Málfríður - 15.11.1988, Síða 14

gerðum eða greinum í heild sinni og
að hann læri að lesa þá merkingu
sem er fólgin í uppbyggingu þegar
henni er beitt eftir vissum reglum og
af nákvæmni. Til dæmis er brýnt að
nemandi geri sér grein fyrir því
hvaða hlutverki inngangur og nið-
urstaða þjónar og hvert er meginefni
hvers „paragraffs" og hvers vegna
efni er sett fram í þessari röð en ekki
einhverri annarri. Þessu tengist að
gera sér grein fyrir merkingu og
notkun alls kyns tengiorða í texta.
Ritreglur af þessu tagi eru breytileg-
ar eftir tungumálum og e.t.v. mikil-
vægi þeirra líka en í ensku er þetta
afar mikilvægt vegna þess að þegar
komið er út í lestur á vísindagreinum
eða sérfræðigreinum þá er það svo
að segja ófrávíkjanlegt lögmál að
slík uppbygging er viðhöfð í ein-
hverjum mæli. Ef nemandi gerir sér
grein fyrir slíkri uppbyggingu þá
auðveldar það honum skilning á erf-
iðum textum. (Þetta hef ég séð kall-
að „Academic Reading".)
Svo ég víki aðeins aftur að skáld-
sögum þá tel ég að við eigum að nota
þær sem mest, bæði vegna þess að
þær veita nemendum afar góða
þjálfun í erlenda málinu og svo
vegna hins að þær veita nemendum
innsýn í hluti sem eru framandi og
geta því verið góð leið til þess að
kynna nemendum óbeint málefni af
menningarlegu og sögulegu tagi sem
eru ekki beint á námsskrá hjá okkur,
auk þess sem þær eru góð leið til að
þroska nemendur og koma þeim
e.t.v. til að hugsa aðeins öðruvísi en
þeir gerðu áður.
Það er ástæða til að huga sérstak-
lega vel að lestrarþjálfun. Allt of oft
heyrum við dæmi um það að fólki
t.d. á háskólastigi eða í sérhæfðu
námi gengur mjög illa að komast
fram úr efni sem það á að lesa á
erlendum málum.
Ég held að við getum breytt hér
töluvert miklu um með því að láta
nemendur á öllum stigum fá lesefni
við hæfi og gæta þess að lesefnið
þyngist hæfilega eftir því sem lengra
er haldið. Umfram allt tel ég að við
eigum að láta nemendur lesa mjög
mikið.
Ég gæti hugsað mér að t.d. á fram-
haldsskólastigi væri boðið upp á
lestraráfanga í erlendum málum,
þar sem nemendur læsu mikið en
fengju enga eða svo gott sem enga
kennslu. En einhvern veginn þarf að
meta slíka áfanga og eins og er virð-
ist skipulag skólanna ekki bjóða upp
á slíkt. I áfangaskólum er nám
skipulagt í einingum og þá út frá
kennslustundafjölda, eða að það er
hluti af heils vetrar námi þar sem
bekkjarkerfi er og svo er hitt að
launasamningar kennara gera fyrst
og fremst ráð fyrir því að kennsla
fari fram í kennslustundum.
Næsti þáttur sem ég ætla að fjalla
um er ritmálsþátturinn. Ritmáls-
þátturinn í erlendum málum er oft
allumdeildur. Sumir eru þeirrar
skoðunar að ritmál beri að þjálfa og
að það sé nauðsynlegur hluti af
málakunnáttu hvers og eins. Aðrir
vilja meina að það sé ósanngjarnt að
krefjast þess að allir geti skrifað á
erlendu máli. Ég ætla að láta það
liggja milli hluta hvernig við eigum
að meta þennan þátt og hversu mik-
inn sess hann á að skipa í námsmati.
Það er auðvitað alveg ljóst að margir
geta tjáð sig munnlega, hafa allgóð-
an lesskilning og færni í að hlusta en
gengur mjög brösuglega að tjá sig
skriflega.
