Fréttablaðið - 08.10.2020, Blaðsíða 38

BÆKUR
Hansdætur
Benný Sif Ísleifsdóttir
Útgefandi: MM
Fjöldi síðna: 342
Lífsbaráttan í sjávar-
þorpum hefur löngum
verið Íslendingum hug-
leikin, enda á stór hluti
þjó ð a r i n na r r æt u r
í söltu sjávarborði.
Benný Sif Ísleifsdóttir
rithöfundur er ein
þeirra, ættuð frá Eski-
firði og þjóðfræðingur
að mennt og það sést
glöggt í skrifum henn-
ar og næmi fyrir lifn-
aðarháttum og daglegu lífi fólks í
slíkum þorpum. Einkum eru henni
þó örlög kvennanna hugleikin, en
fyrsta skáldsaga hennar Gríma,
sem kom út 2018, fjallaði einmitt
um hlutskipti sjómannskvenna um
miðja tuttugustu öld. Hér leitar hún
fanga aftar í sögunni og fjallar
um hlutskipti fisk-
v i n n s l u k ve n n a
og þu r rabúðar-
fólks um aldamót
þar sem upphaf
nútímans og harð-
neskjulegir lifnaðar-
hættir kallast á.
Gratíana Hans-
dót t i r e r f át æk
u ng l i ng s st ú l k a í
þorpi á Vestfjörðum.
Móðir hennar hefur
drýgt þá ósvinnu að
eiga þrjú börn með
þremur mönnum sem
öll eru ófeðruð og eru
því Hansbörn. Mis-
rétti milli stétta og kynja er mikið,
á meðan eitt barn gengur í skóla
í sparifötum kelur annað á kinn-
inni við að halda hita á systkinum
sínum. Gratíana minnir stundum á
Sölku Völku, er kvenréttindakona,
vill ganga í buxum, bæði til þess að
karlar komist ekki upp undir pilsin
hennar, eins og stríðnispúkar í
skólanum segja að hafi komið fyrir
mömmu hennar og svo vegna þess
að þær eru bæði hlýrri og þægilegri
við fiskvinnsluna en blaut og þung
pils. Hún vill líka verða blaðarit-
stjóri eins og frændi hennar og berj-
ast með orðum gegn óréttlætinu
sem hún sér svo víða í kringum sig.
Ha nsdæt u r er saga Grat í-
önu, móður hennar, ömmu og
systur, fóstursystra og í raun allra
kvennanna í plássinu á um það bil
tíu ára tímabili. Þetta er einstak-
lega vel skrifuð bók, greinilegt að
höfundur hefur lagst í töluverða
rannsóknarvinnu á því hvernig
var að vera kona í sjávarplássi um
aldamótin, lýsingar á lykt, kulda
og rakastigi gera það að verkum að
upplifun lesandans er sterk og lif-
andi. Sérstaklega er unnið vel með
sérkvenlega hluti eins og hvernig
þurfti að bera sig að með tíðabindi
og blæðingar á þessum tíma og
einnig er fjallað um sammannlegar
þarfir sem birtast í notkun kamra
og koppa og hvernig úrbætur í sal-
ernismálum verða einnig úrbætur
í mannvirðingu. Upp úr standa þó
samskipti kvennanna í sögunni,
væntingar þeirra til lífsins, draumar
og óskir og hvernig einskær þrjósk-
an, lífsviljinn og samstaðan þjappar
þeim saman og knýr til betra lífs og
þrátt fyrir allt er bjart yfir í sögulok.
Hansdætur er áhrifamikil bók og
skemmtileg af lestrar og á köf lum
erfitt að leggja hana frá sér.
Brynhildur Björnsdóttir
NIÐURSTAÐA: Vel skrifuð og
áhrifamikil bók sem erfitt er að
leggja frá sér.
Tíðabelti og kalnar kinnar
Lærdómsrit Hins íslenska bókmenntafélags eiga f immtugsafmæli í ár. Þ or s t e i n n Gy l f a s on heimspekingur stofn-aði ritröðina árið 1970.
Núverandi ritstjóri er Jón Ólafsson,
en hann hefur stýrt ritröðinni síðan
2018.
„Lærdómsritaröðin var hugar-
fóstur Þorsteins. Ritröðin átti bæði
að gera mikilvæg rit aðgengilegri
og styrkja fræðilega umræðu á
íslensku,“ segir Jón. „Í henni hafa
birst þýðingar á fræðitextum með
skýringum sem henta almenningi
og reynt er að gera þær aðgengilegar
fyrir hvern sem er. Ég held að Lær-
dómsritin hafi haft geysilega mikil
áhrif að þessu leyti. Bækur Johns
Stuart Mill, Frelsið, Nytjastefnan
og Kúgun kvenna, sem öll hafa
komið út í Lærdómsritaröðinni, eru
stjórnspekirit og með íslenskum
þýðingum þeirra hefur lesendum
orðið tamt að tala og hugsa um við-
fangsefni þeirra með íslenskum
hugtökum. Það sama á við um þýð-
ingar á verkum forngrískra heim-
spekinga. Það er gríðarlegur munur
á því að geta boðið nemendum upp
á þessa texta á íslensku, í stað þess
að erlend hugtök séu þeim stöðug
hindrun við að átta sig á heimspeki-
legri hugsun.“
Vakandi ritröð
Jón segir útgáfustefnuna í grunninn
hafa verið þá sömu allt frá stofnun
ritraðarinnar. „Það er tvennt sem
maður er alltaf með í huga. Annars
vegar útgáfa klassískra verka fyrri
tíma og hins vegar útgáfa á sam-
tímaklassík. Persónulega finnst mér
mikilvægt að jafnvægi sé þarna á
milli. Þetta eru ekki bara lærdóms-
rit í gamaldags skilningi, heldur
er þetta líka ritröð sem á að vera
vakandi fyrir því sem vekur mikla
athygli hér og nú – og er líklegt til
að hafa áhrif til framtíðar.“
Lærdómsritin eru í langflestum
tilfellum þýðingar úr erlendu máli.
