Vísbending - 05.12.2016, Side 4

Sameining sjávarútvegs-
fyrirtækja er þjóðþrifamál
tKjartan Broddi
Broddason
hagfræðingur
að þrengir að innlendum sjávarút-
vegi. Annars vegar eru uppi hug-
myndir um að sjávarútvegur geti
staðið undir (hærra) auðlindagjaldi. Hins
vegar er gengi krónunnar að styrkjast og
er raungengi um eða við langtímagildi
sitt og fátt virðist geta komið í veg fyrir
áframhaldandi styrkingu krónunnar.
Krónan veldur vanda
Innlendur sjávarútvegur er ekki í inn-
byrðis samkeppni. Greinin keppir á
heimsmarkaði enda heildarveiði lands-
manna um 1% af heildarafla í heimin-
um — og sáralítið af þeim afla fer til inn-
lendrar neyslu. Innlendur sjávarútvegur
starfar á markaði þar sem verð afurða er
nokkuð þekkt stærð á sérhverjum tíma-
punkti. Innlendir aðilar ákvarða ekki
hvaða verð fæst fyrir aflann, hvort sem
það er einn dollari á kíló eða tuttugu
dollarar á kíló - og í stað dollara mætti
standa pund, evra eða einhver önnur
mynt. Fyrir stuttu fengust 150 krónur
fyrir hverja evru en nú fást 120 krónur.
Þegar rekstrargrundvöllur fyrirtækja
tekur (viðvarandi) neikvæðum breyting-
um er eðlilegt að eigendur skoði hvaða
hagræðingaraðgerðir geti unnið á móti
tekjutapinu. Ein leið getur verið að sam-
einast öðru fyrirtæki í sömu grein og ná
þannig fram aukinni stærðarhagkvæmni.
Þak á aflaheimildum
Mjög stór hluti af aflaheimildum er í
umsjón tiltölulega fárra fyrirtækja og
samkvæmt upplýsingum á vef Fiskistofu
ráða 20 stærstu félögin yfir 69% af út-
hlutuðum aflaheimildum og 50 stærstu
yfir um 86% heimildanna, mælt í þorskí-
gildum. Inn í þær tölur vantar tilteknar
heimildir sem myndu hækka þessa tölu
eitthvað, meðal annars loðnu, norsk-ís-
lenska síld, veiði á Flæmingjagrunni og
sitthvað fleira. Það breytir samt sem áður
ekki stóru myndinni.
Núverandi löggjöf um „stjórn fisk-
veiða“ tiltekur að einstakir nytjastofnar
geti ekki verið á sömu hendi nema upp
að tilteknu marki: Uthlutaður þorskkvóti
má sem dæmi ekki vera meiri en 12% á
sömu hendi og í ýsu er viðmiðið 20%. Þá
má ekkert einstakt fyrirtæki hafa aðgang
að meira en 12% af heildar úthlutuðum
aflaheimildum. Þessu þarf að breyta.
Þakinu þarf að lyfta
Eitt og annað er hægt að tína til sem
varpar betra ljósi á þetta. Sem dæmi
ræður Brim yfir um 20% af grálúðukvót-
anum en það er hámark þess sem einn
og sami aðilinn má ráða yfir samkvæmt
núverandi löggjöf. HB Grandi ræður um
30% af karfakvótanum meðan hámark
á einni hendi er 35%. Hins vegar ræður
Brim yfir um 7,5% af karfakvótanum og
HB Grandi ræður yfir um 13% af grá-
lúðukvótanum. Þessi tvö fyrirtæki gætu
ekki sameinast nema selja frá sér tiltek-
ið magn af karfa- og grálúðukvóta og
jafnvel einhverjar aðrar tegundir - en þá
er búið að koma í veg fyrir hugmynda-
fræðina á bak við sameininguna - aukna
skilvirkni. Heildarkvóti sameinaðs fyrir
tækis yrði síðan á bilinu 14-15% af út-
hlutuðum heildarafla og það heimilar
löggjöfin ekki heldur.
