Fréttablaðið - 08.10.2020, Blaðsíða 16

Nýrri Orkustefnu, sem nú hefur verið kynnt, fylgir skýr framtíðarsýn um sjálf-
bæra orkuframtíð. Það eru dýrmæt
og mikilvæg tímamót að þverpólit-
ísk sátt hafi náðst um framtíðarsýn,
leiðarljós og tólf meginmarkmið
Íslands í orkumálum.
Stefnan nær til ársins 2050 og er
fyrsta langtíma-orkustefnan fyrir
Ísland sem unnin er með þessum
hætti. Yfirskrift hennar er „Sjálfbær
orkuframtíð“.
Með stefnunni er stefnt að því
að gæta hagsmuna núverandi sem
komandi kynslóða. Sjálf bær þróun
er höfð að leiðarljósi með jafnvægi á
milli efnahagslegra, samfélagslegra
og umhverfislegra þátta.
Þverpólitísk sátt
Stefnan var unnin í þverpólitísku
samstarfi og í samráði við almenn-
ing og aðra hagsmunaaðila. Full-
trúar allra þingflokka auk fjögurra
ráðuneyta áttu sæti í starfshópnum
sem vann stefnuna. Einhugur var
um niðurstöðuna.
Ég vil þakka öllum sem unnu
að stefnunni fyrir að leggja þann
metnað og alúð í þetta verkefni
sem afurðin endurspeglar. Það var
lykilatriði að stefna í þessum við-
kvæma málaf lokki yrði mörkuð
með breiðri samstöðu og samráði.
Það gekk eftir.
Meginatriði stefnunnar
Orkustefnan kveður á um tólf
meginmarkmið sem skiptast í
fimm svið: orkuöryggi, orkuskipti,
orkunýtni, umhverfisvernd og sam-
félagslegan ávinning.
Stefnan boðar sjálf bæra orku-
framtíð. Að Ísland verði óháð
jarðefnaeldsneyti. Að Ísland verði
leiðandi í sjálf bærri orkuvinnslu,
orkuskiptum og orkunýtni. Að
orkuþörf samfélagsins sé mætt.
Hún gefur engan afslátt af náttúru-
vernd, þvert á móti, og oft getur
þetta tvennt farið saman. Þannig
eru orkuskipti og loftslagsmál óað-
skiljanleg verkefni.
Rík áhersla er í stefnunni á jafnt
aðgengi allra landsmanna að orku
og trausta innviði.
Hverju breytir stefnan?
Með Orkustefnu fáum við skýra
framtíðarsýn sem varpar ljósi á
þau fjölmörgu forgangsverkefni
í orkumálum sem við getum náð
samkomulagi um þvert á f lokka.
Það mun setja sterkara kastljós á
þau verkefni en fram til þessa, sem
stuðlar að hraðari framförum.
Dæmi um slík verkefni eru
til dæmis sterkari innviðir, jafn
aðgangur að orku um allt land, fjöl-
nýting auðlindastrauma, breiðari
áherslur í orkuskiptum, skýrari sýn
á orkuþörf og orkuframboð á hverj-
um tíma og virkari orkumarkaður.
Hverju breytir stefnan ekki?
Orkustefnan leysir auðvitað ekki öll
ágreiningsmál. En hún leiðir fram
hvað við getum verið sammála um,
þegar við setjumst niður í einlægum
vilja til að koma okkur saman um
grundvallarmarkmið. Það er ekki
bara mikilvægt heldur nauðsyn-
legur vegvísir til framtíðar.
Stefnan segir ekki til um hvað eigi
að virkja mikið eða í hvað eigi að
nota orkuna. Það er enda almennt
ekki inntakið í orkustefnu annarra
landa. Það verður því áfram sjálf-
stætt verkefni fyrir samfélagið að
taka afstöðu til einstakra verkefna,
samkvæmt því regluverki sem gildir
á hverjum tíma. En stefnan gefur
leiðbeiningar um þau sjónarmið
sem við eigum að horfa til við þær
ákvarðanir, til dæmis sjálf bærni,
umhverfisvernd og samfélagslegan
ávinning.
