Morgunblaðið - 19.10.2020, Qupperneq 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. OKTÓBER 2020
VIÐSKIPTA
Viðskiptapúlsinn er hlaðvarpsþáttur um viðskipti og
efnahagsmál. Þar setjast blaðamenn ViðskiptaMoggans niður
ásamt góðum gestum og ræða stærstu viðskiptafréttir vikunnar
hverju sinni og hvað um er að vera í íslensku viðskiptalífi.
Þættirnir fara í loftið á miðvikudögum í kjölfar útgáfu ViðskiptaMoggans og eru
í samstarfi við Arion banka. Hlaðvarpið má nálgast á iTunes, Spotify og á öðrum
hlaðvarpsrásum. Þættirnir eru einnig aðgengilegir á mbl.is
VIÐSKIPTAPÚLSINN
VIÐSKIPTAPÚLSINN
NÝTTU
TÍMANN OG
FYLGSTU MEÐ
Borgarlína hefur
verið sett fram sem
samgöngubót fyrir
höfuðborgasvæðið.
Staglast hefur verið á
því að þetta sé besta
lausnin án þess að
aðrir möguleikar séu
almennilega ræddir.
Margir hafa gagnrýnt
og því miður lítil um-
ræða um málið út frá
því. Með réttu hefur borgarlína
verið kölluð umbúðalausn, sam-
gönguslys, og er lítt til þess fallin
að leysa samgöngur á höfuð-
borgasvæðinu.
Fantasían í kringum borgarlínu
er líkt og draumur sem á að leysa
öll vandamál en aldrei er minnst á
hvaða vandamál geta komið upp
þegar lausnin er komin. Hvað með
viðhald, mönnun, rekstarkostnað
o.fl.? Þannig ætla kjörnir fulltrúar
að leysa mál á þann hátt sem íbú-
ar svæðisins hafa ekki kallað eftir.
Engin krafa hefur verið frá íbúum
höfuðborgarsvæðisins um borgar-
línu enda sést vel þegar skipulagið
er skoðað að allt miðar að stjórn-
sýslunni sem er vestan megin á
höfuðborgasvæðinu. Það er eins
og íbúar austan megin á höfuð-
borgarsvæðinu séu allir á leiðinni í
Vesturbæ Reykjavíkur.
Slíkt er fjarstæðukennt því ein-
hverjir vilja fara milli hverfa í
austurhlutanum en slíkt er oft á
tíðum ansi tímafrek ferð með
strætó. Í þessu ferli, sem nú er
meira en áratugar gamalt, hefur
nokkur spurt notendur strætó
hvert þeir eru að fara? Þessi lyk-
ilspurning hefur aldrei verið í um-
ræðunni heldur fara kosnir
fulltrúar í tvær heimsálfur og
þrjár borgir til að skoða staðhætti.
Engum dettur í hug að skoða
staðhætti í Árósum, sem eru álíka
fjölmenn borg og höfuðborgasvæð-
ið (aðeins fjölmennari), og hafa
íbúar notað strætó með góðum
árangri. Það hafa þeir gert með
notendastýrðum umferðarljósum.
Nei, frekar skal bruðlað með al-
mannafé. Til að átta sig betur á
vitleysunni þá er hægt að setja
upp þumalputtareglu sem segir að
fæstir vilja ganga lengur en 15
mínútur í vinnu, hjóla
í 30 mínútur og í
strætó um klukku-
stund, mörgum þykir
þetta samt of mikið.
Annars er bíllinn val-
inn.
Notkun á strætó á
höfuðborgarsvæðinu
gengur vel upp ef far-
ið er frá A-B og helst
í Vesturbæ Reykja-
víkur. Ef hins vegar
er ætlunin að fara í
aðrar áttir milli
hverfa og bæjarfélaga þá verður
málið að algerri martröð. Sjálfur
tók ég vagn 28 frá Vatnsenda í
Kópavogi og svo 24 upp í
Hraunbæ í Reykjavík, gekk í 10
mínútur, samtals um 35 mínútur á
leiðinni. Svo sem ásættanlegt
nema þegar farið var í hina áttina,
þá var það 15 mínútum lengur (50
mín.) vegna þess að vagnarnir
hittust ekki á í Mjódd. Er hægt að
kalla það ásættanlegt? Bara alls
ekki og um helgar var ég fljótari
að ganga en að taka vagninn enda
gafst ég upp að lokum og keypti
bíl, eftir að hafa hjólað um tíma.
Borgarlína mun ekki koma ná-
lægt því að leysa þetta vandamál.
Einfaldlega vegna þess að allt
miðast við að allir séu á leiðinni í
Vesturbæ Reykjavíkur, útjaðar
höfuðborgarsvæðisins. Einhverra
hluta vegna þrjóskast fólk enn við
að kalla þetta svæði miðbæ. Nær
væri að tengja heitið við höfnina.
Vissulega fara margir þarna á
morgnana í vinnu eða skóla og aft-
ur til baka seinnipartinn. Milli kl.
9 og 15 eru ekki svo margir á
ferðinni og frekar auðvelt að kom-
ast um. Eftir 18 eru svo enn færri.
Hver er þá tilgangurinn að reka
svona stórt og þunglamalegt kerfi
þar sem þörfin er mest um fjórir
tímar á dag? Ef ætlunin er að
flytja sex þúsund manns úr Kópa-
vogi í Vesturbæ Reykjavíkur á
tveimur klukkustundum þá þarf
150 manna vagn, fullur í hvert
sinn, að fara á þriggja mínútna
fresti. Í hugmyndum um borgar-
línu er áætlað að fara á sjö mín-
útna fresti. Með öðrum orðum,
það er mjög ólíklegt að borgarlína
skili árangri.
Stærsti vandinn er að láta
stofnbraut vera með gangbraut-
arljós og bílastæði. Auðvitað ætti
að sleppa því og setja göngubrýr,
mislæg gatnamót og loka öðrum
ljósum eins og við Lönguhlíð og
Framnesveg. Á Sæbrautinni eru
11 ljós og þar af átta T-gatnamót.
Ekki nema von að umferðarflæðið
sé lélegt þar. Vandamálið felst í að
það er alltof stutt á milli ljósa,
sem skapar umferðartafir, líka
fyrir strætó. Hvernig á borgarlína
að laga það ef fara á eftir sömu
ljósum? Ef borgarlínan fær for-
gang þá skapar það enn meiri um-
ferðarteppu en nú er.
Lausnin felst í að færa áhersl-
una frá Vesturbæ Reykjavíkur og
setja samgöngumiðstöð í Mjódd. Í
stað íbúðabyggðar að breyta
skipulagi í samgöngumiðstöð. Það-
an er auðveldast að deila út til
jaðranna vegna góðra samgangna
og kostar lítið að breyta. Með því
að setja kjarnann nálægt miðju
höfuðborgarsvæðisins er auðveld-
ara að setja sveigjanleika í kerfið.
Sveigjanleika sem borgarlína býð-
ur ekki upp á. Þannig ætti að fást
betri dreifing í austurhluta höf-
uðborgarsvæðisins sem gefur
möguleikann á að fjölga notendum
sem ekki eru á leiðinni í Vesturbæ
Reykjavíkur. Auk þess ætti að
leggja meiri áherslu á að fara
austan með höfuðborgarsvæðinu,
frá Hafnarfirði og Garðabæ, og ná
þannig enn betur til fleiri íbúa.
Borgarlína er fantasía sem svar-
ar ekki kalli notenda um sveigj-
anleika í ferðum, hvar sem er um
höfuðborgarsvæðið. Svarið er að
hugsa út frá skilvirkni sem næst
með breyttum áherslum strætó,
miðlægri samgöngumiðstöð,
kjarnastöðvum, tíðari ferðum og
betri tengingum milli hverfa. Burt
með fantasíuna!
Eftir Rúnar Má
Bragason » Borgarlína er fantas-
ía sem svarar ekki
kalli notenda um sveigj-
anleika í ferðum, hvar
sem er um höfuðborg-
arsvæðið.
Rúnar Már Bragason
Höfundur er verkstjóri og
hefur notað alla samgöngumáta
sem um ræðir.
Borgarlínufantasía
Mataræði er vin-
sælt umræðuefni
þessa dagana og hver
telur sína stefnu –
grænmetisfæðu, veg-
an, hráfæði o.fl. –
bæta heilsu umfram
annað. En tegund
matvæla tryggir ekki
endilega heilbrigði.
Hvað er það sem
gerir fæðuna holla?
Allt byrjar það í gróðurmoldinni.
Jarðvegurinn er magi eða melting-
arkerfi nytjajurtanna. Sé hann
auðugur af lífrænum efnum fóstr-
ar hann fjölbreytta flóru örvera,
sem brjóta efnin niður í næring-
arefni handa plöntunum. Líkt og
plönturnar byggir mannslíkaminn
á fjölbreyttum örverum í melting-
arvegi sínum, sem brjóta fæðuna
niður svo líkaminn nái að nýta sér
næringarefnin. Bein fylgni er milli
heilbrigðis jarðvegs og heilbrigðis
mannsins: frjósamur jarðvegur
framleiðir næringarríka fæðu, sem
stuðlar að fjölbreyttri örveruflóru
meltingarfæranna sem heilsa okk-
ar byggist á.
Lífrænn landbúnaður er það
fæðuframleiðslukerfi, sem setur
frjósemi jarðvegsins í öndvegi.
Lífrænar bújarðir auka frjósemi
jarðvegs með skiptiræktun
plantna, sem viðheldur fjölbreytni
jarðvegsörvera og ræktun græná-
burðarplantna (t.d. smára), sem
aftur mynda hæfilegt magn köfn-
unarefnis til vaxtar. Í lífrænni
ræktun er eingöngu notaður nátt-
úrulegur áburður, s.s. búfjár-
áburður, lífrænt kurl og rotmassi.
Þessi efni mynda auðuga gróður-
mold, sem stuðlar að vexti nytja-
plantna með jafnri upptöku nær-
ingarefna, sólarljóss og vatns, og
tryggir að þær nái góðum þroska,
bragðgæðum og fyllingu vítamína
og steinefna.
Jarðvegur er n.k. kolefnis-
geymsla; þéttur jarðvegur safnar í
sig meira kolefni en léttur jarð-
vegur. Rodale-stofnunin í Banda-
ríkjunum gerði 30-ára rannsókn,
sem sýndi að ef öll ræktun nytja-
plantna heims hagnýtti lífrænar
aðferðir myndi hún binda um 40%
árlegrar losunar CO2. Ef allt hag-
lendi væri hagnýtt samkvæmt
kröfum um lífræna landnýtingu
dygði það eitt sér til að binda 71%
árlegrar losunar CO2. Lífrænn
landbúnaður getur samkvæmt því
bundið árlega losun CO2 og gott
betur.
Matvæli markaðssett sem lífræn
þarf að auðkenna með vott-
unarmerki, sem tryggir neyt-
endum að framleiðsla þeirra sé í
samræmi við staðla. Í þágu heilsu-
verndar leyfa staðlar um lífræna
ræktun eingöngu notkun nátt-
úrulegra varnarefna, en aðeins ef
brýn þörf er á og í mjög takmörk-
uðu magni. Rannsókn sem gerð
var í Frakklandi (2018) sýndi að
þeim sem neyta reglubundið líf-
rænna matvæla er ekki eins hætt
við að fá krabbamein og þeim sem
neyta lífrænna matvæla í litlum
eða engum mæli, og munar þar
25%. Ritrýnd rannsókn sem Vinir
jarðar létu gera (2019) sýndi að
varnarefnaleifar í líkömum fjög-
urra bandarískra fjölskyldna féllu
um allt að 95% eftir að fólkið hafði
neytt eingöngu lífrænna matvæla í
eina viku.
Hefðbundinn land-
búnaður er í grund-
vallar atriðum ólíkur
lífrænum landbúnaði.
Hefðbundnar aðferðir
beinast ekki fyrst og
fremst að frjósemi
jarðvegs og því er
hefðbundin ræktun
matjurta tíðum í létt-
um jarðvegi, sem ekki
er ríkur af lífrænum
efnum, hagnýtum
jarðvegsörverum og
smádýrum. Slíkur jarðvegur fóstr-
ar ekki nytjaplöntur án mikillar
notkunar tilbúins áburðar, en
framleiðsla hans og notkun losar
mikið magn gróðurhúsalofttegund-
anna CO2 og N2O, veldur útskolun
köfnunarefnis út í grunnvatn og
vatnakerfi, en stuðlar að hröðum
vexti matvæla á kostnað bragð-
gæða og næringargildis. Matvæli
ræktuð með hefðbundnum aðferð-
um mælast stundum með talsvert
magn varnarefnaleifa og kemur
það í senn til af því, að fræ eru oft
húðuð með neónikótínoids, plönt-
urnar eru margsinnis úðaðar á
ræktunartímanum með skor-
dýraeitri og uppskera er með-
höndluð með þurrkunarefnum fyr-
ir eða við uppskeru.
Hefðbundinn landbúnaður er
gjarnan sagður betur til þess fall-
inn en lífrænn landbúnaður að
brauðfæða heiminn vegna þess að
uppskera hans sé meiri. Fæðu-
skortur er hins vegar tilbúið
vandamál. Jarðarbúar telja nú um
7,8 milljarða og landbúnaður
heimsins framleiðir næga fæðu
fyrir 9,5 milljarða manna, sem
vænta má að íbúatalan verði árið
2050, en eftir það er því spáð að
dragi ört úr mannfjölgun. Ef litið
er til þess að um 80% fæðufram-
boðs heimsins er nú framleitt með
næstum því lífrænum aðferðum af
smábændum og fjölskyldubúum,
án tilbúins áburðar og varnarefna,
er ekki fráleitt að lífrænn land-
búnaður geti brauðfætt heiminn.
Hefðbundin matvæli eru ódýr,
en ef falin útgjöld við þéttbæran
landbúnað væru tekin með í verðið
væru þau dýrari en lífræn mat-
væli. Heilsutjón af völdum meng-
aðra og næringarlítilla matvæla og
afleidd útgjöld þess fyrir heil-
brigðisþjónustuna eru ekki tekin
með í verð hefðbundinnar fram-
leiðslu. Fjármunir skattgreiðenda
eru notaðir til að hreinsa umhverf-
ið eftir að tilbúinn áburður og eit-
urefni hafa mengað andrúmsloft
og vatnakerfi, valdið tjóni á lífríki
og stuðlað að hlýnun andrúms-
lofts, en engin þessara útgalda eru
tekin með í verðlagningu hefð-
bundinna matvæla.
Tískustraumar í mataræði koma
og fara. En jafnan munu gæði
matvæla sem við neytum skipta
meira máli en tegundir þeirra.
Kjötlaust mataræði sem byggist í
ríkum mæli á grænmeti og ávöxt-
um verður aldrei hollara fyrir
okkur – og jörðina – en jarðveg-
urinn sem þau eru ræktuð í.
Hollusta mataræðis
byggist á gæðum
matvælanna
Eftir Söndru B.
Jónsdóttur
Sandra B. Jónsdóttir
» Flest gerum við okk-
ur grein fyrir kost-
um þess að neyta heil-
næmrar fæðu – en hvað
gerir hana heilnæma?
Höfundur er sjálfstæður ráðgjafi.
Allt um sjávarútveg