Málfríður - 15.11.1988, Blaðsíða 6

En bókmenntir sem fræðigrein í há-
skóla og bókmenntir sem kennslu-
grein í grunn- eða framhaldsskóla er
hreint ekki sami hluturinn. En þetta
stendur til bóta þar sem nú er í und-
irbúningi 5 eininga námskeið í
kennslufræði erlendra mála innan
uppeldis- og kennslufræðinámsins í
Háskóla íslands. Auk þess hefur
framboð á endurmenntunarnám-
skeiðum aukist.
VAL Á BÓKMENNTUM
Hvaða mælikvarða á að nota
þegar valin eru bókmenntaverk til
kennslu? Því er vandsvarað og hlýt-
ur að ráðast af aðstæðum hverju
sinni, aldri nemenda og færnistigi.
Þó má slá því föstu að miklu skipti að
efnið höfði að einhverju leyti til
nemenda meðan þeir eru að ná fót-
festu í málinu. Það auðveldar lestur-
inn. Þó getur það naumast verið
endanlegt markmið bókmennta-
kennslunnar að staðnæmast ein-
göngu við áhuga augnabliksins og
eigin heim nemenda, heldur verður
að leitast við að víkka smám saman
sjóndeildarhring þeirra og koma
þeim til aukins þroska eftir því sem
málið verður þeim handgengnara.
Þegar leslisti er settur saman ættu
sem flestar greinar bókmennta að fá
þar inni. Skáldsögur henta vel sem
einstaklings-, hrað- og heimalestur,
þar sem nemendur geta valið sjálfir
að einhverju marki og ráðið hraða
sínum. Það er mikilvægt að nemend-
ur hraðlesi sem mest. Lauslegar at-
huganir á lestrarvenjum enskunema
í Kennaraháskóla íslands hafa leitt í
ljós að þeir sem hafa lesið mikið af
skáldverkum á ensku í frítímum sín-
um standa alla jafna betur að vígi í
almennri málnotkun en þeir sem lít-
ið hafa lesið. Það ætti að vera mark-
mið með hraðlestri að koma nem-
endum á það stig að lesturinn verði
þeim eðlileg dægradvöl. Þá er stór
spurning hvort ekki eigi að halda í
lágmarki skriflegum æfingum tengd-
um lestrinum.
Smásögur eru vel til þess fallnar
að nota með heilum bekk í einu, þar
sem sameiginleg reynsla, þekking og
skoðanaskipti fá að njóta sín. Smá-
sagan er eðli sínu samkvæmt stutt og
ætti að falla vel innan ramma einnar
kennslustundar.
Ljóð virðast nokkuð almennt
verða útundan þótt þau séu einkar
vel til þess fallin að nota í kennslu,
stutt og heildstæð. Af nógu er að
taka en vanda verður valið.
Góð hugmynd er að byggja bók-
menntakennsluna á þemum. Þá má
t.d. taka saman 1-2 smásögur, ljóð,
blaðagrein, söngtexta og aðra texta
sem fjalla um sama efni. Með því
fást mismunandi sjónarhorn á efnið
og sömuleiðis opnast leið til að at-
huga mismunandi málnotkun eftir
því hverrar gerðar textinn er.
Tungumálakennarar hér á landi
hafa mjög frjálsar hendur um val á
bókum fyrir nemendur sína. Hér er
ekki um að ræða fyrirskipaðar bæk-
ur sem gera þarf grein fyrir á prófum
eins og sums staðar tíðkast.
BÓKMENNTAKENNSLAN
í DAG
Ekki eru til neinar skipulegar at-
huganir á því hvernig hún fer fram,
en eftir því sem næst verður komist
er algengast að eftirfarandi aðferðir
séu notaðar:
- spurningar úr efni textans
- umræður
- bókmenntagreining
- ritgerðir/endursagnir
Um spurningar er það að segja að
það er erfitt að búa til góðar spurn-
ingar sem spanna allt frá beinum
spurningum um staðreyndir, til
ályktunarspurninga og loks spurn-
inga sem snerta mat á texta.
Umræður verður að undirbúa og
skipuleggja mjög vel ef þær eiga ekki
að leysast upp eða verða of kennara-
stýrðar. Hér vísast til greinar eftir
Hafdísi Ingvarsdóttur í Málfríði 2.
tbl. 3. árg. okt. 1987, „Að tala tung-
um“.
Ekki verður séð hvernig bók-
menntagreining skilar árangri nema
e.t.v. á efri stigum framhaldsskól-
ans. Til þess að geta tekið þátt í um-
ræðum um bókmenntagreiningu
þurfa nemendur að hafa á valdi sínu
nokkuð sérhæfðan orðaforða. Einn-
ig vill brenna við að nemendur hafi á
tilfinningunni að til sé aðeins einn
réttur skilningur sem kennarinn
einn búi yfir.
Ritgerðir (þótt þær standi ekki
alltaf undir nafni) virðast fyrirferð-
armikill fylgifiskur bókmennta.
Hvert er markmiðið? Hafa nemend-
ur almennt vald á að byggja upp rit-
gerðir? Þarf ekki að treysta grunn-
inn betur fyrst? Hvernig tengjast rit-
gerðir markmiðum bókmennta-
kennslunnar og hver eru þau?
Hvernig koma ritgerðir inn í náms-
matið? Eftir hvaða mælikvarða eru
þær metnar? Að hve miklu leyti
byggist námsmatið á því hvernig
nemendur tjá sig skriflega? Er sam-
ræmi milli krafna og getu nemenda?
Er nemendum ljóst hvað er verið að
meta? Draga ritgerðir ekki að ein-
hverju leyti úr lestraránægjunni?
Hér eru stórar spurningar á ferðinni
og er þeim varpað fram til umhugs-
unar. Ég held að við verðum í allri
einlægni að reyna að svara þeim.
AÐRAR LEIÐIR
Verkefni sem tengjast bók-
menntalestri hafa gjarnan verið fólg-
in í að svara spurningum, ræða og
skrifa um verk að afloknum lestri.
Hér á eftir verða gefin dæmi um
verkefni sem unnin eru út frá skáld-
sögu/leikriti/smásögu/ljóði og gefa
tækifæri til virkrar og skapandi
málnotkunar. Til hagræðingar verð-
ur fjallað um þessi verkefni út frá
smásögum þótt sams konar verkefni
geti einnig gilt um aðrar bókmennta-
greinar. Sum þessara verkefna krefj-
ast mun dýpri skilnings en mörg rit-
gerðin ber með sér, sem oft er ekki
annað en endursögn.
Þegar bekkurinn er að fást við
sömu söguna er rétt að gefa sér góð-
an tíma til ’upphitunar’ áður en að
lestrinum kemur til þess m.a. að:
- vekja áhuga
- virkja eigin reynslu og þekkingu
nemenda
- útskýra það sem kann að vera
framandi
- útskýra orð og orðasambönd ef
nauðsyn krefur
Það er ekki sjálfgefið að áhugi sé
alltaf fyrir hendi og fyrsta blaðsíðan
getur auðveldlega gert nemandann
frábitinn frekari lestri sé ekkert að
gert. Hugstormun út frá titli sögu,
lykilorðum eða mynd getur komið af
stað hugmyndatengslum og dregið
fram þekkingu og reynslu nemenda
og þar með vissar væntingar til sög-
unnar. Þátttaka nemenda af þessu
tagi er ekki nýtt sem skyldi og þeir
verða alltof oft viðtakendur. Á und-
an lestrinum má einnig láta nemend-
ur lesa grein, ljóð eða hlusta á söng-
6