Rammaáætlun er ekki nefnd í
stefnunni, en hún kveður hins vegar
á um að til staðar skuli vera lang-
tímaáætlanir um nýja orkukosti til
þess að hægt sé að mæta framtíðar-
þörfum samfélagsins. Það er okkar
að velja bestu leiðina til að uppfylla
það markmið.
Þá er kveðið á um það í stefnunni
að auðlindir í opinberri eigu skuli
vera það áfram.
Næstu skref
Orkustefnan verður lögð fyrir
Alþingi sem skýrsla til umræðu á
þeim vettvangi. Næstu skref eru
síðan að fylgja eftir þeim fjölmörgu
verkefnum í orkumálum sem eru
þegar hafin og móta bæði næstu
verkefni og árangursvísa til að mæla
hvernig okkur miðar.
Ég hlakka til að fylgja eftir
áherslum nýrrar Orkustefnu og
hvet lesendur til að kynna sér efni
hennar á vefnum orkustefna.is.
Eignarhald á náttúruauðlind-um hefur verið til umræðu á Alþingi nánast alla lýðveldis-
söguna, ekki síst í tengslum við
breytingar á stjórnarskrá. Hefur sú
umræða snúist um þá grundvallar-
spurningu hvernig þjóðin öll fái
notið arðsins af auðlindunum og á
síðari tímum hvernig tryggt verði
að auðlindirnar verði nýttar með
sjálf bærum hætti. Aldrei hefur þó
náðst samstaða á Alþingi um slíkt
stjórnarskrárákvæði þótt það hafi
ratað inn í töluvert marga stjórnar-
sáttmála.
Framan af voru það fremur stjórn-
málamenn vinstra megin við miðju
sem lögðu slík ákvæði fram og má
þar nefna Einar Olgeirsson 1963 með
tillögu um að komið yrði í veg fyrir
eignarhald útlendinga á fasteignum
og náttúruauðæfum og Ragnar
Arnalds og fleiri með frumvarp um
að tilteknar auðlindir skyldu verða
skilgreindar í þjóðareign. Tillögur
að stjórnarskrárákvæðum um auð-
lindir voru þó ekki einkamál vinstri-
sinnaðra stjórnmálamanna. Í frum-
varpi Gunnars Thoroddsen 1983 um
heildarendurskoðun nýrrar stjórn-
arskrár var lagt til að náttúruauð-
lindir og auðlindir hafsins skyldu
vera þjóðareign og árið 1994 lagði
Davíð Oddsson, forsætisráðherra,
fram frumvarp um að í stjórnarskrá
skyldi koma ákvæði um að nytja-
stofnar sjávar skyldu vera sameign
þjóðarinnar en fjallað var um slíkt
ákvæði í stjórnarsáttmála þáverandi
ríkisstjórnar. Auðlindanefnd undir
forystu Jóhannesar Nordals skilaði
svo tillögum árið 2000 sem æ síðan
hafa verið ein af mælistikunum á
þau auðlindaákvæði sem eftir hafa
komið og verða því miður ekki talin
upp með tæmandi hætti í svo stuttri
grein.
Tillaga stjórnlagaráðs sem unnin
var á kjörtímabilinu 2009-2013 bar
svip af fyrri ákvæðum að því leytinu
til að þar var leitast við að telja upp
tiltekin náttúrugæði og kveðið á
um þjóðareign á þeim. Meirihluti
stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar
sem tók tillögur stjórnlagaráðs
til þinglegrar meðferðar veturinn
2012-2013 gerði verulegar breyt-
ingar; bætti inn grunnvatni í upp-
talninguna og sett var inn setning
um að löggjafinn gæti með lögum
ákveðið að lýsa fleiri náttúrugæði
þjóðareign. Það ákvæði bar því með
sér að það rúmaði ekki allar mögu-
legar auðlindir.
