2007 var ekki bara lúxusár í hugum
íslendinga. Það var enn eitt árið sem virtist
sanna að heimurinn væri á réttri leið stöð-
ugleika og hagvaxtar. Allt frá hruni Berlínar-
múrsins var allt á uppleið að því er virtist. I
ágúst fóru hins vegar að sjást blikur á lofti og
rúmu ári seinna hafði vísdómur gærdagsins
breyst í dæmisögu um heimsku mannanna.
Hetjurnar breyttust í skúrka á örskömmum
tíma.
Hér á landi er okkur oft hugsað til þess
hvar ísland hafi farið út af sporinu. Það er
auðvitað skynsamleg hugsun, en því fer samt
fjarri að landið hefi eitt og sér lent í vanda.
Þvert á móti hefur komið í ljós að víða var
pottur brotinn. Með því að plata sjálfa sig
og aðra höfðu fjölmargir getað haldið áfram
á sinni braut án þess að nokkur sæi að eitt-
hvað væri að. Þegar talað var um að á íslandi
gæti efnahagslífið lent harðri lendingu héldu
flestir að um myndlíkingu væri að ræða sem
ekki bæri að taka allt of bókstaflega.
Enn þann dag í dag eru menn ekki búnir
að bíta úr nálinni með hrunið. Ekki aðeins
þeir fjölmörgu einstaklingar sem töpuðu
aleigunni og fyrirtækin sem fóru á hausinn
heldur líka stórir bankar og heilu hagkerfin.
Engum datt í hug að meira en sjö árum eft-
ir að ósköpin dundu yfir sætu menn enn í
pyttinum.
Upphaf sögunnar
King segir frá því að hann hafi hirt
virtan bankamann frá Kína árið 2011 og
ákveðið að spyrja hann um hvaða lærdóm
Kínverjar hefðu dregið af iðnbyltingunni.
Sá kínverski sagði að landsmenn hans vildu
gjarnan feta í fótspor Vesturlanda og bæta
lífskjörin með iðnvæðingu. En bætti svo
við: „Eg er hræddur um að þið hafi ekki
alveg skilið peningamál og bankastarfsemi
enn.“ Þetta varð King innblástur að bók-
inni.
Hann spyr réttilega hvers vegna allt það
stórsnjalla fólk sem hóf störf í bönkum á
þessum tíma, dáleitt af háum launum og
bónusum, gat haft svona óskaplega rangt
fyrir sér í rekstri. Auðvitað var maðkur í
mysunni hjá sumum, en ef það hefði eitt og
sér verið orsökin er líklegt að sumir hefðu
sloppið. Hroki hagfræðinga sem teldu að
þeir gætu sagt fyrir um óorðna hluti hafi
aukið líkurnar á kreppu. Nauðsynlegt sé að
hugsa hagfræðina upp á nýtt.
Bankar eiga að halda aga á lántökum,
vera varfærnir og taka lágmarksáhættu.
Fyrir hrun voru þeir aftur á móti leiðandi
í áhættusókn og bjuggu til ýmiss konar
tæki, svonefndar afleiður, sem þeir skildu
ekki einu sinni sjálfir nema að takmörkuðu
leyti, hvað þá að þeir gætu skýrt þau fyrir
viðskiptavinum sínum. Á leiðinni tapaðist
traustið sem er grunnurinn að bankastarf-
semi og reyndar grunnurinn að ríkinu í
heild.
Meginhugtök
King talar í bókinni um fjögur grunnhug-
tök sem skipti meginmáli:
1. Ojafhvægi í hagkerfinu er staða sem
ekki er hægt að viðhalda. Að því kemur
að framleiðsla og neysla hlýtur að
breytast og færa hagkerfið í jafnvægi á ný.
King telur að frá falli Berlínarmúrsins
hafi ríkt ójafnvægi í hagkerfi heimsins.
Breytingar hafi orðið, en enn sé ekki
komin varanleg staða.
2 VÍSBENDING • 21.TBL. 2016