Vísbending - 28.11.2016, Blaðsíða 1

ÍSBENDING
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
28. nóvember 2016
38 . tölublað
34. árgangur
ISSN 1021-8483
Hugleiðing um vaxtastig
Oft heyrist spurt af hverju vextir séu
hærri hér á landi en í nágrannaríkj-
unum. Svarið er ekki ósjaldan að
þeir sem ákveði vexti kunni ekki til verka og
séu að endurtaka mistök fbrtíðar. Hér verður
leitast við að varpa ljósi á hvers vegna vextir
eru hærri en í nágrannalöndunum um þessar
mundir.
Nú eru virkir vextír Seðlabanka íslands
5,25%. I alþjóðlegu samhengi eru þetta þeir
vextir sem búast má við í hagkerfúm þar sem
ekki er kreppuástand. Þannig voru meðal-
vextir 4,8% á stuttum skuldabréfúm (sem
ráðast af vöxtum seðlabanka) í Bretlandi frá
árinu 1694 þegar Englandsbanki var stofn-
aður Reyndar hélt bankinn vöxtum föstum í
5% á um hundrað ára tímabili á átjándu öld
fram á þá nítjándu. Vextir Englandsbanka
voru síðan 5,25% í febrúar árið 2008 rétt
áður en fjármálakreppan skall á.
Þótt seðlabankavextir á íslandi séu ekki
háir um þessar mundir í sögulegu samhengi
þá eru þeir sannarlega hærri en vextir í Bret-
landi og öðrum nágrannalöndum árið 2016.
Vextír í Bredandi voru lækkaðir enn einu
sinni í sumar eftir svokallaða Brexit atkvæða-
greiðslu og eru nú 0,25%. Af hverju hafa
vextir á Vesturlöndum lækkað svona mikið
undanfarin ár og hvers vegna eru vextir hér á
landi hærri en í þessum löndum?
Vextir þar
Eftir fjármálaáfallið 2008 sem skók banka-
kerfi Evrópu og Bandaríkjanna brugðust
seðlabankar við með því að lækka vexti í því
skyni að örva eftirspurn eftir vörum og þjón-
ustu. í sumum löndum var ríkisfjármálum
einnig beitt í þessu skyni en miklar skuldir
ríkissjóðs takmörkuðu þó gem ríkissjóðs í
flestum löndum.
En fleira kemur til. I hagkerfi Vesturlanda
hafa orðið breytíngar sem valda umtalsverð-
um vandkvæðum við hagstjórn, ávöxtun
sparnaðar og rekstur lífeyrissjóða. I stuttu
máli má segja að sparnaður hafi aukist í
heimshagkerfinu, þ.e.as. einkaneysla minnk-
að og fjárfesting dregist saman. Afleiðingin
er sú að þeir vextir sem jafna eftirspum
og framleiðslugetu heimshagkerfisins eru
afar lágir, nærri núlli og að mati sumra em
jafnvægisraunvextír neikvæðir. Skv. þessari
túlkun eru seðlabankar einungis að lækka
vexti í takt við jafnvægisvexti, orsökin er ekki
ákvörðun seðlabankanna heldur lækkun
jafnvægisraunvaxtanna.
Nokkrar ástæður skýra aukinn sparnað. I
fyrsta lagi eru þjóðir margra Vesturlanda sem
og Japanir að eldast með þeim hætti að stórt
hlutfall núlifandi einstaklinga nálgast eftir-
launaaldurinn. Það em því stórar kynslóðir
sem eru að spara tíl efri ára. I öðm lagi hefur
misskipting tekna vaxið mjög á Vesturlönd-
um með þeim afleiðingum að eftirspurn eft-
ir vörum og þjónustu hefúr minnkað. Þeir
efnuðu geta ekki eytt öllu því fé sem þeir
afla og hinir sem minna hafa geta ekki keypt
allt það sem þeir vilja. I þriðja lagi bætist við
mikill sparnaður í Kína en þar þarf fólk að
spara mikið til þess að eiga fyrir ófyrirséð-
um útgjöldum vegna skorts á velferðarkerfi
og einnig vegna lágs vaxtastigs sem gerir
sparnað til efri ára erfiðan. Á síðustu árum
hefúr sparnaður aukist enn meira í kjölfar
fjármálakreppunnar vegna þess að fýrirtæki
og heimili hafa reynt að greiða niður skuldir
sínar.
Fjárfestíng hefúr dregist saman víðast
hvar á Vesmrlöndum. Þetta stafar annars
vegar af öldrun þjóðanna en einnig af því
að nýjar uppgötvanir í tækni krefjast ekki
sömu fjárfestinga og áður. Islensk-ættaði
hagfræðingurinn Eric Brynjolfsson við MIT
í Boston hefur bent á að í stað margra raf-
tækja sem voru á markaði fyrir um 20 árum
eru nú komin „öpp“ í farsíma sem kosta lr'tíð
sem ekkert. Farsímar eru nú einnig vasaljós,
myndavélar, kvikmyndatökuvélar, símar,
símasvarar, sjónvörp og tölvur. 1 farsímum
eru líka orðabækur, bókasöfn, tímarit, dag-
blöð, kvikmyndahús, bankaútíbú, bókabúð-
ir og ferðaskrifstofur, svo nokkur dæmi séu
nefnd. Afleiðingin er að nýjar uppgötvanir
krefjast þess ekki að verksmiðjur séu reistar
og fólk ráðið í vinnu. Verð á þessum nýjung-
um er einnig lágt eða þær ókeypis og framlag
til vergrar landsframleiðslu því takmarkað.
Þannig hefúr verð á framleiðslutækjum (e.
capital goods) farið lækkandi síðustu áratugi
svo að sá sparnaður sem verður til getur fjár-
magnað æ meiri kaup á framleiðslutækjum,
þar með taldar þær tækninýjungar sem hér
hafa verið taldar upp. Hagfræðingurinn Ro-
bert Gordon hefúr einnig haldið því fram að
tölvutækni geti ekki aukið framleiðni jafn-
mikið og uppgötvanir í fortíðinni eins og
gerðist með rafvæðingu og fjöldaframleiðslu
bifreiða.1
Afleiðingin af meiri sparnaði og minni
fjárfestingu í heimshagkerfinu er sú að
meðalraunvextir sjö stærstu ríkjanna (G7)
hafa farið lækkandi allar götur síðan á níunda
áratug síðustu aldar. Raunvextir voru um 4%
framh. á bls. 4
ILágir vextir í öðrum ríkjum
eru merki um efnahagslega
stöðnun, atvinnuleysi og
ónóga eftirspurn
2
Af fréttaflutningi mætti ætla
að Island hafi dregist veru-
lega aftur úr öðrum þjóðum
á sviði heilbrigðismála
Auka þarf framleiðni í
heilbrigðiskerfinu með því
að ryðja úr vegi gömlum
vinnubrögðum
4Lítið fer fyrir forvörnum á
sviði mataræðis og neyslu
þrátt fyrir mikla aukningu
lífsstílssjúkdóma
VÍSBENDING • 38. TBL. 2016 1