Hvaða skoðanir sem við höfum á
því hvernig á að meta þennan þátt,
þá held ég samt að skriflegur þáttur
eigi að vera með í einhverri mynd
alveg frá byrjun. Ég tel að námsefn-
ið festist betur ef nemendur skrifa,
auk þess sem þetta er mjög eðlilegt
tjáningarform í nútímasamfélagi. Til
dæmis byrja börn að reyna að skrifa
um leið og þau fara að gera sér grein
fyrir lestrartáknum.
En við skulum aðeins staldra við.
Hvernig höfum við þjálfað ritmál?
Það er löng hefð fyrir því hér að láta
nemendur skrifa stíla og svo þegar
lengra er komið að láta þá skrifa
ritgerðir um bókmenntir. Hvað eru
stflar? Oftast eru þeir safn af setn-
ingum uppfullum af misflóknum
málfræðiatriðum. Það er oft lítið
samhengi í textanum í stflnum.
Hann er því safn af málfræðisetning-
um af ýmsu tagi. Ég held að stflar
þjálfi nemendur fyrst og fremst í ein-
hvers konar samanburði á móður-
málinu og erlenda málinu og eitt-
hvað læra nemendur sjálfsagt af nýj-
um orðum. Flestir stílar eru því það
sem kalla mætti blandaðar mál-
fræðiæfingar. Það er kannski allt í
lagi að leggja blandaðar málfræðiæf-
ingar fyrir nemendur, en í öllum
bænum hættum að telja okkur trú
um að við séum að þjálfa nemendur í
ritfærni.
Þegar nemendur eru lengra
komnir er ætlast til þess að þeir skrifi
ritgerðir um ýmis bókmenntaverk.
Mörgum er þetta ofviða; bæði eru
verkin oft flókin og svo er nemend-
um oft ekkert sagt til um hvernig á
að byggja upp ritað mál. í þessu felst
því ekki markviss eða góð þjálfun.
En ef grannt er skoðað þá hefur
hvert tungumál sínar eigin reglur.
Þær geta sjálfsagt verið misstífar, en
hvað varðar ensku, þá eru allskýrar
línur um það hvernig á að byggja
upp ritað mál. Að mínu mati er það
vissulega hluti af tungumálanámi að
kenna nemendum slíkt. En það er
spurning hvort allir eigi að læra þetta
og einnig hvenær við eigum að
kenna þetta. Mér finnst t.d. pers-
ónulega að ef nemendur eru í tiltölu-
lega stuttu bóklegu námi, eins og
t.d. iðnnemar, að þá eigi að leggja
mun meiri áherslu á lestrarþjálfun
heldur en ritþjálfun vegna þess að
ritþjálfun krefst mikils tíma. Og ef
við lítum á menntaskólanám sem
undirbúning undir háskólanám þá er
ljóst að ekki hafa allir þörf fyrir að
skrifa á ensku.
En ef stílar og bókmenntaritgerð-
ir eru ekki heppileg leið til að þjálfa
ritfærni hvernig eigum við þá að
haga okkur? Ekki ætla ég að gefa
hér allsherjaruppskrift, en mér sýn-
ist að það sé eðlilegt að við leyfum
nemendum að tjá sig skriflega alveg
frá byrjun með þeim hætti sem
þroski nemandans og kunnátta leyf-
ir. I upphafi tungumálanáms er
þetta varla meira en stök orð og ein-
faldar setningar, en eftir því sem
lengra kemur í námi þá er hægt að
gera kröfur um lengri og flóknari
ritsmíðar. Það er ákaflega margt
sem þarf að huga að þegar ritmál er
kennt. Við þurfum að kenna nem-
endum að byggja upp setningar,
tengja þær á viðeigandi hátt. Við
þurfum að kenna þeim að byggja
upp efnisgreinar og svo ritgerðir í
heild sinni. Eins held ég að það sé
mikilvægt að við kynnum nemend-
um okkar mismunandi form á rituðu
máli, t.d. muninnáþvíhvernig mað-
ur skrifar vini sínum bréf og því ef
maður ætlar að skrifa bókmennta-
ritgerð. Það er engin ein aðferð við
14