Málfríður - 15.11.1988, Page 13

Gerður Guðmundsdóttir:
Um tungumálakennslu
Erindi flutt á ráðstefnu STÍL í fyrra
Gerður Guðmundsdóttir lauk
kennaraprófi 1970, BA prófí
með ensku sem aðalgrein frá Há-
skóla íslands 1976 og MA prófi í
hagnýtum málvísindum frá há-
skólanum í Reading á Engiandi
árið 1978. Hún hefur kennt á
bæði grunn- og framhaldsskóla-
stigi, síðast við Menntaskólann
við Hamrahlíð.
Fundarstjóri, góðir áheyrendur.
í þessum pistli ætla ég að tala
nokkuð vítt og breitt um tungumála-
kennslu. Ég ætla að fjalla um hvern
færnisþátt fyrir sig, það er að segja
að lesa, skrifa, hlusta og tala. Ég tel
að við höfum sinnt þessum þáttum
afar misvel og oft á þann hátt að
litlum árangri skili.
Markmið tungumálanáms er fyrst
og fremst að gera nemendur að góð-
um málnotendum. Samanburðurinn
hlýtur í endanlegri mynd alltaf að
vera við þá sem eiga erlenda málið
að móðurmáli. Með öðrum orðum,
við hljótum að stefna að því að
nemandinn geti lesið texta á erlenda
málinu, skrifað á viðeigandi hátt,
skilið eðlilegt tal á erlenda málinu og
talað erlenda málið.
Að sjálfsögðu gerist þetta ekki í
einu vetfangi, heldur smátt og smátt
og það hlýtur að vera okkar hlutverk
að byggja alltaf ofan á þannig að
nemandinn nái sem lengst í þessu
tilliti. En við eigum að stefna að
þessu í skólunum, ekki eins og heyr-
ist svo oft að við séum að undirbúa
nemendur undir að geta hugsanlega
gert þetta allt saman einhvern tím-
ann seinna þegar og ef þeir komast
til útlanda.
Fyrsta atriðið sem mig langar að
ræða um er þjálfun lesskilnings. Eg
held að við höfum oft tilhneigingu til
að líta á lestur sem eitthvert eitt
atriði, ákveðna færni sem við öðl-
umst í eitt skipti fyrir öll. En lítum
aðeins nánar á. Við beitum mismun-
andi aðferðum þegar við lesum
símaskrá, reyfara og leiðbeiningar.
Við leitum í símaskránni, þ.e.a.s.
við lesum bara það sem við höldum
að komi að gagni en sleppum hinu.
Reyfarann lesum við hratt og hugs-
um fyrst og fremst um að ná sögu-
þræðinum, en veltum minna fyrir
okkur nákvæmri merkingu orða,
málfræðiendingum og þess háttar.
Leiðbeiningar þarf alla jafna að lesa
mjög vandlega, þannig að þar er
mikilvægt að skilja hvert einasta orð
og merkingu allra setninga. Ég held
að það sé mikilvægt að lesefni í er-
lendum málum sé að þessu leyti eins
og lesefni sem nemendur kynnast á
móðurmáli sínu, þ.e. að þeir kynnist
alls kyns textum sem krefjast mis-
munandi lestrarlags.
Ef við hugum að æfingum sem
notaðar eru í sambandi við lestexta,
þá kemur annað mikilvægt atriði til
sögunnar, en það er hvernig við
spyrjum nemendur út úr textum.
Hér á ég við alls kyns verkefni eða
æfingar sem byggjast á lestextum,
hvort sem þau eru í formi æfinga eða
prófa. Það er mikilvægt að greina á
milli þess sem kallað er á ensku
„accuracy“ og „fluency“. Með
„accuracy" er átt við nákvæmni, en
með „fluency“ er átt við það sem er
reiprennandi og liðugt. „Accuracy“
æfingar eru mjög afmarkaðar og
stýrðar (annaðhvort er það kennari
eða leiðbeiningar sem það gerir) en
„fluency“ æfingar eru fijálsar, „spon-
tant“ og því minna hirt um þótt ein-
hverjar villur slæðist með hjá nem-
andanum. Tökum dæmi sem ætti að
geta skýrt þennan mun. Segjum sem
svo að nemandi hafi verið látinn lesa
skáldsögu sem ekkert er farið yfir í
tímum, en hann á að taka einhvers
konar próf úr þessari sögu og þar með
er hún afgreidd. Lestur af þessu tagi
flokkast undir „fluency" æfingu.
Það er engan veginn sanngjarnt að
spyrja spurninga á prófinu sem
flokkast undir „accuracy“ verkefni.
Próf úr bók sem lesin er á þennan
hátt hlýtur að byggjast á staðreynda-
spurningum fyrst og fremst um aðal-
atriði bókarinnar. Það er engan veg-
inn eðlilegt að fara að spyrja spurn-
inga sem krefjast þess að rýnt sé í
textann, eða krefjast þess að nem-
endur leggi á minnið smáatriði.
Ef við hins vegar erum að rýna í
texta og viljum fá fram ákveðin
atriði hjá nemendum þá er sjálfsagt
að spyrja erfiðra spurninga sem
krefjast túlkunar og skoðanamunar
og að spyrja út úr smáatriðum. Eitt
atriði enn varðandi þessa skiptingu:
Það er aðgengilegt að fara yfir stað-
reyndapróf en ef við spyrjum skrif-
legra spurninga sem krefjast túlkun-
ar og við ætlum að fara yfir hjá nem-
endum þá er það alveg óheyrileg og
erfið vinna. Þess vegna skiptir þetta
máli bæði vegna verkefnanna eins
og þau horfa við hjá nemendum og
svo yfirferðar kennarans.
Varðandi þjálfun í lesskilningi al-
mennt þá er mikilvægt að lesefni sé
valið þannig að við byggjum upp
færni nemandans með það í huga að
hann geti lesið æ erfiðari og erfiðari
texta og að hann geri sér grein fyrir
stærri og stærri heildum í texta.
Hvað bókmenntir snertir þá hefur
lengi þótt eðlilegt að fara frá því létt-
ara til hins þyngra og þetta á auðvit-
að einnig við um aðra texta. Byrj-
andinn fær að jafnaði auðvelda texta
með tiltölulega stuttum og einföld-
um setningum og aðgengilegri
merkingu. Þegar lengra er komið er
mikilvægt að nemandi fari að gera
sér grein fyrir hlutum eins og efnis-
greinum (paragröffum) og svo rit-
13