Vísbending - 05.10.2016, Blaðsíða 4

Aörir sálmar
framh afbls. 3
Mynd 2: Þróun fasteignaverðs og húsa-
leiguígildis í Danmörku 2016-2016
Hetmild: www.dst.dk (danska hogstofon)
setningu og áður, ekki síst á höfuðborgar-
svæðinu.
A mynd 1 sést vel hvernig raunveruleg
markaðsleiga og markaðsverð á húsnæði
getur þróast í ólíkar áttir í samhengi við
það sem að framan greinir. Húsaleiga og
húsnæðisverð fylgdust að frá ársbyrjun
2006 og fram á fyrsta ársfjórðung 2008.
Verðbólga tók mikinn kipp í apríl 2008
og fór í 11,8% á ársgrundvelli og hélst
hún mjög há vel fram á árið 2009. Mörg
heimili lentu í vandræðum með húsnæð-
islán á þessu tímabili, ekki síst í kjölfar
efnahagshrunsins og komu inn á leigu-
markaðinn sem kann að skýra hækkan-
ir á leiguverði á þessu tímabili. Á sama
tíma lækkaði húsnæðisverð um tæp 14%
á tæpu einu og hálfu ári. Stóraukning
fjölda erlendra ferðamanna til landsins
frá og með árinu 2011 gerði það síðan
að verkum að leiguverð hækkaði talsvert
meira en markaðsverð húsnæðis eins og
sjá má á myndinni, en margir einstak-
lingar hafa leigt út íbúðir sínar til er-
lendra ferðamanna.
ísland með hæsta
húsnæðisliðinn
I umræðunni er því stundum fleygt fram
að Island hafl sérstöðu hvað varðar áhrif
húsnæðisverðs á neysluverðsvísitöluna.
Húsnæði hefur um 23% heildarvægi í
neysluvísitölunni hér á landi. I Dan-
mörku er sambærilegt hlutfall 21,3%,
í Svíþjóð 19,7%, í Finnlandi 18,6% og
í Noregi 18% samkvæmt tölum sem
finna má á vefsvæði Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar (OECD). Island er
því með nokkuð hærra húsnæðishlutfall
en hin Norðurlöndin. Sú spurning vakn-
ar hvort þetta háa hlutfall skýrist að ein-
hverju leiti af hærri húsnæðisvöxtum hér
á landi vegna þeirrar aðferðafræði sem
Hagstofan beitir við mat á notendakostn-
aði vegna eigin húsnæðis. Einnig koma
verðbreytingar á húsnæðismarkaðinum
hér með mun beinni hætti inn í neyslu-
verðsvísitöluna en t.d. í Danmörku eins
og sjá á mynd 2. Stafar það af ólíkri að-
ferðafræði eins og að framan er rakið.
Lokaorð
Sú fullyrðing að Island sé eina landið sem
hefur veigamikinn húsnæðislið í neyslu-
verðsvísitölunni á ekki við rök að styðj-
ast, en vissulega er hlutfallið hér á landi
það hæsta meðal Norðurlandaþjóðanna.
Það kann að rugla marga í ríminu að
Hagstofa Evrópusambandsins (Eurostat)
birtir samræmda vísitölu neysluverðs fyr-
ir EES ríkin, en þar er eigið húsnæði ekki
talið með þótt það muni verða gert síð-
ar samkvæmt upplýsingum frá Hagstof-
unni. Hagstofur nágrannaríkjanna birta
hins vegar húsnæðisliðinn sem sérstakan
lið.
Breytingar á húsnæðisverði virðast
hafa víðtækari og beinni áhrif á neyslu-
verðsvísitöluna hér á landi vegna þeirrar
aðferðafræði sem Hagstofan beitir. Hús-
næðisliðurinn hefur gríðarmikil og bein
áhrif á fjárskuldbindingar heimila, ekki
síst þegar verðbreytingar eru miklar á
húsnæðismarkaði. Ljóst er að Hagstofan
hefur lagalegt forræði yfir útreikningn-
um, en aðilar vinnumarkaðarins ásamt
fulltrúa frá Hæstarétti skulu vera til
ráðgjafar. Með skilvirkari og betur sam-
settum leigumarkaði á síðustu árum má
varpa fram þeirri spurningu hvort ástæða
sé til að endurskoða aðferðafræðina
þannig að hún endurspegli betur aðstæð-
ur á leigumarkaðnum m.t.t. nota af eigin
húsnæði. Q
Er umboðsvandi 1 stjórn-
málunum?
Eins og íram kemur í forsíðugrein þessa
tölublaðs hlum hagfræðingarnir Oliver
Hart og Bengt Holström Nóbelsverðlaunin í
hagffæði þetta árið. Þessir ágæm hagffæðingar
hafa meðal annars þróað ffæðileg tól og tæki
til að kljást við svokallaðan umboðsvanda
(principal-agent theory). Nánar tiltekið fjalla
þessar kenningar um það hvernig sé hægt að
koma í veg fýrir að ákvarðanir eins aðila séu
á kostnað hins (umboðsveitanda) þcgar um
einhverskonar samningatengsl er að ræða.
Þingið og stjómmálin lúta sömu iögmálum
og aðrir markaðir í hagffæðilegu samhengi.
Akvarðanir stjómmálamanna hafa í för með
sér hagrænan ábata eða kostnað sem meta má
til fjár. Gæði ákvarðana ráðast m.a. af því að al-
menningur hafi mikinn, sameiginlegan hag af
þeim.
Sumir spyrja sig að því hvort hin margum-
talaða „gjá milli þings og þjóðar“ sé í raun
umboðsvandi á þinginu og í stjórnkerfinu.
Því miður em mörg dæmi um að mál sem
hafa verið unnin af sérfræðingum og haft
langan aðdraganda endi með niðurstöðu sem
meirihluti þjóðarinnar er ósáttur við. Dæmi
um slrkt mál er staðsetning nýs Landspítala
við Hringbraut. Málatilbúnaðurinn tók ekki
„nema“ 15 ár og endaði með niðurstöðu sem
meirihluti almennings og fjölmargir læknar
virðast ósáttir við samkvæmt skoðanakönnun-
um.
Flestir sem em eldri en tvævetra muna þá
tíma þegar grænar grundir vom allt umleikis
Borgarspítalann og nægt byggingarland var
til staðar fyrir glæsilegan spítala og þjónusm-
byggingar t.d. fyrir langveika. Á örfáum árum
hefor þetta verðmæta byggingarland verið tekið
undir almennar íbúðir og þannig hafa glatast
mikilvæg tækifæri til að byggja upp spítala á
hagkvæmum stað með góðum tengjngum við
stofnæðar gatnakerfisins. Þeir sem sækja skóla
eða vinnu í miðbæinn horfa til þess með hryll-
ingi þegar álagið eykst á gatnakerfið sem nú
þegar er löngu sprungið. Bara í Háskóla Islands
em um 13.000 skráðir nemendur auk kennara
og annars starfsliðs sem sækir vinnu eða skóla
á hverjum morgni. Aukinn straumur ferða-
manna hefor ekki orðið til að bæta ástandið.
Ekki skal tekin afstaða til þess hér hvort rétt
sé að byggja upp nýjan spítala við Hringbraut
eða annars staðar. En ef meirihlud almenn-
ings er ósáttur, er þá ekki óhætt að fullyrða að
alvarlegur umboðsvandi sé til staðar í íslenskum
stjórnmálum? s.g
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf„ Borgartúni 23,105 Rvik.
Sími: 512 7575.
Netfang: benedikt@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upplag: 700 eintök.
Öll rétrindi áskilin. © Ritið má ekki afrita
án leyfis útgefanda.
4 VÍSBENDING • 33. TBl. 2016