Safnablaðið Kvistur - 2019, Page 34

34
Hverri kynslóð þykir nokkuð ávinnast í viðfangsefnum líðandi stundar. Safnstörfin
eru ekki undanskilin mælistikum
árangurs og markmiða. Áhuga-
svið starfsfólks á hverjum tíma
enduspeglast í skráðum aðföngum.
Atvinnulíf og lífshættir breyttust
verulega þegar líða tók á 20. öld.
Á seinustu áratugum hennar hófst
umfangsmikil söfnun tækniminja til
Þjóðminjasafns Íslands. Safnað var
ökutækjum, búvélum, dráttarvélum,
bátavélum og öðrum tækniminjum.
Stefnt var á að stofna öflugt safn
sem gæti t.d. fengið heitið Tæknim-
injasafn Íslands. Mikilvirkust varð
söfnunin á árunum frá 1980 og fram
undir aldamótin 2000. Mikið var á sig
lagt við að afla fanga og flytja þau um
langan veg. Umtalsverðu fé var varið
í húsnæðiskostnað undir minjarnar.
Þá tókst að bjarga mörgum góðum
gripnum frá glötun. Tíminn átti hins
vegar eftir að leiða í ljós að áhugi
á söfnun bæði gripa og þekkingar
stakk sér víða niður. Önnur söfn og
einkasafnarar tóku til við sama við-
fangsefnið. Tíminn leið frá áformum
um að rekin yrðu í landinu öflug sér-
söfn. Aðrar lausnir urðu ofan á.
Tækniminjar eru varðveittar í mörg-
um menningarsögusöfnum landsins
og áhugi og elja félagasamtaka og
einstaklinga á þessu söfnunarsviði
eru mikil. Þeir aðilar hafa þekkingu
til þess að meta varðveislugildi og
viðhalda tækniminjum og halda í
þeim lífi. Tíminn hefur sýnt að söfnin
eiga erfitt uppdráttar að þessu leyti.
Við mótun nýrrar stefnu í varð-
veislu tækniminja í Þjóðminjasafni
Íslands, sem svo kröftuglega hafði
verið safnað um árabil, var tekið til
íhugunar hvað væri gerlegt í náinni
framtíð, hversu megnugt þjóðarsafn
gæti orðið í málaflokknum og hvaða
möguleikar væru í stöðunni til að
tryggja gripavarðveislu og þekkingu
þeim tengda til komandi kynslóða.
Óhjákvæmilegt er að líta til þess
hvernig er farið að í löndum sem við
berum okkur saman við. Öll söfn
standa frammi fyrir því að móta
starfið til framtíðar. Sívaxandi krafa
um virkni, sýnileika og hagkvæmni
hefur ýtt við söfnum um allan heim
að leita leiða til þess að skorða af
starfsemi sína og halda sig við setta
stefnumörkun. Þá verður að horfast
í augu við að mörg söfn þurfa að fara
yfir safneignina, meta gildi hennar
í tíma og rúmi. Í Bandaríkjunum eru
meira að segja málefni listasafna til
umræðu.1 Hið sama gildir um dönsk
söfn þar sem undanfarna áratugi
hefur verið hagrætt verulega í safna-
rekstri og mikið rætt um aðferðir og
leiðir til útvistunar og grisjunar.2 Það
er viðurkennt að yfirferð og endur-
mat gildis safnkosts er kostnaðar-
samur verkþáttur, sem víðast hamlar
því að fólk aðhafist nokkuð í grisjun.
Aðdragandi að útvistun og grisjun
20. aldar tækniminja í Þjóðminjasafni
Íslands var sá að sumurin 2010 til
2012 naut safnið starfskrafta háskóla-
stúdenta með aðkomu Vinnumála-
stofnunar við að yfirfara og taka
saman lista og ljósmynda gripi sem
varðveittir höfðu verið í geymslum
safnsins á höfuðborgarsvæðinu. Hluti
þeirra hafði verið skráður en megninu
var safnað saman og geymt án eigin-
legrar skráningar. Ætlunin var að skrá
gripina síðar, þegar frekar skýrðist
með stofnun tækniminjasafns.
Á grundvelli stefnumörkunar um
útvistun eða grisjun og með tilliti til
siðareglna Alþjóðaráðs safna (ICOM)
um að söfn taki ekki við gripum nema
þau geti tryggt varðveislu þeirra og
öryggi, var ákveðið að fyrsti liður væri
að kanna áhuga og getu viðurkenndra
safna hvort þau gætu tekið til sín gripi
samkvæmt samkomulagi um milli-
safnalán til langs tíma. Fjórum söfn-
um var þannig falin varðveisla samtals
10 búvéla og bíla til framtíðar. Næst
var leitað til einkasafna og þeim
falin varðveisla 5 tækja með sérstöku
samkomulagi. Eftir það var efnt til
gjöfuls samstarfs við þá sem þekktu
til ökutækja og véla, áttu sambærilega
gripi eða varahluti, sinntu viðhaldi og/
eða endurgerð véla. Þannig fóru 13
gripir úr vörslu safnsins auk óskráðra
varahlutalagera og fylgihluta.
Í verkinu var mikilvæg ráðgjöf Þórs
Magnússonar fyrrum þjóðminja-
varðar sem þekkti til tækniminjanna.
Efnt var til samtals við áhuga– og
kunnáttufólk í málaflokknum, bæði
safnmenn og aðra sem voru reiðubún-
ir að leggja málinu lið með góðum
ráðum. Fjöldi manna átti beina að-
komu með því að veita viðtöku gripum
sem þegar eru til í viðurkenndum
söfnum og/eða dæma aðra ónýtilega
vegna lélegs ástands. Kunnátta og
geta áhugamanna um varðveislu véla
hefur aukist. Aðstæður til að útvega
varahluti hafa gjörbreyst og menn
verja tíma til þess að lappa upp á illa
farna vélahluta. Flestir útvega þá frá
útlöndum með ljóshraða.

Þegar of miklu
hefur verið safnað
GRISJUN OG ÚTVISTUN SAFNKOST
Lilja Árnadóttir,
sviðsstjóri munasafns í Þjóðminjasafni