Það auðlindaákvæði sem unnið
hefur verið á þessu kjörtímabili
felur í sér knappar og skýrar megin-
reglur sem bjóða ekki upp á neina
möguleika á gagnályktunum og
túlkunarvandkvæðum. Auðlindir
landsins sem ekki eru háðar einka-
eignarrétti eru lýstar þjóðareign
sem er það grundvallaratriði sem
lengst af hefur verið deilt um í allri
umræðu um stjórnarskrárbreyt-
ingar.
Kveðið er á um að nýting auð-
linda skuli grundvallast á sjálfbærri
þróun sem er þá í fyrsta sinn sem
það hugtak kemur inn í stjórnar-
skrá. Kveðið er á um að óheimilt sé
að afhenda þær til eignar eða varan-
legra afnota. Veiting afnotaheimilda
skal byggja á lögum þar sem gæta
skal jafnræðis og gagnsæis. Með
lögum skuli kveða á um gjaldtöku
vegna auðlindanýtingar í ábata-
skyni.
Í stuttu máli tekur ákvæðið á
öllum þeim grundvallaratriðum
sem verið hafa til umræðu á und-
anförnum árum. Vissulega er ekki
tekin afstaða til þess hvernig gjald-
töku skal háttað enda er það verk-
efni almennrar löggjafar. Þannig
má sjá að stjórnlagaráð lagði til á
sínum tíma fullt gjald (sem skýrt
er sem hæsta verð sem nokkur er
tilbúinn að greiða) sem meirihluti
stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar
breytti í eðlilegt gjald. Rökstutt er
að hvorugt hugtakið sé hentugt í
stjórnarskrá heldur einmitt eðli-
legt að löggjafinn taki afstöðu til
gjaldtöku af ólíkum auðlindum,
enda ólíkir þættir sem þarf að skoða
þegar um er að ræða samfélagslega
rekna hitaveitu eða nytjastofna
sjávar. Að mínu viti dregur umræð-
an um upphæð gjalds athygli frá
raunverulegu inntaki ákvæðisins –
sem er þjóðareign á auðlindum sem
er stóra grundvallarmálið í þessari
pólitísku umræðu. Þá felur ákvæðið
í sér að auðlindir skuli aldrei afhent-
ar varanlega, sem sagt að nýtingar-
heimildir séu ýmist tímabundnar
eða uppsegjanlegar.
Umhverfis- og náttúruverndar-
ákvæði það sem unnið hefur verið
að byggist að verulegu leyti á hug-
myndum stjórnlagaráðs og meiri-
hluta stjórnskipunar- og eftirlits-
nefndar. Í ákvæðinu er kveðið á
um sjálf bæra þróun, fjölbreytni,
vöxt og viðgang náttúrunnar og
að varúðar- og langtímasjónarmið
séu höfð að leiðarljósi í náttúru-
vernd. Þá er kveðið á um almanna-
rétt sem rík hefð er fyrir í íslenskum
lögum en hefur hingað til ekki ratað
í stjórnarskrá. Þá er kveðið á um
rétt almennings til upplýsinga um
ákvarðanir í umhverfismálum og
réttinn til áhrifa á slíkar ákvarð-
anir. Svipaðar hugmyndir má finna
í ákvæðum stjórnlagaráðs og meiri-
hluta stjórnskipunar- og eftirlits-
nefndar.
Lengi hefur verið barist fyrir því
að almannaréttur verði stjórnar-
skrárvarinn. Þá er það gríðarlegt
framfaraspor að tryggja grunngildi
umhverfis- og náttúruverndar í
stjórnarskrá á borð við sjálf bæra
þróun og líffræðilega fjölbreytni.
