Dagblaðið Vísir - DV - 23.10.2020, Blaðsíða 18

UMBOÐSMAÐUR ALÞINGIS
KREFUR SVANDÍSI UM SVÖR
Sóttvarnaaðgerðir ríkisins eru nú til skoðunar hjá umboðsmanni
Alþingis eftir fjölda kvartana. Í bréfi umboðsmanns til ráðherra
segir að lögin séu á köflum tvíræð og að umboðsmaður hafi lagt til
í upphafi faraldurs að lagaleg staða aðgerðanna yrði skoðuð.
Samkvæmt heimildum DV er umboðsmaður Alþing­is nú með til skoðunar
„margvíslegar fyrirspurnir“,
sem borist hafa umboðsmanni
undanfarið vegna sóttvarna­
ráðstafana og ýmissa fjár­
hagslegra stuðningsaðgerða
vegna COVID­19 faraldursins.
Í bréfi Tryggva Gunnars­
sonar, umboðsmanns Alþingis,
til Svandísar Svavarsdóttur
heilbrigðisráðherra frá því
í september, sem DV hefur
undir höndum, kemur fram
að þó að hann hafi ekki enn
tekið kvartanirnar formlega
til efnislegrar meðferðar sé
ekki loku fyrir það skotið að
það verði gert. Segir í bréf­
inu: „Því er ekki að leyna að í
ýmsu hefur þurft að fara var­
lega við að greiða úr þessum
fyrirspurnum og erindum
borgaranna þar sem lagaregl­
ur, reglur sem stjórnvöld hafa
sett um þessi mál, ákvarð­
anir, tilmæli og leiðbeiningar
stjórnvalda um framkvæmd
þessara mála hafa ekki verið
að öllu leyti fyllilega skýr.“
Segir hann jafnframt að hafa
þurfi í huga að tekist er á við
áður óþekktan smitsjúkdóm í
fólki.
Þá segir í bréfinu að um­
boðsmaður og starfsfólk hans
hafi skoðað lög og reglur sem
gilda um sóttvarnaráðstafanir
hins opinbera og heimildir
opin berra stofnana til inngrips
í líf almennings. Kemur þar
fram að hann telji ákvæðin
sem um þetta fjalla „að hluta
til skýr en um önnur atriði
geti risið vafi um merkingu
hugtaka og hvað fellur undir
tilteknar heimildir“.
Stjórnskipan byggir
á lagaheimildum
Sú regla gildir hjá umboðs­
manni Alþingis, að hann tekur
almennt ekki mál til skoð­
unar nema að kvartandi hafi
„tæmt“ allar kæruleiðir innan
stjórnsýslunnar fyrst. Segir
umboðsmaður um þetta í bréfi
til ráðherra að stuttur gildis­
tími aðgerðanna hafi getað
haft áhrif á vilja fólks til þess
að fara með sín mál í gegnum
svifaseinar kæruleiðir stjórn­
sýslunnar.
Þá segir umboðsmaður að
„hvað sem líður nauðsyn og
þörfinni á því að grípa til
sóttvarnaráðstafana byggir
stjórnskipun Íslands og
lagaumgjörð um valdheim­
ildir stjórnvalda á tilteknum
kröfum um lagaheimildir til
inngripa í líf og frelsi borgar­
anna.“
Að því er fram kemur í
bréfinu hafði Tryggvi Gunn­
arsson samband við forsætis­
ráðuneytið strax í upphafi
faraldursins. Mun hann hafa
tjáð skoðun sína á því að til­
efni væri til að fara yfir hvort
gildandi lagaheimildir væru
fullnægjandi með tilliti til
þeirra inngripa sem ráðist var
í. Segir Tryggvi í bréfi sínu að
óvissa um lagagrundvöll til
slíkra aðgerða gæti orðið til
þess að veikja viðbragðsgetu
hins opinbera, en líka bakað
ríkinu skaðabótaábyrgð vegna
tjóns af völdum aðgerða hins
opinbera sem ekki byggja á
sterkum lagalegum grund­
velli.
Fólk í sóttkví svipt frelsi
Ein kvörtunin sem borist
hefur umboðsmanni snýr að
lögmæti þess að setja fólk í
sóttkví. Vísar kvartandi þar
í 67. grein stjórnarskrárinnar
um að frelsissvipting af hálfu
hins opinbera verði að byggja
á lagaheimild. Enn fremur
byggir kvartandi kvörtun sína
á ákvæðum um atvinnufrelsi.
Umboðsmaður krefur í bréfi
sínu ráðuneytið um, ásamt
öðru, svör við því hvort út­
tekt, sem hann lagði til, hafi
verið framkvæmd og þá hver
niðurstaða hennar hafi verið.
Enn fremur óskar hann eftir
afstöðu ráðuneytis um hvort
þörf sé á að breyta núgildandi
ákvæðum sóttvarnalaga.
Ljóst er að kvartanir
þessar eru líkast til aðeins
upphaf málaferla af völdum
sóttvarna ráðstafana hins opin­
bera. Aðgerðir hins opinbera
eru með öllu fordæmalausar
og mörg lagaákvæði nýtt í
fyrsta sinn. Fastlega má búast
við að reynt verði á lögmæti
eins eða fleiri aðgerða fyrir
umboðsmanni eða dómstólum
á næstu misserum.
Aðgerðir undirbúnar
Slíkt hefur þegar raungerst
víða í Evrópu. Þannig sagði DV
frá því í vikunni að dómstólar í
Madrid hefðu fellt úr gildi víð­
tækar takmarkanir á ferða­ og
samkomufrelsi einstaklinga í
borginni þar sem með aðgerð­
unum þótti verið að traðka á
mannréttindum þeirra. Þá
felldi dómstóll í Berlín úr
gildi reglur um takmarkanir
á opnunartíma skemmtistaða
þar sem þær þóttu fara fram
úr meðalhófi. Var veitingahús­
unum því frjálst að hafa opið
lengur, en áfengisbannið sem
sett var samhliða takmörkun á
opnunartíma knæpa og öldur­
húsa í Berlín hélt velli.
Þá sagði DV einnig frá því
í vikunni að smitrakningar­
teymi almannavarna hefði
verið afhent nöfn og eftir at­
vikum símanúmer á annað
hundrað manna í tengslum
við rakningu hópsmits sem
kom upp á bar í miðbæ Reykja­
víkur. Voru þar kortafyrir­
tækin Borgun og Valitor sem
afhentu gögnin. Eru áhöld uppi
um hvort kortafyrirtækjunum
hafi verið heimilt að afhenda
lögreglu þessar upplýsingar.
Óskina um upplýsingarnar
byggði ríkislögreglustjóri á
heimild sem í lögum er veitt
sérstakri samstarfsnefnd um
sóttvarnir sem aldrei hefur
verið skipuð, og áliti Persónu­
verndar sem segir sóttvarna­
læknir hafi þá sömu heimild.
Standa því spurningar eftir
ósvaraðar um lögmæti fram­
sals slíkra heimilda til söfn­
unar persónuupplýsinga úr
hendi lækna til lögreglu.
Hefur DV jafnframt heim­
ildir fyrir því að hóteleig­
endur séu uggandi yfir lengd
sóttvarnaaðgerða á íslenskum
landamærum. Vísa þeir til
þess að lagaheimild til tvö­
faldrar skimunar á landamær­
unum sé tvíræð og að aðgerð­
irnar kunni að fara fram úr
meðalhófi, enda mætti vafa­
laust nálgast sömu niðurstöðu
með vægari úrræðum. Hefur
skaðabótamál borist til tals
meðal sumra og eru slík mál
nú til skoðunar. n
Von er á að
reynt verði
á lögmæti
ákvarðana
Svandísar
Svavarsdóttur
heilbrigðis-
ráðherra fyrir
dómstólum.
MYND/VALLI
Heimir
Hannesson
heimir@dv.is
Ein kvörtunin
sem borist hefur
umboðsmanni
snýr að lögmæti
þess að setja fólk
í sóttkví.
18 EYJAN 23. OKTÓBER 2020 DV