Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.06.2020, Blaðsíða 6

VETTVANGUR
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14.6. 2020
Það er í raun harla fátt sem fer í taug-arnar á mér. Svona þannig. Mérfinnst nefnilega að maður eigi yfirleitt
að vera léttur og það að láta hluti pirra sig
skemmir aðeins fyrir þeim lífsstíl. Svo ég
geri mitt besta til að láta hitt og þetta ekki
trufla og það tekst næstum alltaf. En bara
næstum.
Það er úr ýmsu ergelsi að velja en af öllu
held ég að ákveðin orðanotkun fari mest í
taugarnar á mér. Og sérstaklega eitt orð:
Næstkomandi. Það er svo fáránlegt, asnalegt
og bjánalegt. Og tilgangslaust.
Ég er kannski í mjög góðum fíling að
hlusta á útvarpið þegar brestur á með aug-
lýsingum. „Minnum á fundinn 10. júlí næst-
komandi,“ les Sigvaldi Júlíusson með sinni
hljómfögru rödd, og hefur auðvitað ekkert
með þetta orðalag að gera. Þá sit ég í bílnum
og garga á útvarpið: „Ha? Eruð þið ekki að
auglýsa fund á NÆSTA ári? Eða ÞAR-
NÆSTA?“ Kannski garga ég ekki fýsískt en
inni í mér ólmast ég af pirringi. Sem er
náttúrlega ekki gott. Ættum við kannski að
segja, ef eitthvað á að gerast á næsta ári,
þarnæstkomandi?
Það vill nefnilega þannig til að þegar við
tölum um dagsetningar gildir sú regla að það
er næsti dagur sem við erum að tala um.
Nema annað sé tekið fram. Þá myndum við
sennilega segja: Minnum á fundinn 10. júlí
2021. Sem vekur eðlilega spurninguna: Af
hverju ætti einhver að auglýsa fund með
rúmlega árs fyrirvara? En það er kannski
ekki punkturinn Hann er: Það er ekki til til-
gangslausari hlutur í heiminum en þetta orð.
Það á reyndar líka við um bróður þess:
Síðastliðinn. Ef ég segi að eitthvað hafi gerst
á þriðjudaginn þá meina ég nákvæmlega það.
Þriðjudaginn. Síðasta þriðjudag og ég þarf
ekki að taka það fram.
Svo, fyrst ég er byrjaður á annað borð,
langar mig líka að nefna orðið gamall. Þá er
ég ekki að tala um þegar einhver segir að
einhver sé orðinn gamall. Frekar sagt er að
einhver sé 28 ára og ákveður að bæta gamall
við fyrir aftan.
Og jæja. Nú get ég bara ekki hætt. Síðan.
Það gerðist fyrir
10 árum. Það er
alveg nóg. Það
þarf ekki að
segja að eitt-
hvað hafi gerst
fyrir tíu árum
síðan. Það bætir
engu við.
Já, og svo
langar mig til að
bæta við hvort við getum ekki hætt að segja
á síðasta ári og notað frekar í fyrra. Pæling
jafnvel að hætta að segja að lögreglan hafi
framkvæmt húsleit og segja bara að hún hafi
leitað í húsi. En kannski er það ósanngjörn
krafa þar sem húsleit er víst eitthvert ákveð-
ið hugtak sem fólk sem hefur sérhæft sig í
að ákveða og framkvæma slíka leit kann að
meta.
Er ekki líka hægt að hætta að segja, sér-
staklega í fótboltalýsingum, að eitthvað sé
ekki nægjanlega gott og segja bara nógu
gott. Það er svo miklu fallegra. Það væri
sömuleiðis góð hugmynd að hætta að segja
að markmaðurinn sé með sex skot varin.
Bara að hann hafi varið sex skot. Og jafnvel
líka að segja stundum að einhver hafi meitt
sig en ekki orðið fyrir meiðslum.
Já og gærnótt er ekki til.
Annað var það ekki. Mér líður miklu
betur.
Góðar stundir.
’Það er úr ýmsu ergelsi aðvelja en af öllu held ég aðákveðin orðanotkun fari mest ítaugarnar á mér. Og sérstaklega
eitt orð: Næstkomandi. Það er
svo fáránlegt, asnalegt og bjána-
legt. Og tilgangslaust.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Næstkomandi
og síðastliðinn
Það var með stolti sem ég kynntií vikunni árangur Íslands íbaráttunni gegn Covid-19 fyr-
ir á annað hundrað hagaðilum í ferða-
þjónustu víðsvegar um heiminn, á
fundi Alþjóðaráðs ferðaþjónustunnar,
WTTC. Það sem ég var stoltust af að
geta sagt frá var sú staðreynd að á Ís-
landi hefði okkur tekist að kveða nið-
ur bylgjuna, a.m.k. að sinni, án þess
að loka grunnskólum, án þess að loka
veitingastöðum, án þess að banna
fólki að njóta útivistar – með öðrum
orðum: án þess að loka samfélaginu.
Reynsla okkar undanfarnar vikur
og mánuði hlýtur að vekja þakklæti
innra með hverju og einu okkar fyrir
það opna samfélag sem við búum í.
Hún ætti líka að vera okkur hvatning
til að hugleiða á hverju þeir styrk-
leikar byggja og hvað ógnar þeim.
Sundrungarárátta er ógn
Ég tel að sundrung sé ein helsta ógn
hins opna samfélags. Nánar tiltekið
sú tilhneiging að leita sér sífellt að
óvinum og gera ágreining við þá að
sínu stærsta og jafnvel eina viðfangs-
efni.
Ég er auðvitað
ekki að segja að við
eigum að vera sam-
mála um allt. En við
eigum ekki að búa
til sem mestan
ágreining af sem
minnstu tilefni.
Ef við greinum
sum ágreiningsmál samtímans, hér á
landi og erlendis, kemur í ljós að stríð-
andi fylkingar eru vissulega ósammála
um áherslur en meira og minna sam-
mála um grundvallaratriði.
Lykilsetning hjá báðum hópum er
eitthvað á þessa leið: „Að sjálfsögðu
er ég sammála því, en aðalatriðið er
að …“
Nokkrar dæmigerðar
rökræður
Tökum nokkur dæmi:
„Að sjálfsögðu er ég sammála því
að hámarka tækifæri allra, en aðal-
atriðið er að auka verðmætasköpun.“
/ „Að sjálfsögðu er ég sammála því að
auka verðmætasköpun, en aðalatriðið
er að hámarka tækifæri allra.“
„Að sjálfsögðu er ég sammála því
að verja málfrelsið, en aðalatriðið er
að nota ekki orð sem særa aðra.“ /
„Að sjálfsögðu er ég sammála því að
nota ekki orð sem særa aðra, en aðal-
atriðið er að verja málfrelsið.“
„Að sjálfsögðu er ég sammála því
að verja réttarríkið, en aðalatriðið er
að uppræta kynbundið ofbeldi.“ / „Að
sjálfsögðu er ég sammála því að upp-
ræta kynbundið ofbeldi, en aðal-
atriðið er að verja réttarríkið.“
„Að sjálfsögðu er ég sammála því
að mótmæla mannréttindabrotum, en
aðalatriðið er að mótmælin breytist
ekki í skemmdarverk og glæpi.“ / „Að
sjálfsögðu er ég sammála því að mót-
mælin megi ekki breytast í skemmd-
arverk og glæpi, en aðalatriðið er að
mótmæla mannréttindabrotum.“
„Að sjálfsögðu er ég sammála því
að líf svartra skiptir máli, en aðal-
atriðið er að líf allra skiptir máli.“ /
„Að sjálfsögðu er ég sammála því að
líf allra skiptir máli, en aðalatriðið (út
af sottlu) er að líf svartra skiptir
máli.“
„Að sjálfsögðu er ég sammála því
að veita hælisleitendum skjól, en
aðalatriðið er að yfirlesta ekki vel-
ferðarkerfið.“ / „Að sjálfsögðu er ég
sammála því að yfirlesta ekki velferð-
arkerfið, en aðalatriðið er að veita
hælisleitendum skjól.“
Að búa til óvini
Ef við erum meira og minna sammála
um grundvallaratriðin, hvers vegna
er þá deilt eins harkalega um þessi
mál og raun ber vitni? Ástæðurnar
eru tvær.
Í fyrsta lagi er raunverulegur
áherslumunur til staðar. Hann ætti
þó að vera hægt að ræða án æsings
og stóryrða þannig að vandinn liggur
annars staðar.
Vandinn liggur í tortryggni um að
hinn hópurinn meini það sem hann
segir í fyrri hluta setningarinnar. Að
orðin „að sjálfsögðu er ég sammála
því að …“ séu yfirvarp, innantóm orð
til að drepa málum á dreif. Viðkom-
andi sé í raun og veru alls ekkert
sammála því sem hann segist vera
sammála.
Það er heilbrigt og eðlilegt að
reyna að afhjúpa slíka hræsni. Að
pota með rökum og beinskeyttum
spurningum í málflutning „andstæð-
inga“ sinna til að at-
huga hvort hann er í
raun og veru einlæg-
ur eða bara yfirvarp
og plat.
En það er engum
hollt að burðast með
þá skaðlegu sýn á líf-
ið að allir sem hafa
aðrar áherslur séu
þar með að ráðast á manns eigin
grundvallargildi; að þeir séu óvinir
sem sé mikilvægt að skjóta í kaf með
öllum tiltækum ráðum.
Misstór en lærdómsrík
dæmi
Útgáfufyrirtæki Bjarkar Guðmunds-
dóttur og fleiri tilkynnti nýlega að
heiti þessi yrði breytt úr „One Little
Indian“ af því að það sé tekið úr vísu
sem einkennist af rasisma. Lexían er
að það býr ekki endilega illur hugur á
bak við það sem aðrir kunna að
skynja sem árás; við erum öll að
reyna að fóta okkur og læra.
Í vikunni var vísað til harðstjórnar
nasista með notkun á hugtakinu „Be-
rufsverbot“ vegna vals á ritstjóra
tímarits. Lexían er að stundum virð-
ast engin takmörk fyrir stóryrðum af
litlu tilefni.
Þriðja dæmið, öllu stærra í sniðum,
er auðvitað ástandið í Bandaríkj-
unum undanfarna daga. Sundrungin í
því ágæta vinalandi okkar hlýtur að
valda okkur bæði áhyggjum og sorg.
Fyrirsögn þessarar greinar er til-
brigði við heiti frægrar bókar austur-
ríska heimspekingsins Karls Popp-
ers, „Opna samfélagið og óvinir
þess“. – Ég tel að á Íslandi séu
sárafáir raunverulegir óvinir hins
opna samfélags. Ég tel að þeir séu
miklu færri en ætla mætti af opin-
berri umræðu. Við skulum endilega
skjóta þá í kaf en spyrjum áður en við
skjótum og gætum þess að snúa ekki
í æsingi og fljótfærni baki við þeim
sem eru þrátt fyrir allt samherjar
okkar. Sjálfur æsingurinn er kannski
hættulegasti óvinurinn.
Opna samfélagið
og óvinurinn
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
’Það er engum holltað burðast með þáskaðlegu sýn á lífið aðallir sem hafa aðrar
áherslur séu þar með
að ráðast á manns eig-
in grundvallargildi.
SCREEN RÚLLUGARDÍNUR
Álnabær
Allt fyrir gluggann… úrval, gæði og þjónusta.
Síðumúla 32, Reykjavík. S. 588 5900 ■ Tjarnargötu 17, Keflavík. S. 421 2061 ■ Glerárgötu 32, Akureyri. S. 462 5900 ■ alnabaer.is
alnabaer.is
Við erum sérhæfð í gluggatjöldum