Vísbending - 30.07.2016, Blaðsíða 3

ÍSBENDING
Um sjálfstæði þjóða
Gylfi Zoega
hagfræðingur
Ef Island væri enn hluti af Dan-
mörku myndu mörg þúsund störf
sparast hjá hinu opinbera hérlendis.
Stundum er því haldið fram að störf í op-
inbera geiranum feli í sér hreina sóun, svo
af hverju ekki að sameinast Danmörku? Þá
væri hægt að leggja Alþingi niður, einnig
ráðuneyti og ýmsar opinberar stofnanir. Ekki
væri þörf á matvælaeftirliti, fjármálaeftirliti,
ríkisskattsstjóra, svo við tölum nú ekki um
Seðlabankann sem yrði lagður niður og hús-
næði tekið til annarra nota, kannski gert að
lúxus hóteli.
íslenska krónan yrði lögð niður og sú
danska tekin upp í staðinn sem er föst
við evru svo Islendingar færu þá inn á
evrusvæðið. Vextir myndu lækka til muna,
vextir á fasteignalánum yrðu mun lægri en
þeir eru í dag. Einnig væri unnt að leggja
niður utanríkisþjónustuna, öll sendiráð og
sendiherrar sendir til þarfari starfa, aldrei
þyrfti að gera samninga við önnur ríki og
enginn þyrfti að kynna sér alþjóðalög. Jafnvel
mætti leggja dómsstóla niður. Danska
stjórnkerfið gæti bætt Islandi við án mikillar
fjölgunar starfsfólks. Og einkageirinn á
Islandi fengi þúsundir nýrra starfsmanna og
yrði hluti af danska markaðinum og hefði
stöðugri mynt, lægri vexti. Svo, af hverju
gera Islendingar þetta ekki, hvað er því til
fyrirstöðu?
Hvað ákvarðar stærð
þjóðríkja?
Hægt væri að heimfæra röksemdafærsluna
hér að ofan á önnur ríki. Irar gætu sparað sér
mikil útgjöld með því að verða aftur hluti
af Bredandi, Kanada gæti orðið tíu fylki í
Bandaríkjunum o.s.frv. En af hverju myndu
þetta ekki teljast skynsamlegar hugmyndir?
Svarið má fmna í þeirri staðreynd að eftir því
sem ríki færa út landamæri sín verður meiri
fjölbreytileiki á meðal íbúa þeirra og minni
líkur á að kjósendur í lýðræðisþjóðfélagi geti
orðið sammála um hvernig verja eigi tekjum
ríkissjóðs; hversu mikið fjármagn eigi að
fara í húsnæðismál, landvarnir, velferðarmál,
vegagerð o.s.frv. Ein leið til þess að leysa slík-
an ágreining er að færa vald niður á smærri
einingar. I því stóra landi Bandaríkjunum er,
svo dæmi sé tekið, þessi vandi leystur með
því að einstök fylki hafa stjórn á veigamikl-
um málaflokkum og alríkisstjórnin fer síðan
með utanríkismál, landvarnir o.s.frv. sem
hagkvæmt er fyrir einstök fylki að sameinast
um.
Eitt mögulegt svar við þeirri spurningu af
hverju Island er ekki hluti af Danmörku er
þá að Islendingar séu frábrugðnir Dönum,
þeir hafa annan smekk þegar kemur að
útgjöldum hins opinbera, aðrar þarfir.
Dönskum kjósendum, stjórnmálamönnum
og embættismönnum sé ekki treystandi
til þess að gæta hagsmuna Islendinga.
Þeir eiga því að vera sjálfstæð þjóð þrátt
fyrir umtalsverðan kostnað í formi fleiri
stofnana hins opinbera og fleiri opinberra
starfsmanna.
Hagfræðingurinn Alberto Alesina
hefúr ásamt öðrum útskýrt hvað ákvarðar
stærð ríkja á einfaldan hátt. Annars vegar
eru kostir við stækkun þeirra sem felast í
skalahagkvæmni.1 Kostnaður á hvern íbúa
af því að hafa löggjafarþing, eigin gjaldmiðil
og eigin utanríkisþjónustu er þeim mun
minni sem ríkið er fjölmennara. Einnig er
það svo að markaðir eru stærri eftir því sem
ríkið er stærra ef ekki eru utanríkisviðskipti.
Þess vegna felast umtalsverðir kostir í því að
stækka ríki. Þannig má útskýra sameiningu
Þýskalands á 19. öld, sömuleiðis sameiningu
Ítalíu og stækkun Bandaríkjanna í vestur.
