Morgunblaðið - 20.07.2020, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. JÚLÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Aðfaranóttsunnudagsnáðist
ánægjulegur
áfangi í endurreisn
Icelandair og verð-
ur vonandi til að
forystumönnum félagsins
tekst að hnýta þá lausu enda
sem enn eru eftir. Æskilegt
hefði verið að samningar hefðu
náðst mun fyrr, í það minnsta
að samningar frá því í júní
hefðu verið samþykktir. Nú er
það hins vegar að baki og fram
undan er það verkefni fyrir
alla starfsmenn Icelandair að
taka höndum saman og koma
félaginu út úr þeim svipti-
vindum sem geisað hafa og
geisa enn.
Þær umræður sem fóru af
stað þegar Icelandair á föstu-
dag sá sig knúið til að segja
upp öllum flugfreyjum félags-
ins og leita annarra viðsemj-
enda um þau störf voru á
margan hátt sérkennilegar en
komu því miður ekki á óvart.
Forysta Alþýðusambandsins
hélt því fram þá að félaginu
væri þetta óheimilt, en eins og
fram kom í máli Láru V.
Júlíusdóttur, lögmanns og sér-
fræðings í vinnurétti, í samtali
við mbl.is á laugardag, var fé-
laginu fullkomlega heimilt að
fara þessa leið.
Staðreyndin er sú, sem oft
gleymist í umræðum um
kjaradeilur, að á Íslandi ríkir
félagafrelsi. Það felur ekki að-
eins í sér rétt fólks til að stofna
og starfrækja félög, heldur
einnig til að standa utan félaga
eða vitaskuld að ganga úr fé-
lögum og stofna ný.
Þá gleymist oft að á Íslandi
er afar hátt hlutfall fólks í
verkalýðsfélögum, miklu
hærra hlutfall en gengur og
gerist í flestum þeim löndum
sem við berum okkur saman
við og þar með í flestum þeim
löndum sem búa við hvað
mesta hagsæld og velferð.
Verkalýðsforkólfar hér láta
gjarnan eins og þeir hafi ein-
hvern einkarétt á samningum
við atvinnurekendur og að öll-
um launamönnum beri skylda
til að lúta vilja þeirra á vinnu-
markaði en leita ella annað um
starf. Í frjálsu samfélagi er
slíkur yfirgangur ólíðandi.
Fólk getur að sjálfsögðu
bundist samtökum í gegnum
félög, en það getur líka ákveð-
ið að fara aðrar leiðir. Verka-
lýðsfélög, með þeirri miklu
þátttöku sem þekkist hér á
landi, eru fjarri því að vera
forsenda hagsældar eða vel-
sældar almennings. Frjálst
samfélag og hagkerfi er á hinn
bóginn það sem reynst hefur
vænlegasti kosturinn í þessu
efni.
Allir sjá að sú leið sem Ice-
landair boðaði fyr-
ir helgi er ekki
fyrsti kostur
nokkurs fyrir-
tækis heldur
neyðarráðstöfun
þegar allar aðrar
leiðir eru lokaðar. Þær árásir
sem fyrirtækið mátti sitja
undir frá ýmsum aðilum sem
stöðu sinnar vegna ættu að
huga að heildarhagsmunum
þjóðarinnar í stað þess að fara
fram með gaspri og lýðskrumi
voru dapurlegar og enn eitt
merki þess að sumir taka
stundarhagsmuni sína, mælda
í sýnileika í fjölmiðlum og á
samfélagsmiðlum, fram yfir þá
stærri hagsmuni sem þeir
ættu að horfa til. Engum kom
út af fyrir sig á óvart hvaða
þingmenn eða forystumenn í
verkalýðshreyfingunni mis-
stigu sig á þessari mikilvægu
stundu, en það er þeim engu að
síður álitshnekkir.
Þá kom út af fyrir sig ekki á
óvart eftir það sem á undan er
gengið í þeim efnum að for-
ystumaður í verkalýðshreyf-
ingunni skyldi senda stjórnar-
mönnum í lífeyrissjóði
skilaboð um að reyna að koma
í veg fyrir endurreisn Iceland-
air. En þó að þetta komi ekki á
óvart er þetta alvarlegt mál
sem hlýtur að kalla á umræður
og athugun jafnt hjá félags-
mönnum hans sem öðrum.
Tíðindi helgarinnar vekja
vonir um að stjórnendum Ice-
landair takist það ætlunarverk
sitt að ná nauðsynlegum samn-
ingum við alla þá sem að þurfa
að koma til að hægt verði að
halda starfsemi félagsins
áfram. Í því sambandi skiptir
miklu að stjórnendur sýni
sömu alvöru í samskiptum við
aðra sem gera kröfur á hendur
Icelandair og þeir sýndu í að-
draganda þeirra samninga
sem náðust um helgina. Félag-
inu er nauðsyn að ná fram allri
þeirri hagræðingu sem hægt
er og styrkja fjárhagsstöðuna
þannig að enginn efi sé um að
það geti flogið áfallalaust í
gegnum þá erfiðu tíma sem
fram undan eru í flugrekstri.
Icelandair þarf, eins og önnur
flugfélög, að geta keppt við
lággjaldafélög sem hafa í
gegnum tíðina sýnt að þau eru
erfiðir keppinautar sem geta
sýnt mikinn sveigjanleika við
allar aðstæður.
Næstu vikur skera væntan-
lega úr um hvort Icelandair
tekst að komast í nægilega
sterka stöðu til að gegna
áfram því lykilhlutverki í sam-
göngum til og frá Íslandi sem
verið hefur. Vonandi linnir nú
árásum á félagið hér innan-
lands svo að það geti einbeitt
sér að þessu þýðingarmikla
verkefni.
Mikið er í húfi –
óábyrgum árásum
á Icelandair verður
að linna}
Ánægjulegur áfangi
Í
lok júní voru lýðheilsuvísar fyrir árið
2020 kynntir. Embætti landlæknis
heldur utan um verkefnið um lýð-
heilsuvísa, en þeir eru safn mæli-
kvarða sem gefa vísbendingar um
heilsu og líðan þjóðarinnar. Vísarnir eru settir
fram til þess að veita yfirsýn og auðvelda heil-
brigðisþjónustu og sveitarfélögum að greina
stöðuna í eigin umdæmi þannig að vinna megi
með markvissum hætti að því að bæta heilsu
og líðan íbúa hvers umdæmis, og þar með
bæta heilsu og líðan þjóðarinnar. Verkefnið
um lýðheilsuvísa er dæmi um það hvernig við
getum nýtt okkur gögn og tölfræði til þess að
efla lýðheilsu og bæta heilbrigðisþjónustu á
markvissan hátt.
Lýðheilsuvísarnir eru breytilegir eftir ár-
um og við val á þeim er sjónum einkum beint
að þeim þáttum sem hafa áhrif á heilsu og líðan og fela í
sér tækifæri til heilsueflingar og forvarna. Þá er leitast
við að velja þá þætti í sjúkdómabyrði sem mikilvægt er
að heilbrigðisþjónusta hvers umdæmis geri sér grein
fyrir og bregðist við. Sem dæmi um atriði sem eru skoð-
uð má nefna hamingju, einmanaleika, grænmetis- og
ávaxtaneyslu, hreyfingu, lyfjanotkun og heilsugæslu-
heimsóknir.
Í lýðheilsuvísunum fyrir árið 2020 kom meðal annars
fram að meira en 60% Íslendinga telja sig mjög ham-
ingjusama og Sunnlendingar einkum. Um 10% lands-
manna upplifa oft einmanaleika og yngra fólk finnur
frekar fyrir einmanaleika en þeir sem eldri
eru. Heldur hefur dregið úr áhættudrykkju
fullorðinna en mánaðarleg ölvunardrykkja
nemenda í 10. bekk hefur aukist lítillega. Enn
dregur úr daglegum reykingum fullorðinna
og rafrettunotkun ungmenna.
Tíðni sýklalyfjaávísana til barna undir
fimm ára heldur áfram að lækka en töluverð-
ur munur er á milli heilbrigðisumdæma.
Komum á heilsugæslustöðvar á hvern íbúa
heldur áfram að fjölga á landsvísu og er aukin
notkun íbúa á heilsugæsluþjónustu mest á
höfuðborgarsvæðinu. Aðeins 14% barna í
5.-7. bekk hreyfa sig í samræmi við ráðlegg-
ingar Embættis landlæknis (a.m.k. 60 mín-
útur á dag) þrátt fyrir að 2/3 allra barna á
landinu taki þátt í skipulögðu íþróttastarfi og
rúmlega 11% fullorðinna stunduðu enga rösk-
lega hreyfingu yfir vikuna árið 2019.
Hér hafa bara verið nefnd nokkur dæmi um það sem
kom fram í lýðheilsuvísum ársins 2020 en í þeim er að
finna enn meira af gagnlegum upplýsingum. Þegar vís-
arnir eru skoðaðir kemur í ljós hvaða áskorunum heil-
brigðiskerfið stendur frammi fyrir, og í því felast einnig
tækifæri sem mikilvægt er að nýta. Lýðheilsuvísarnir
eru líka mikilvægur þáttur í eflingu heilsulæsis, sem
tengist einu lykilviðfangsefna heilbrigðisstefnu, mark-
miðinu um virka notendur.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Lýðheilsuvísar fyrir árið 2020 kynntir
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ragnhildur Þrastardóttir
ragnhildur@mbl.is
Engar opinberar íslenskarklínískar leiðbeiningareru til um endómetríósu,krónískan sjúkdóm sem
getur verið afar sársaukafullur og
þekktist áður undir heitinu leg-
slímuflakk, og sárvantar sálfræðing
í þverfaglegt endómetríósuteymi
Landspítalans. Þetta segir Kolbrún
Stígsdóttir, formaður Samtaka um
endómetríósu.
„Það er kannski mesti vandinn
hjá okkur í baráttunni að það eru
engar opinberar klínískar leiðbein-
ingar til fyrir heilbrigðisstarfsfólk,“
segir Kolbrún, sem segir að slíkar
leiðbeiningar myndu hjálpa við að
skapa betra verklag í kringum með-
höndlun sjúkdómsins. Sömuleiðis
gætu þær hjálpað konum að leggja
fram kvörtun til Landlæknis ef þær
teldu sig ekki hafa fengið nægilega
góða þjónustu.
„Endómetríósuteymið hefur
barist fyrir því að fá inn sálfræðing
og það hefur gengið illa en það er
mjög mikilvægt fyrir konur að fá
sálfræðiþjónustu þegar þær grein-
ast, takast á við áfallið við grein-
inguna og átta sig á því hvernig
sjúkdómurinn muni hafa áhrif á líf
þeirra,“ segir Kolbrún.
Tók þrjú ár að greinast og
þrjú ár að fá að fara í aðgerð
Eins og komið hefur fram í um-
ræðunni hafa einhverjar konur sem
þjást af sjúkdómnum upplifað skiln-
ingsleysi innan heilbrigðiskerfisins.
Ein þeirra er Margrét Kolka
Hlöðversdóttir, sem hefur farið í
þrjár aðgerðir vegna sjúkdómsins.
Hún hefur misjafna reynslu af heil-
brigðiskerfinu, en það tók hana um
þrjú ár að fá greiningu og svo önnur
þrjú ár að fá að fara í aðgerð. Hún
var mikil íþróttamanneskja og virk í
blaki áður en verkirnir fóru að hafa
veruleg áhrif á daglegt líf hennar og
hefur hún nú verið nokkurn veginn
óvinnufær í tvö ár vegna sjúk-
dómsins.
„Ég held að það hafi aldrei al-
mennilega verið hlustað á mig nema
á kvennadeildinni og með sérstökum
læknum þar,“ segir Margrét en í
hennar tilfelli hefur það þó batnað á
síðustu árum þar sem hún hefur nú
greiðari aðgang að heilbrigðiskerf-
inu en áður enda búin að berjast
lengi við kerfið. Hún er nú 23 ára og
er á leið í aðra aðgerð sem hún von-
ar að muni hjálpa henni að lifa eðli-
legra lífi með sjúkdómnum.
Margrét segir aðspurð að hana
hafi vantað sálfræðiaðstoð í sínu
sjúkdómsferli.
„Ég hef farið í alls konar með-
ferðir til þess að reyna að eiga við
sársaukann, hef einnig prófað dá-
leiðslumeðferðir við þessu. Það er
ótrúlegt að sú sem hefur hjálpað
mér mest við andlega hlutann af
[endómetríósu] er í raun Anna Bent-
ína á Stígamótum, þrátt fyrir að hún
þekki [endómetríósu] einungis í
gegnum mig.“
Kolbrún telur að visst
skilningsleysi finnist innan heil-
brigðiskerfisins en endómetríósu-
teymið og yfirlæknir kvennadeildar-
innar standi sig vel í sínu starfi og
séu sífellt að reyna að auka þekk-
ingu innan heilbrigðiskerfisins á
sjúkdómnum.
„Það eru þrjú ár síðan endó-
metríósuteymið [þverfaglegt teymi
innan Landspítalans] var stofnað,
það á margt eftir að gerast en litlir
sigrar hafa unnist. Við í samtök-
unum störfum mjög náið með
endómetríósuteyminu og það er
okkur mikilvægt,“ segir Kolbrún.
„Við finnum fyrir því að þær í
teyminu eru mjög tilbúnar að efla og
bæta þjónustuna og vilja sækja sér
enn meiri þekkingu um sjúkdóm-
inn.“
Aðgerð erlendis ekki
niðurgreidd en sumum
nauðsynleg
Kolbrún bendir á að sérfræði-
þekking á sjúkdómnum sé takmörk-
uð hérlendis og því þyrftu þær kon-
ur sem lenda í flóknustu tilfellum
sjúkdómsins að geta leitað í aðgerð-
ir erlendis. Vandamálið er þó að þær
aðgerðir eru ekki niðurgreiddar af
Sjúkratryggingum Íslands.
„Síðan er það líka viðhorfið inn-
an heilbrigðiskerfisins til kvenna
sem veldur því að þær vilja fara ut-
an. Ég held að það að þetta sé
kvennasjúkdómur sé hluti af því
hversu margra konur upplifa það að
þær þurfi að leita aðstoðar erlend-
is.“
Einkenni sjúkdómsins eru mis-
munandi en algengastir eru kvið-
verkir fyrir tíðablæðingar og meðan
á þeim stendur. Hann er meðhöndl-
aður með hormónalyfjum, verkja-
lyfjum og aðgerðum ef þess þykir
þurfa. Kolbrún segir sjúkdóminn
„rosalega flókinn“.
„Hann er talinn vera flóknari
en krabbamein og að aðgerðirnar
séu jafnvel flóknari en aðgerðir á
krabbameinssjúklingum.“
Morgunblaðið/Ómar
Landspítali Endómetríósuteymi Landspítalans var stofnað fyrir þremur
árum og virðist ýmislegt hafa breyst til batnaðar síðan þá.
Sárvantar sálfræðing
í sjúkdómsteymið