Vísbending - 17.08.2016, Blaðsíða 3

VíSBENDING
V
Konur í stjórnum
Eyþór ívar Jónsson
_ forstöðumaður Rannsóknar-
f H miðstöðvar um stjórnarhætti
Arið 2010 voru sett lög um kynja-
kvóta í stjórnum íslenskra fyrir-
tækja, að lágmarki 40% af hvoru
kyni í stjórnum fyrirtækja með fleiri en 50
starfsmenn á ársgrundvelli. Öðrum fyrir-
tækjum en opinberum hlutafélögum var
gefinn aðlögunartími til 1. september 2013.
Samkvæmt tölum Hagstofunnar tók hlut-
fall kvenna í stjórnum kipp á milli áranna
2012 og 2013 og fór úr 23% í 30% og svo
33% árin 2014 og 2015 (sjá mynd 1). Hlut-
fall kvenna hefur aukist mikið ef horft er
til lengri tíma en konur voru 12,7 prósent
stjórnarmanna í stórum fyrirtækjum árið
2007 og 9,5 prósent árið 1999.
Noregur var frumherjinn í að nota
kynjakvóta til þess að ýta á aukna þátttöku
kvenna í stjórnum fyrirtækja en lög voru
samþykkt þar árið 2003 og komu til fram-
kvæmda árið 2008. Ahrifin skiluðu sér og
hlutfall kvenna í stjórnum skráðra norskra
fyrirtækja er um 40% og um 35,5% í hluta-
félögum almennt. Árangurinn náðist strax
2008 og hefur haldist síðan. Hlutfall kvenna
í stjórnum er ennþá langhæst í Noregi þrátt
fyrir að ísland (2013), Spánn (2015), Frakk-
land (2016) og Belgía (2017) hafi einnig
innleitt slíka kvóta. Spurningin sem hér er
velt upp er hvaða hlutverk og áhrif konur
hafa í stjórnum fyrirtækja.
Talsmenn djöfulsins
Þrátt fyrir að lög hafi verið sett um kynja-
kvóta í nokkrum löndum og hugmyndir
um slíkan kynjakvóta séu ræddar víða er
merkilega lítið til af rannsóknum sem skoða
áhrif eða hlutverk kvenna í stjórnum fyrir-
tækja. Fyrir utan nokkrar rannsóknir Huse
og Nielsen þar sem stuðst var við spurninga-
kannanir sem gerðar voru í Noregi er ekki
um auðugan garð að gresja. Niðurstöður
Huse og Nielsen voru dregnar saman í bók-
inni: How do women directors make a dijfer-
ence to the work of corporate boards? Evidence
from Norway?
í stuttu máli virðist vera furðulítill mun-
ur á stjórnum fyrirtækja út frá hlutfalli kynja
í stjórn. Það er reyndar í samræmi við rann-
sóknir sem hafa verið gerðar á leiðtogastíl
kynjanna. Þrátt fyrir staðalímyndir er lítill
munur. Huse og Nielsen geta aðallega séð
einhvern mun út frá tölfræðinni þegar kem-
Mynd 1: Hlutfall kvenna í stjórnum eftir
stærð fyrirtækja 2008-2015
ur að einstökum verkefnum og almennum
vinnubrögðum. Stjórnir með hærra hlutfall
kvenna er tengdar betri stefnumarkandi
yfirstjórn og ákvarðanatöku. Einnig benda
rannsóknir þeirra til þess að aukin áhersla
sé á samfélagsábyrgð ef hlutfall kvenna er
hærra. Einnig eru vísbendingar um að kon-
ur séu betri til að leysa úr ágreiningi á milli
stjórnarmanna og fá meiri umræðu og um-
fjöllun um málefni með því m.a. að spyrja
fleiri spurninga.
Huse og Nielsen líkja getu kvenna til
þess að fá meiri umræðu um málefni við
talsmann djöfulsins (e. devils advocate) sem
felst í því að einhver tekur að sér það hlut-
verk að vera á móti tillögum, jafnvel þó að
hann sé með málefninu — heitið kemur frá
því þegar kirkjuleiðtogar fengu það hlutverk
að kanna af hverju einhver sem væri kjörinn
dýrlingur ætti það ekki skilið. Getan til þess
að skoða mál frá ólíkum hliðum og spyrja
erfiðra spurninga er mikilvæg í stjórnarstarf-
inu og eitthvað sem er nú kennt í námskeið-
um sem hafa með stjórnarhætti að gera.
Þar af leiðandi mætti scgja að ef konur hafa
einungis haft þau áhrif að talsmaður djölfs-
ins fyrirfinnst í stjórnarstarfinu hafa þær haft
talsvert mikilvæg áhrif.
Betri ásýnd?
Segja má að bæði þeir sem voru á móti
kynjakvótunum af því að þeir héldu því
fram að stjórnir yrðu verri fyrir vikið og þeir
sem héldu því fram að stjórnir fyrirtækja
yrðu betri með konum hafi sennilega haft
rangt fyrir sér. Kynjahlutfallið hefur lítið
með árangur stjórna að gera, hvort til hins
betra eða verra. Þannig er kynjakvótinn
kannski meira rétdætismál til þess að ryðja
burt hindrunum og breyta normum en til
þess að hafa áhrif á árangur fyrirtækja.
Þess ber þó að gæta að vegna þess hve
erfitt er að rannsaka þetta efni og hve lítið
hefúr verið gert af því er í raun ekki hægt
að fullyrða um eitt eða annað þegar kemur
að kynjakvótum. En vísbendingarnar liggja
fyrir. Það hlýtur hins vegar að vera mikil-
vægt að rannsaka betur hvaða hlutverk og
áhrif konur hafa í stjórnum, bæði hér á landi
og erlendis, til þess að ganga úr skugga um
hvort að áhrifin séu hverfandi eða hvort
það breyti meiru en ásýnd að hafa konur í
stjórnum.
Alþjóðlegt rannsóknar- og átaksverkefni
sem hefur það að markmiði að fjölga kon-
um í stjórnum, Women on Boards, hefur
skapað umræðu um mikilvægi rannsókna á
þessu sviði. Verkefninu hefur verið ýtt úr vör
í nokkrum löndum eins og í Noregi, Dan-
mörku, Spáni, Þýskalandi, Slóveníu og víðar
og er í undirbúningi hjá Rannsóknarmið-
stöð um stjórnarhætti við Háskóla Islands
og Félagi kvenna í atvinnurekstri. Nýleg
skýrsla sem kom út á Spáni vakti athygli á
því að þrátt fyrir að hlutfall kvenna í stjórn-
um væri í samræmi við kynjakvóta í Nor-
egi væri það víðast hvar annars staðar mun
lægra. A Spáni er það um 15% og víða í
Evrópu um 20% en hefur þó hækkað hratt
frá því í byrjun áratugarins þegar það var um
og undir 10%.
A nýafstaðinni ráðstefnu Women on
Boards í Kaupmannahöfn (sem stýrt var
framh á bls. 4
VÍSBENDING 28.TBL. 2016 3