En ókostir stækkunarinnar felast í aukinni
misleitni íbúanna og stundum pólitískum
óróa. Gott dæmi er Júgóslavía á tíunda
áratug síðustu aldar. ísland nýtur sérstöðu
vegna fjarlægðar frá öðrum löndum,
einsleitni íbúa, tungumáls og menningararfs
auk auðugra náttúruauðlinda. Það væri
því mikil fórn sem fælist í því að afsala sér
sjálfstæði aftur til Danmerkur og kemur
auðvitað ekki til greina.
Alþjóðleg samvinna sem
forsenda sjálfstæðis
Frjáls milliríkjaviðskipti gera smáríkjum
auðveldara að þrrfast, vegna þess að án þeirra
væru markaðir smáir og takmarkaður hvati
til nýsköpunar fyrir hendi. Ef Island væri
einangraður markaður væri vöruverð hærra
vegna þess að innlend fyrirtæki nytu ekki
þeirrar stærðarhagkvæmni sem felst í því
að selja á stærri markað. Innlend fyrirtæki
hefðu sömuleiðis lítinn hvata til að koma
fram með nýjungar í vörum og þjónusm
vegna smæðar markaðarins. En með
frjálsum viðskiptum við aðrar stærri þjóðir
er efnahagsleg einangrun rofin. Ríki geta
verið smærri fyrir vikið. Ef ekki væri fyrir
frjáls alþjóðleg viðskipti væri hæpið að Island
gæti verið sjálfstætt ríki, að minnsta kosti
yrðu lífskjör hér afar léleg í samanburði við
nágrannalöndin.
I nýlegri ritgerð þriggja spænskra hag-
fræðinga er því lýst hvernig sú alþjóðavæð-
ing sem varð í lok 19. aldar og byrjun þeirrar
20. hafði í för með sér fækkun þjóðríkja á
meðan sú alþjóðavæðing sem varð í lok 20.
aldar hafði í för með sér fjölgun þjóðríkja.2
Ástæða þess að þjóðríkjum fækkaði á 19 öld
er sú að landamæri fela í sér viðskiptahindr-
un. I lok 20. aldar tókst hins vegar að koma
á efnahagslegum samruna án pólitísks sam-
runa, t.d. með stofnun Evrópubandalagsins
og síðar innri markaði Evrópusambandsins
og NAFTA. Þannig er unnt að halda því
fram að þátttaka íslands í innri markaði
Evrópusambandsins hafi stórlega dregið
úr því óhagræði sem smæð landsins sem
sjálfstæðs ríkis felur í sér. Fyrirtæki á fslandi
starfa þannig á sama markaði og fyrirtæki í
Þýskalandi eða Danmörku þótt ísland sé
sjálfstætt ríki og eru undir sama regluverk
sett.
Þátttaka í innri markaðinum felur í sér
að regluverk er samræmt á vöru-, þjónusm-,
fjármagns- og vinnumarkaði sem felur í
sér framsal hluta af sjálfstæði þjóðarinnar.
Slíkt framsal er þó afturkallanlegt eins og
úrsögn Breta úr ESB sýnir. En sameiginlegu
regluverki fylgja einnig ýmsir aðrir kostir.
Þannig fær íslenska ríkið lög og reglur sendar
sem eru til þess að tryggja virkni markaða í
nútíma hagkerfi. Erfitt væri að semja allar
þær reglur og þau lög sem Evrópusambandið
setur án þess að hafa a.m.k. fyrirmynd í ESB
löggjöfinni. Sameiginlegt regluverk ESB
auðveldar þannig tslandi að vera sjálfstætt
ríki.
Sameiginlegur vinnumarkaður ESB
skiptir ekki síður máli fyrir ísland. Sú upp-
sveifla efnahagslífs sem landsmenn njóta um
þessar mundir er lcnúin áfram að aðfluttu
vinnuafli sem kemur frá ýmsum löndum
Evrópusambandsins. Ef Island væri ekki
á innri markaði sambandsins hefði fjölg-
un erlendra ferðamanna leitt til enn meiri
eftirspumar eftir innlendu vinnuafli sem
hefði haft í for með sér meira launaskrið og
verðbólgu og hærra vaxtastig. Þannig hefði
Seðlabankinn að öllum líkindum ekki leyft
uppsveiflunni að verða jafn öflug og hún er
nú orðin.
íslensk fyrirtæki geta einnig starfað innan
annarra landa innri markaðarins. Fáir gera
sér t.d. grein fyrir því að hið öfluga fyrirtæki
Samherji er eitt stærsta sjávarútvegsfyrirtæki
Evrópusambandsins. Islensk fyrirtæki í
framh á bls. 4
VÍSBENDING 26 TBL 2016 3