Textanum fylgir alltaf inngangur
og í ritunum er einnig að finna
skýringar sem samdar eru sérstak-
lega fyrir íslenska lesendur. „Þannig
á áhugasamur lesandi að geta lesið
ritin sér til gagns og ánægju: Inn-
gangur og skýringar eiga ekki að
vera viðbótarefni, heldur hjálpar-
tæki sem auðvelda lesturinn og
auka ánægjuna af honum,“ segir Jón.
„Fræðilegar útgáfur á klassískum
textum eru oft mjög óaðgengilegar.
Inngangarnir geta verið tilraunir
til túlkunar og greiningar langt
umfram það sem almennum les-
anda hentar og skýringarnar farið
út í fræðilega umræðu sérfræðinga.
Það þarf að hafa sérstakan áhuga á
efninu til að vilja eiga slíka bók. Ef
við tökum texta úr Lærdómsriti, til
dæmis eftir Platon, þá getur margt
þar orkað tvímælis eða verið tor-
skilið. Flestir lesendur þurfa ein-
hverja hjálp. Útgáfa okkar miðar við
að lesandinn fái þá hjálp sem hann
þarf til að geta notið verkanna.
Dýralíf og Rilke á leiðinni
Næsta rit í ritröðinni er númer níu-
tíu og níu, Dýralíf eftir Nóbelsverð-
launahafann J. M. Coetzee í þýðingu
hjónanna Gunnars Sigvaldasonar
og Katrínar Jakobsdóttur. „Þessi
bók hefur verið lengi á leiðinni, en
þýðingin var að mestu leyti gerð
fyrir um fimmtán árum,“ segir Jón.
„En þetta er stórmerkilegt rit eftir
magnaðan höfund. Það er byggt á
fyrirlestrum sem Coetzee hélt við
Princeton háskóla árið 1997 og við-
brögðum fjögurra fræðimanna við
þeim.“
Coetzee fjallar um líf dýra og sam-
band dýra og manna í fyrirlestrun-
um, á beinskeyttan og ögrandi hátt.
Fyrirlestrarnir eru sögur og fjalla
um konu, þekktan bókmennta-
fræðing, sem er boðið að halda
fyrirlestra í háskóla. Í staðinn fyrir
að tala um bókmenntir talar hún
um dýr, fyrirlestrarnir valda furðu
og vissum pirringi. Coetzee hæðist
á vissan hátt að formlegheitum aka-
demíunnar, um leið og hann kemur
sterkum skilaboðum á framfæri
um tvískinnung manna gagnvart
tilfinningum og velferð dýra. Að
mörgu leyti kemur þessi bók sterkar
inn í dýraumræðu dagsins í dag en
hún gerði þegar hún kom út fyrst.
Hu nd raðast a Lærdómsr it ið
kemur líka út í haust. Það er eina
skáldsaga Rainers Maria Rilke,
Minnisblöð Maltes Laurids Brigge,
en hún kom fyrst út 1910. „Þetta
er grundvallarrit þegar kemur að
nútímaskáldsögunni og módern-
isma í bókmenntum,“ segir Jón.
„Sagan gerir kröfur til lesandans
bæði vegna forms síns og vísana
í menningarsöguna. Þýðandinn,
Benedikt Hjartarson, skrifar mjög
vandaðan inngang og skýringar
sem mynda góðan ramma um þetta
merkilega verk.“
Á næsta ári er von á verkum eftir
Friedrich Nietzsche og bók Erwins
Schrödinger Hvað er líf? Einnig
eru Alþýðufyrirlestrar Hermanns
Helmholtz, Söguspeki Hegels og
Svikin við erfðaskrárnar eftir Milan
Kundera, komin vel á veg.
Fimmtug og áhrifamikil Lærdómsrit
Jón Ólafsson er ritstjóri Lærdómsrita Hins íslenska bókmenntafélags. Ritröð sem gerir mikilvæg rit að-
gengileg og styrkir fræðilega umræðu á íslensku. Hundraðasta ritið, skáldsaga eftir Rilke, er væntanlegt.
Benný Sif hefur skrifað áhrifamikla
skáldsögu. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrunb@frettabladid.is
Jón Ólafsson hefur ritstýrt ritröðinni frá árinu 2018. Hann segir áhugasama eiga að geta lesið ritin sér til gagns og ánægju. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
ÚTGÁFA OKKAR
MIÐAR VIÐ AÐ
LESANDINN FÁI ÞÁ HJÁLP SEM
HANN ÞARF TIL AÐ GETA NOTIÐ
VERKANNA.
8 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R26 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING