Austri - 17.12.1998, Page 27

Jólin 1998
AUSTRl
27
Land og saga
Áttunda árið í röð birtist hér í jólablaði Austra
getraun sem ber nafnið Land og saga. Getraunin er
með svipuðu sniði og undanfarin ár og er reynt að
spyrja vítt og breitt og koma inn á landslag og sögu
staðanna sem um er spurt. Sem fyrr mynda upp-
hafsstafir svaranna lausnarorð, en lausnarorðið er
nafn á stað sem mikið hefur verið í umræðunni á ár-
inu og flestir sem komnir eru til vits og ára hafa ein-
hverja skoðun á. Fyrstu orð hverrar spurningar
segja til um að hverju er verið að spyrja. Lausnir
sendist til Austra, merktar „Land og saga“ fyrir 12.
janúar næstkomandi. Auk venjulegra bréfa er hægt
að senda lausnina á tölvupósti, en netfangið er:
austri@eldhorn.is. Dregið verður úr réttum lausn-
um og bókaverðlaun verða veitt. Arndísi Þorvalds-
dóttur sem undanfarin sjö ár hefur haft veg og
vanda af getraun þessari þakka ég góðar leiðbein-
ingar og vona að lesendur verði ekki fyrir vonbrigð-
allmörg hús. Víkin hefur verið í eyði síðan 1952.
tórbýli og kirkjustaður á Suðurlandi. Þar var
kirkja helguð Andrési postula í kaþólskum sið.
Þar var fyrrum útkirkja frá Torfastöðum en 1952
var sóknin lögð undir Skálholt. Núverandi kirkja var
vígð 1911. Á seinni hluta 17. aldar bjó á býlinu Magn-
ús Sigurðsson, stórauðugur maður og um margt vel gef-
inn en drykkjumaður og svoli við vín. Þar kom að kona
hans flýði heimilið og fór til systur sinnar sem var bisk-
upsfrú í Skálholti. Vegna veru hennar á biskupsetrinu
spunnust málaferli milli eiginmanns hennar og annars
manns sem einnig dvaldi á setrinu. I samskipti þessa
fólks sækir Halldór Laxness efnivið í eina af skáldsög-
um sínum.
um. H.L.
t 3 slendingasaga sem varðveitt er í nokkrum hand-
j / ritum, þar af fjórum skinnbókarbrotum frá 14.
og 15. öld. Sagan gerist á Snæfellsnesi og í Döl-
um frá landnámi og fram á 11. öld og er hún breið hér-
aðs- og fjölskyldusaga sem snýst m.a. um uppgang
Snorra goða á Helgafelli. Hinn eiginlegi söguþráður er
slitróttur en þó haglega saman settur. Sagt er frá blóð-
ugum átökum ætta og einstaklinga um eignir, völd,
heiður og ást. Mikið er af yfimáttúrlegu efni í sögunni,
m.a. Fróðárundrin sem orsakast af Þórgunnu frá Suður-
eyjum.

ær í Köldukinn, stendur vestan í Kinnarfelli, nær
' ) norðurenda þess. Þar bjó Sigurður Jónsson
bóndi og ráðherra sem var einn af helstu braut-
ryðjendum og forystumönnum samvinnuhreyfingarinn-
ar á Islandi. Samband íslenskra samvinnufélaga var
stofnað á þessum bæ árið 1902. Til minningar um það
hefur verið reist minnismerki, steinsúla við bæinn.
Árið 1917 fannst fornmannsleiði gegnt bænum og voru
í því bein manns og hests. Kom þar í ljós mjög ein-
kennilegt spjót, eineggjað með þykkum bakka. Það er
nú varðveitt í Þjóðminjasafninu.
'Tj> öð móbergstinda austan Langjökuls. Þar rís
X\. óiidur við tind og eru þeir margir tignarlegir,
hvassir og formfagrir, með skörðum á milli.
Sjást þeir víða og setja mikinn svip á umhverfið.
Tindaröð þessi er móbergshryggur sem skorist hefur í
sundur. Alls er röðin um 15 km löng og hnjúkarnir
taldir vera 20 að tölu, sá hæsti 1082 metra yfir sjávar-
máli. Þeir eru allir gróðurlausir, skriðurunnir og tor-
gengir sakir lausagrjóts og bratta eða ókleifir með öllu.
Hnjúkarnir rísa flestir 200-300 m frá rótum. Sá þeirra
sem mest er áberandi að sunnanverðu í röðinni er
kenndur við óvætt.
T JT ík á Hornströndum, næst norðan við Isafjarðar-
y/ djúp, milli Rits og Straumness. Víkin er 6-7 km
á breidd en lítið eitt lengri. Fjöllin á báða bóga
eru sæbrött en nokkurt undirlendi er fyrir botni víkur-
innar, með sendinni strönd. Yst að sunnan er er lítill
dalur, Skáladalur. Þar var fyrrum útræði og verstöð.
Fyrir neðan hann er Sæból. Þar var vísir þorps, með
um 70 íbúum þegar flest var. Nyrst við víkurbotninum
eru Látrar. Þar reis upp þorp í byrjun aldarinnar og
voru íbúar þar 80-100 þegar flest var. Enn standa þar
Oz/ou'm ^t/e/i/e^raj-á/a
Jayy-:U:ri/</a/}' á /xyman</i á/x.
S/ö//cum nwá/jilim- á ánömi
áem ew a/ /i/a.
Hitaveita
Egilsstaða
HEF og Fella
Jj—jörður sem einnig gengur undir öðru nafni,
J< gengur inn af samnefndu djúpi. Fjörðurinn er
nær 30 km breiður en nær skammt inn í landið.
Ströndin öðru megin fjarðar er há og sæbrött og víða
björg með sjó. Fyrir botni fjarðarins eru flatir sandar
og austurströndin er láglend. Fjörðurinn er djúpur og
eyja- og skerjalaus, nema næst ströndum á tveimur
stöðum. Engar náttúrulegar hafnir eru við fjörðinn.
Við fjörðinn er sveit sem skiptist í tvennt eftir landslagi,
Uppsveit og Sand sem er óshólmaland voldugrar ár sem
fellur til sjávar í firðinum.
Eldstöð á Islandi. Heimildir geta um 16 gos í
þessari eldstöð en sennilega munu þau vera um
20. Eldstöðin er venjulega hulin jökli en hefur
að jafnaði gosið á 40-80 ára fresti. Brýst hún þá í ógur-
legum hamförum undan jöklinum, bræðir hann á stóru
svæði og orsakar feiknarleg vatnsflóð sem flæmast með
miklum jakaburði. Jarðhræringar í þessari eldstöð hafa
oft orðið mönnum að fjörtjóni. Síðast varð gos í þessari
eldstöð á fyrri hluta þessarar aldar og varð ekkert mann-
tjón en þó áttu smalamenn, sem staddir voru nálægt eld-
stöðinni, fótum fjör að launa. Sama ár og fyrrnefnt gos
varð var mikið harðæri í landinu.
T~' , jallvegur sem liggur í samnefndum dal milli
(Hy/ tveggjajökla. Hann er einn af hæstu fjallvegum
á landinu, 727 metra yfir sjávarmáli og er hann
fær flestum bflum í 3-4 mánuði á sumrum. Um þennan
fjallveg var áður fjölfarið, en hann var fyrsti fjallveg-
urinn hér á landi sem var ruddur. Var það gert árið
1830 að forlagi Fjallvegafélagsins sem Bjarni
Thorarensen amtmaður var frumkvöðull fyrir. I daln-
um sem fjallvegurinn er í er stórgrýtisurð sem kennd er
við sakamann sem slapp á hestbaki undan líflátsdómi
sem hann átti að meðganga. Um þessa sögn orti Grím-
ur Thomsen frægt kvæði.
töðuvatn í Laugardal. Sagt er að eitt fornskáld
fslendinga, Sighvatur Þórðarson sem uppi var á
11. öld, hafi hlotið skáldagáfu sína af því að éta
undarlegan fisk sem hann veiddi í vatninu. Sighvatur
þessi varð síðar hirðskáld og virktarvinur Olafs helga
Noregskonungs. Stór atburður í Sturlunga sögu átti ser
stað árið 1238 skammt frá þessu stöðuvatni. Hittust þar
tveir af mestu höfðingjum þrettándu aldar og sá fundur
var undanfari einhvers mesta bardaga íslandssögunnar
þar sem annar þeirra höfðingja er fyrr var nefndur vóg
hinn og hlaut sigur í bardaganum.
, ,ær og kirkjustaður á Norður-
landi. Bæjarstæðið er í víð-
um hvammi utan við svo-
kallað Langholt. Þar hafa margir
sögufrægir menn búið þ.a.m. eini ís-
lendingurinn sem borið hefur jarls-
tign auk ýmissa höfðingja, sýslu-
manna og guðsmanna. Nú er kirkja
staðarins útkirkja frá öðru presta-
kalli og hefur ekki verið sjálfstætt
prestakall síðan 1880. Eitt af því
sem staðurinn er ennfremur kunnur
af er vegna atburðar sem geriðist á
fjöllum uppi haustið 1780. Þásendi
Halldór Vídalín, sem þá sat þann
stað sem um er spurt, syni sína tvo
og þrjá menn aðra í fjárkaupaleið-
angur á Suðurland. Á leiðinni til
baka urðu mennirnir og allt féð úti í
blindbyl. Fyrsta erindi Áfanga Jóns
Helgasonar segir einmitt frá þessum
atburði.
Þróunarstofa
Atvinnuþróunarfélag Austurlands
Atvinnuþróunarsjóður Austurlands
OsAum starfsmö/uuun
o/t/tar ot/ oúfs/tifitaoöium
((//eár/eyrayó/a oa Já/'s(e/s
tu/s (U'S.
,Pö/t/tum oMú/itiu cí
á/H/iu sem er atf/icfa.
Netagerð
Friðriks Vilhjálmssonar hf.
Neskaupstað
P
cí ci^Lt^cc íefTv cíl)