Vísbending - 13.11.2020, Blaðsíða 4

Ritstjóri: Jónas Atli Gunnarsson
Ábyrgðarmaður: Eyrún Magnúsdóttir
Útgefandi: Kjarninn miðlar ehf.,
Fiskislóð 31 B, 101 Reykjavík
Sími: 551 0708 Net fang: visbending@kjarninn.is
Prentun: Kjarninn
Öll réttindi áskil in.
© Ritið má ekki afrita án leyfis út gef anda.
Aðrir sálmar
4 V Í S B E N D I N G • 4 2 . T B L . 2 0 2 0
Fyrirsjáanleg
kyrrstaða
Donald Trump fráfarandi Bandaríkja-forseti hefur oft vísað til góðs gengis
hlutabréfamarkaðarins vestanhafs sem
sönnun þess að efnahagsstefna hans hafi
skilað árangri. Það er því nokkuð kaldhæðn-
islegt að flestar bandarískar hlutabréfavísi-
tölur hækkuðu eftir að ljóst varð að Joe
Biden hafði sigrað í nýafstöðnum forseta-
kosningum þar í landi um síðustu helgi.
En hvernig ætti að túlka þessa nýlegu
hækkun? Þýðir hún að meiri vonir séu
bundnar við hagkerfið undir stjórn Biden
heldur en Trump? Líklega ekki.
Gengi hlutabréfa er nefnilega slæmur
mælikvarði á efnahagslífið, þar sem það er
drifið áfram af væntingum fjárfesta á gengi
fyrirtækja en ekki efnahagsstærðum líkt og
verðbólgu, atvinnuleysi og ójöfnuði. Þetta
hefur sést vel á undanförnum mánuðum
þegar sögulega djúp kreppa hefur skollið á í
flestum ríkjum heimsins á meðan tiltölulega
lygnt hefur verið á hlutabréfamörkuðum.
Á hinn bóginn gæti hlutabréfahækk-
unin þýtt að fjárfestar hafi meiri trú á vexti
fyrirtækja í stjórnartíð Biden. Það lítur
ekki vel út fyrir Trump, sem hefur reitt
sig á stuðning frá tekjuháum Bandaríkja-
mönnum með skattalækkunum, auk þess
sem hann hefur varað við efnahagskreppu
ef Biden yrði kosinn forseti.
Tvær ástæður gætu legið að baki bjart-
sýni atvinnulífsins fyrir komandi kjör-
tímabili vestanhafs.
Annars vegar yrði forsetatíð Biden fyrir-
sjáan legri en fjögur ár í viðbót með Trump.
Fjárfestum er að jafnaði illa við óvissu og
því er mögulegt að þeir vilji hefðbundnari
stjórnmálamann til þess að koma í veg fyrir
hana, þrátt fyrir að hinn bjóði skattalækkanir.
Einnig virðist nú sem Repúblikanaflokk-
urinn gæti haldið meirihluta í öldunga-
deildinni, sem þýðir að fá lagafrumvörp úr
fulltrúadeildinni, þar sem demókratar hafa
meirihluta, myndu komast í gegn. Þar af
leiðandi væri ólíklegt að miklar skattahækk-
anir á fjármagnseigendur séu í vændum.
Með fyrirsjáanleika og kyrrstöðu geta
bandarískir fjárfestar því andað léttar,
sennilegt er að hagsmunum þeirra verði
gætt með Biden sem Bandaríkjaforseta og
repúblikana í öldungadeildinni. Hvort það
sé óskastaða bandarísku þjóðarinnar er svo
önnur spurning.
framh. af bls. 1
er að það sinni því hlutverki að koma í
veg fyrir að þeir framleiðsluþættir sem nú
liggja í dvala verði of veikburða til að taka
þátt í viðspyrnunni. Annars verður búið að
hleypa of miklum peningum inn í kerfið til
skamms og langs tíma, því framleiðslu- og
þjónustugetan í hagkerfinu vex ekki nógu
hratt til að bakka upp aukakrónurnar. Ef
peningarnir eru illa nýttir þarf að taka þá
aftur úr umferð og það tiltölulega hratt.
Eru viðbótar húsnæðisskuldir upp á
rúmlega 100 ma. kr. góð nýting á pen-
ingum? Ein miðlunarleið peningastefnu eru
auðsáhrif af völdum hækkandi eignaverðs.
Fólk upplifir sig ríkara og eyðir þá meiri
peningum. Auðsáhrif eru í eðli sínu veikari
en áhrif af því að koma fjármagni beint til
fólks. Auk þess liggur það fyrir að jafnvel
þó auðsáhrifin væru mjög sterk í dag þá
dreifast þau ekki um kerfið sem skyldi.
Við lifum í tvískiptum heimi í dag; heimi
snertinga og snertilausra aðstæðna. Þeir
sem reka starfsemi sem felur í sér snertingu
fá ekki viðskipti. Þar er tekjufallið. Því er
hætta á að auðsáhrifin, ef þau verða ein-
hver, skili sér ekki yfir til þeirra sem þurfa
á fjármagni að halda.
Á tímum þar sem neyðin er mikil og
tíminn lítill er óskynsamlegt að treysta á
langsótta miðlun í gegnum eignamarkaði.
