Vísbending - 30.07.2016, Blaðsíða 1

ÍSBENDING
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
30. júlí 2016
26 . tölublað
34. árgangur
ISSN 1021-8483
Kaupmáttaraukning gleður
Mynd 1: Kaupmáttur launa og hlutfall þeirra
sem eru jákvæðir á núverandi ástand
130
125
120
115
110
105
100
95
Ikönnunum Gallups vegna væntinga-
vísitölu er meðai annars spurt um það
hvort þátttakendur séu jákvæðir eða
neikvæðir á núverandi ástand. Ekki kem-
ur sérstaklega á óvart að fáir voru jákvæðir
fyrst eftir hrun. Laun höfðu lækkað, skuld-
ir hækkað, eignir rýrnað, lífeyrisréttindi
minnkað og atvinnuleysi aukist. Hvergi
gátu menn komið saman án þess að tala
um það áfall sem þjóðin hafði orðið fyrir.
í blöðum var í alvöru talað um það hvort
þjóðin gæti lifað án þess að fá vörur frá
útlöndum. Allt virtist Islendingum mót-
drægt.
Kaupmáttur
Kaupmáttur er vandmeðfarið hugtak. í
stuttu máli mælir hann getu fólks til þess
að kaupa vörur og þjónustu. Vandinn er
fyrst og fremst fólginn í því hvaða peninga
er verið að ræða um. Ef horft er á launa-
taxta eina og sér mæla þeir auðvitað kaup-
getu þeirra sem fá alltaf sömu mánaðar-
launin og eru ekki með aðrar greiðslur,
hvorki fyrir yfirvinnu né önnur störf.
Hjá flestum er lífið ekki svona einfalt.
Margir vinna yfirvinnu sem greitt er fyrir,
aðrir sinna aukastörfum, nokkrir fá bónusa
þegar vel gengur og svo mætti lengi telja.
Kaupmáttur launa einn og sér segir því
ekki alla söguna ef ekki fylgir sögunni hve
mikil vinna er í boði.
Tekjur eru svo líka víðtækari en laun.
Margir fá fjármunatekjur og þær minnk-
uðu í hruninu. Að vísu var mjög villandi að
horfa á fjármunatekjur í heild þegar horft
var á tekjur almennings, því að þær skiptust
mjög ójafnt. Orfáir auðmenn fengu obbann
af þeim tekjum. Því miður hefúr fjármuna-
tekjum oft verið blandað saman við launa-
tekjur þegar tekjudreifing er skoðuð. Þetta
veldur erfiðleikum þegar niðurstöðurnar
eru svo túlkaðar sem launamisrétti.
Fyrir launþegann skiptir kaupmáttur
ráðstöfunartekna mestu máli. Þá koma
ekki bara inn aukagreiðslur eins og rak-
ið eru hér að framan heldur líka hvernig
skattgreiðslur og millifærslur hafa áhrif.
Hærri skattprósenta þýðir að launþeginn
hefur úr minni peningum að spila. Barna-
Heimild: Hagstofa Islands
og vaxtabætur hafa líka áhrif.
Kaupmáttur er því ekki einfalt fyrirbæri
og auðvelt að fara rangt með hann í orð-
ræðu. Hér á eftir er talað um kaupmátt launa
en ekki ráðstöfunartekna, án þess að það sé
sérstaklega tiltekið.
Kaupmáttaraukning
veldur ánægju
Eitt af viðfangsefnum hagfræðinnar er j
að mæla velferð almennings. Horft hefur I
verið á hagvöxt öðru fremur, en hann seg- |
ir hve mikið það eykst sem þjóðin í heild
framleiðir. Hagvöxtur á mann segir því hve j
mikið hver og einn framleiðir að meðaltali. ;
Hagvöxtur getur aukist mikið við það eitt i
að fleiri komi inn á vinnumarkað, jafnvel j
þó svo að hver og einn skili því sama og j
áður. Ef hagvöxtur á mann eykst er hægt j
að bæta kjör. Ef laun eru hækkuð umfram j
hagvaxtaraukningu á mann fá fyrirtækin j
minna í sinn hlut en áður og öfugt ef laun- j
in hækka minna. Reynslan á Islandi er að j
þessar breytingar komi í rykkjum en fylgi j
ekki hagvaxtaraukningu.
Margir eru óánægðir, jafnvel þó að j
kjör þeirra batni. I grein á bls. 2 er sýnt j
að almenn jákvæðni endurspeglast ekki 5
endilega í vinsældum stjórnvalda. Myndin
hér á forsíðu sýnir aftur á móti að aukinn
kaupmáttur kemur beint fram í jákvæðni
almennings til núverandi ástands. Fylgnin
er augljós og fylgnistuðullinn r=0,95.
Aðrir mælikvarðar
Eðlilegt er að spyrja hvort til séu betri
mælikvarðar á lífsgæði. Það er nefnilega
ekki bara á íslandi sem það sýnir sig að
peningar eru ekki endilega ígildi atkvæða
til þeirra sem eru við völd. Fundinn hefur
verið upp nýr mælikvarði á almannaheill
sem á ensku nefnist social progress index eða
SPI. Þar eru tekin ýmis atriði sem mæla
velferð. til dæmis frjálsræði, lýðheilsa og
annað. Þessi mælikvarði virkar allvel til
þess að bera saman þjóðir, en hefur ýmsa
galla, til dæmis að hann gefur einkunn á
skalanum 0 til 100. Vestrænar þjóðir eru
með mjög svipað skor og erfitt fyrir þær að
sýna hraðar framfarir. Þessi mælikvarði sem
þróaður er af Michael Porter og fleirum
sýnir hins vegar ágætlega mun á lífsgæðum
milli vestrænna þjóða og þróunarlanda. fs-
lendingar náðu 10. sæti í nýjustu mælingu,
en höfðu áður verið í 4. sæti. Aðalástæðan
er sú að talið er að aðstæður hafi batnað
"I Ekki kemur sérstaklega á 1 óvart að fylgni er á milli jákvæðni um ástandið og kaupmáttar. Þessi jákvæðni virðist aftur f \ á móti lítil áhrif hafa á vinsældir ríkisstjórnarinnar. Q Hvað þýðir það að vera yj sjálfstæð þjóð? Geta þjóðir orðið sjálfstæðari með samvinnu sín á milli? A Að kjósa eða ekki kjósa, það er vandleyst spurning. Svarið við henni er fljótandi eins og verðtryggingin.
VÍSBENDING •26.TBt.20I6 1