Það hlýtur að vera keppikefli að
innlendur sjávarútvegur skili hámarks-
arðsemi. Til að svo geti orðið þarf að
endurskoða hámarksheimildir einstakra
fyrirtækja hvað aflaheimildir varðar. Það
myndi gera þessum fyrirtækjum kleyft
að starfa við annað og hærra raungengi
og/eða hærra auðlindagjald en fram að
þessu. Bæði atriðin eru búbót fyrir al-
menning. □
Aðrir sálmar
Skákað í skjóli ríkisins
Asíðustu misserum hefúr örlað á því að
ísland sé að færa sig nær siðmenntuðum
ríkjum þegar kemur að ábytgð þingmanna og
ráðherra. Almenningur gerir í dag þá kröfú
til stjórnmálamanna að þeir leggi öll spil á
borðið þegar kemur að einkahögum þeirra.
Sem dæmi ber þingmönnum að gera ítarlega
grein fyrir öllum fjárhagslegum hagsmunum
sínum og trúnaðarstörfúm utan þings í hags-
munaskrá Alþingis. Reglurnar voru afgreiddar
frá forsætisnefnd á árinu 2009 og em samd-
ar að danskri fyrirmynd. Margir geta líklega
tekið undir að reglurnar hafí nú þegar sannað
gildi sitt a.m.k. að ákveðnu marki.
En hvað með stjórnsýsluna? Um árabil
fóm margar ríkisstofnanir kerfisbundið fram
úr fjárheimildum án þess að forstöðumenn
væru látnir bera ábyrgð. Málunum var ein-
faldlcga bjargað í fjáraukalögum og neyddust
alþingismenn til að hlaupa undir bagga með
stjórnsýslunni og leggja blessun sína yfir ólög-
mæt útgjöld ár eftir ár. Afleiðingin var m.a.
þrálátur hallarekstur ríkisins og skuldasöfn-
un. Ríkisendurskoðun, sem er eftirlitsstofun
á vegum Alþingis sendi árlega frá sér skýrslur
um framúrkeyrslu ríkisstofnana með alvarleg-
um athugasemdum. Því miður skiluðu þau
tilmæli lidum árangri lengst af og keyrðu jafn-
vel sömu stofnanir fram úr fjárheimildum ár
eftir ár án þess að forstöðumenn væru kallaðir
til ábyrgðar.
Nýlcga hafa komið upp ýmis dæmi þar
sem stjórnsýslan hefúr sætt gagnrýni m.a. í
tengslum við upplýsingagjöf, innflumingstak-
markanir á landbúnaðarvörum og meðferð
ríkiseigna. Nýlegasta dæmið er Brúneggja-
málið svokallaða þar sem neytendur voru
blekkdr árum saman til kaupa á vistvænni
landbúnaðarvöru á sama tíma og stofnanir
og ráðuneyti voru upplýst um að framleiðslan
stæðist ekki kröfúr. Niðurstaða málsins virð-
ist vera sú að enginn innan ríkiskerfisins ber
formlega ábyrgð. Sú niðurstaða hlýmr að telj-
ast alveg óviðunandi ekki síst m.t.t. til þeirra
miklu fjármuna sem varið er til eftirlits með
neytendamálum í landinu.
Á sama tíma og auknar kröfur eru gerðar
til ábyrgðar ráðherra og alþingismanna hlýt-
ur það sama að ganga yfir stjórnsýsluna. Af
fréttaflutningi að dæma virðist sem almenn-
ingur sé orðinn langþreyttur á því að stjórn-
sýslan skáki í skjóli þegar stór mál koma upp
og enginn ber ábyrgð. Þarna hlýtur Alþingi að
stíga inn og skerpa á reglum í náinni framtíð.
%
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Utgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575.
Netfang: benedikt@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita
án leyfis útgefanda.
4 VÍSBENDING • 39.TB1. 2016