Stærsti hluti þessa fjármagns ratar ekki út
í raunhagkerfið heldur veltist um á hús-
næðismarkaði manna á milli án úttektar.
Af þeim 110 ma. kr. sem hafa bæst við hús-
næðisskuldir má ætla að í mesta lagi 15%
hafi runnið til nýbygginga m.v. sögulegar
tölur. Þá mætti gera ráð fyrir að um 10%
af því sem eftir standi fari í framkvæmdir á
keyptu húsnæði. Eftir sitja þá um 85 ma. kr.
sem rata aðeins í hækkandi eignaverð. Þetta
hefur ekkert með nauðsynlegan stuðning
að gera á núverandi krísutímum. Þetta er
helber örvun.
Eðlilegt er að vilji sé fyrir því að koma
í veg fyrir frjálst fall á eignamörkuðum og
líklega situr síðasta krísa eftir í sumum, sér
í lagi hvað varðar lækkanir á húsnæðisverði.
En þetta er ekki 2008. Hér var ekki alltof
mikil húsnæðisskuldsetning, hér hefur
almennur kaupmáttur ekki hrunið, eða
almennt eignaverð. Fólk er atvinnulaust og
nokkrar atvinnugreinar tekjulausar. Eðli-
legra væri að styðja við eignamarkaði með
því að hlúa að grunnstoðunum; tekjuvexti
hagkerfisins, mannauði, framleiðslugetu og
atvinnustigi fremur en að örva hagkerfið
óbeint með skuldsetningu í einkageiranum.
Það er eitt að lækka vexti sem dregur úr
greiðslubyrði allra, líka þeirra sem ekki
voru í vanda vegna tekjumissis. Það er
annað að draga úr svigrúmi til aðgerða með
því að bæta við fyrri skuldastabba og ýta
undir aukna skuldsetningu á greiðslumats-
forsendum sem taka mögulega ekki mið af
undirliggjandi áhættu: hækkandi vöxtum,
auknu atvinnuleysi ef illa gengur og smitá-
hrifum af veikri stöðu stórra atvinnugreina.
Viðbótarskuldsetning einka-
geirans og ríkissjóðs svipuð
Til viðbótar við skuldsetningu heimilanna
hafa fyrirtækjaskuldir vaxið í heild um 44
ma. kr. á tímabilinu, þar af um 30 ma. kr.
í bankalánum. Þessi tala segir þó ekki alla
söguna. Önnur eins upphæð liggur á þeim,
mestmegnis fyrirtækjum í tekjustoppi, sem
hafa fengið frestanir á opinberum gjöldum
og afborgunum lána. Nettó mætti því segja
að atvinnufyrirtæki hafi bætt við sig hátt í
90 ma. kr. skuldum á tímabilinu og rík-
issjóður um 220 ma. kr. þar sem hluti af
skuldsetningu ríkissjóðs er tímabundinn
vegna frestanna á gjöldum. Þá lána bank-
arnir mörgum fyrirtækjum fyrir afborg-
unum þessa dagana.
Raunsærri mynd af stöðunni er því
þessi: Einkageirinn hefur bætt við sig 200
ma. kr. í skuldum frá upphafi COVID-far-
aldursins (110 heimilin, 90 fyrirtækin)
og ríkissjóður 220 ma. kr. Við fórum inn
í núverandi ástand með einkageira sem
var jafnskuldsettur og í flestum þróuðum
löndum, á meðan ríkissjóður Íslands var
með eina lægstu skuldastöðuna á heims-
vísu. Við lendum í náttúruhamförum sem
leggjast á lítinn hluta kerfisins og þarfnast
mjög markvissra og miðstýrðra viðbragða.
Samt hafa aðgerðirnar fram að þessu leitt af
sér jafn mikla aukningu í skuldum ríkissjóðs
og einkageirans.
Það mætti orða það sem svo að ríkis-
sjóður hefði getað beitt sér af tvöföldum
krafti, m.v. núverandi aðgerðir, við að stýra
fjármagni inn í það gat sem myndast hefur á
efnahagsreikningi þjóðarinnar vegna áhrifa
COVID. Án þess að skapa meiri þenslu en
núverandi aðgerðir. Peningunum hefði verið
langtum betur varið með þeim hætti. Fólk og
fyrirtæki kæmu ekki skuldsettari út úr þessu
ástandi, margföldunaráhrif nýs fjármagns í
umferð væru meiri og kerfið hefði meira
svigrúm til að vinna á skuldastabbanum
sem myndast síðar meir. Líftími ríkissjóðs
er óendanlegur, ólíkt líftíma heimila og fyr-
irtækja, sem þýðir að ríkið hefur svigrúm
til að dreifa áfalli af þessu tagi yfir áratugi.
Sumir vilja meina að við getum ekki
hagað okkur eins og stór lönd og prentað
peninga að vild því við erum með okkar
litlu krónu. Fjármagnið leki bara úr landi í
gegnum innflutning og almennt útflæði sem
leiði til gengisfalls og verðbólgu fljótt. Þessar
áhyggjur ættu að vera sama fólki hugleiknar
þegar í ljós kemur að verið er að sóa dýrmætu
svigrúmi peningaprentunar.