Í upphafi kjörtímabilsins lagði
ég til að stjórnarskráin yrði endur-
skoðuð í heild sinni og vinnunni
skipt á tvö kjörtímabil í þverpólit-
ísku samstarfi með aðkomu þjóðar-
innar þar sem meðal annars yrði
beitt aðferðum almenningssamráðs
á borð við rökræðukannanir.
Formenn f lokkanna hafa því
fundað reglulega um stjórnar-
skrárbreytingar. Þar hafa verið til
umfjöllunar, fyrir utan umhverfis-
og auðlindamál, ákvæði stjórnar-
skrár um forseta og framkvæmda-
vald, ákvæði um íslenska tungu
og táknmál og ákvæði um þjóð-
aratkvæðagreiðslur og þjóðar-
frumkvæði. Jafnframt hafa verið
til umfjöllunar ákvæði um framsal
valdheimilda til alþjóðlegra stofn-
ana og með hvaða hætti stjórnar-
skrá verður breytt auk þess sem
ýmis önnur viðfangsefni hafa verið
rædd s.s. jöfnun atkvæðisréttar.
Ljóst má vera að formenn f lokka
nálgast þetta verkefni úr mjög ólík-
um áttum og þegar þetta er skrifað
eru enn umræður og lokafundur
eftir í okkar hópi. Hvað sem segja
má um ólíkar skoðanir hafa þessir
fundir verið gefandi og skýrt mun
betur helstu ágreiningsefnin sem
uppi eru um til að mynda þessi tvö
ákvæði. Síðar mun ég fjalla nánar
um aðrar tillögur að breytingum og
niðurstöður almenningssamráðs.
Það er sannfæring mín að Alþingi
skuldi samfélaginu það að ljúka
vinnu við stjórnarskrárbreytingar
– jafnvel þó að það taki tvö kjör-
tímabil. Ég tel líka að Alþingi fái
sjaldan betra tækifæri til að taka
afstöðu til meitlaðra ákvæða sem
hafa verið lengi í umræðu og náð að
þroskast vel á undanförnum árum.
Ég vona að Alþingi muni nýta það
tækifæri og ljúka umfjöllun um
stjórnarskrárákvæði á komandi
þingi þannig að afstaða þingmanna
til grundvallaratriða, á borð við
grunngildi umhverfis- og náttúru-
verndar, auðlindir í þjóðareign og
fleiri atriði verði öllum ljós.
Það er sannfæring mín að
Alþingi skuldi samfélag-
inu það að ljúka vinnu við
stjórnarskrárbreytingar
– jafnvel þó að það taki tvö
kjörtímabil.
Orkustefnan varpar ljósi á
þau fjölmörgu forgangsverk-
efni í orkumálum sem við
getum náð samkomulagi um
þvert á flokka. Það stuðlar
að hraðari framförum.
Tækifærið er hjá Alþingi
Katrín
Jakobsdóttir
forsætisráðherra
Orkustefna um sjálfbæra
orkuframtíð
Þórdís Kolbrún
Reykfjörð
Gylfadóttir
ferðamála-,
iðnaðar- og
nýsköpunar-
ráðherra
Markmið námskeiðsins eru:
• Efla sjálfstraust og auka eldmóð
• Leita nýrra tækifæra og vinna með styrkleika sína
• Stækka tengslanetið og byggja upp ný sambönd
• Auka tjáningarhæfni til að skapa jákvæð áhrif
• Bæta viðhorf, minnka kvíða og stjórna streitu
• Gerð ferilskráar og styrkja ásýnd á samfélagsmiðlum
Námskeiðið er 6 skipti með viku
millibili, 2,5 klst í senn. Verðið er
80.000 kr. og hægt er að fá styrk frá
VMST allt að 60.000 kr.
Næstu námskeið:
2. nóv. Selfoss
10. nóv. Reykjavík
12. nóv. Live Online á netinu
Dale á milli starfa
Nýtt námskeið fyrir
atvinnuleitendur
Nánar á dale.is
8 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R16 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð