Bæjarins besta - 22.12.1996, Síða 10

Vilborg Guðmundsdóttir, fyrrum Ijósmóóir,
segir frá æskujólunum í Hjaröardal í Dýrafirði
Vilborg Guðmundsdóttir ólst upp í Hjarðardal
í Dýrafirði. Hún starfaði sem ljósmóðir í Dýra-
firði um árabil, en býr nú á Hlíf, íbúðum aldr-
aðra á Isafirði. Vilborg er 76 ára gömul og man
því tímana tvenna. Blaðamaður heimsótti hana
á heimili hennar í síðustu viku og bað hana að
segja sér frá sínum æskujólum. Vilborg tók vel í
það og sagði að það væri óþarfi að vera feimin
við láta eitthvað eftir sér í blöðin þar sem fólk
gleymdi fljótlega því sem það hefði lesið.
Blaðamaður hafði einmitt rekið sig á að auðvelt
var að fá eldra fólk til að tala við sig, en erfið-
ara að sannfæra það um að fá að birta viðtalið
ásamt mynd í blaðinu. Vilborg ólst upp á mann-
mörgu heimili þar sem allt var af skornum
skammti. Hún segir að jólin lifi í minningunni
sem bjartur geisli sem skín í gegnum allt prjál
og tildur nútímans. ,,Sú þróun sem orðið hefur
er alveg ótrúleg, en það þurrkar ekkert út hina
myndina. Hvert tímabil stendur í raun og veru
fyrir sínu,“ segir Vilborg.
Ekkert rafmagn
Tvær fjölskyldur bjuggu á
bænum hennar Vilborgar.
„Húsið var eitt, en stúkað
sundur með gisnu timburþili
og bjó sín fjölskyldan hvoru
megin við þilið. Öðru megin
voru hjón með fjögur börn og
hinu megin hjón með sex börn.
Við vorum alls 10 börnin á
báðum heimilunum svo við
höfðum alltaf nóg að gera við
leik og störf. Eldhúsin voru
niðri og eldavélarnar báðar við
sama reykháf, en húsfreyjumar
voru að jafnaði sín við hvora
vélina og oft er ómur minning-
anna háður tali þeirra gegnum
þilið: ,,Gunna“ eða „Kristín,
ertu þarna?“ Síðan hófust
viðræður um bækur, þjóðmál
og barnauppeldi, sem léttu
þessum konum margan dimm-
an daginn.
Það var ekkert rafmagn í
sveitinni, bara olíulampar.
Fyrir jólin var það verk stærri
krakkanna að þvo glösin svo
að Ijósin væru björt. I raun og
veru var heilmikil vinna fyrir
jólin að fægja lampanaog pússa
allt hátt og lágt. Ég byrjaði
snemma að búa til skinnskó
með mömmu. Mín fyrsta minn-
ing fyrir jólin er þegar ég var
að heimta að vaka með mömmu
við að gera skó eða að ganga
frá prjónafatnaði sem átti að
fara í nýtt urn jólin. Mamma
fékk snemma sokkaprjónavél
og fyrir jólin voru prjónaðir
sokkar fyrir allt liðið. Síðan
var strengd snúra í eldhúsinu
til að þurrka þá sokka sem búið
var að prjóna."
Fátækraþurrkurinn
Til þess að fara ekki í jóla-
köttinn var nauðsynlegt að fá
a.m.k. eina nýja flík fyrir jólin
og eins og tíðkast í dag varð
allt að vera tandurhreint á
jólunum. „Við fengum alltaf
eina flík fyrir jólin svo við
færum ekki í jólaköttinn.
Nauðsynlegt var að vera í öllu
hreinu og þeir sem áttu ekki
föt til skiptanna þurftu að þvo
fötin á Þorláksmessu. Var það
kallaðfátækraþurrkurinn. Voru
fötin þá þvegin og þurrkuð
daginn fyrir jól þannig að við
gætum farið í allt hreint á
aðfangadag. Við áttum nú
yfirleitt einhver föt til skipt-
anna, en ég man frekar eftir
fátækraþurrkinum í sambandi
við að þvo af rúmunum, en
algengara var að ekki væru til
rúmföt til skiptanna.
Við sváfum öll íbaðstofunni.
Þó herbergið okkar væri lítið
og við mörg þá skapaðist aldrei
hætta af kertunum því við
vissum að við yrðunt að vera
kyrrlát og hæg til að skemma
ekki jólin. Við máttum ekki
hrekkja Ijósið, þ.e. blása á
Ijósið og láta það flökta því þá
vorunt við að spilla jólunum.
Sennilega hefur hættan af því
að fikta með kertaljós valdið
þessu banni.“
Ljús í hverju skúmaskoti
„Á aðfangadag var kveikt í
hverju skúmaskoti, öll ljós voru
höfð uppi. Það þurfti auðvitað
meira eftirlit, en það kunnu
allir að meðhöndla lifandi Ijós.
Ljósin eru ákaflega mikils virði
og kertaljósin voru okkur ekki
síður mikils virði. Það sem ég
sakna einna mest í dag er að
sjá ekki stjörnurnar á himn-
inuni vegna allra Ijósanna. Ég
verð að fara út til að sjá stjöm-
urnar vegna ljósanna fyrir utan
gluggann minn.
Við fengum aldrei innpakk-
aðar jólagjafir, við þekktum
það ekki. Við fengum ný spil
og hvert sitt kerti. Við fengum
nýja prjónasokka, ullamærföt
og skinnskó sem voru svartir
með hvítum bryddingum. Allt
var þetta unnið heima því við
fórumekki íkaupstaðfyrirjólin
nema pabbi sem sá um að kaupa
það sem þurfti til matar. Við
áttum lítið heimasmíðað jóla-
tré, grænmálaður stöðugur
spítustofn með grænum grein-
um felldum í sem kertin stóðu
á, en þau voru fest með litlum
nagla sem settur var í hverja
grein og gekk upp í kertið.
Ekkert skraut var á trénu nema
kertin og stundum litlar gler-
körfur með rúsínum og súkku-
laðimola, ein karfa á ntann.
Þó þetta lýsi ekki glæsilegum
jólaútbúnaði þá hlökkuðum við
mikið til jólanna. Það voru
heldur engir jólasveinar. Við
lásum bara um þá í sögum sem
við fengum lánaðar á bóka-
safninu fyrir jólin. Við vorum
ekki í vanda með að þykjast sjá
þá á ferðinni um fjöllin, en
þeir hafa bara ekki ratað niður
í dalinn okkar."
Hátíðarblær yfir öllu
„Þegar kom að aðfangadegi
jóla var allt orðið þvegið og
pússað. Pabbi og bræður ntínir
flýttu sér að gefa kindum og
kúm sinn jólamat svo að allt
væri búið fyrir kl. sex. Þá fóru
allir í nýju fötin og kveikt var á
öllum lömpum því nú þurftum
við ekki að fara um húsið í
myrkri eins og á venjulegum
kvöldum. Síðan var sest að
matborði sent mamma var búin
að gera fínt. Ég man ekki eftir
miklu um matinn nema það
var alltaf borðað hangikjöt. Við
krakkarnir hlakkaði svo til
þegar búið var að borða því þá
var kveikt á jólatrénu og sungn-
ir jólasálmar eins og Heims
um ból og pabbi las húslestur.
Fjölskyldan af hinu heimilinu
kom yfir til okkar og hlustaði á
húslesturinn og mömmur okkar
sáu um sönginn. Við sungum
og gengurn í kring urn jólatréð
sem stóð á miðju baðstofu-
gólfinu. Það voru aldrei nein
ærsl í kring um jólatréð.
Hringurinn var genginn hönd í
hönd og það var rneiri hátíðar-
blær yfir öllu, þetta var kyrr-
látara.
Við fórum ekki í kirkju á
jólunum því það var svo langt
að fara. Ég man eftir einu
aðfangadagskvöldi að mamma
fórmeðokkurgangandi íkirkju
og mér fannst aðfangadags-
kvöldið ónýtt. Við vorum
klukkutíma að fara að kirkju-
stað og klukkutíma heim aftur
eftir messuna. Þegar heint var
kontið vorum við orðin þreytt
og kvöldið var búið.
Þegar ég var 7-8 ára voru
farnar að vera jólasamkomur í
sveitinni rnilli hátíða og voru
þær haldnar í barnaskólanum
sem hét Lambahlað. Ég hef
svo oft verið að hugsa að aldrei
varð þarna slys. Það voru
kaffiveitingar uppi á háaloftinu
og þangað er brattur stigi upp.
Það var manngengt um mæn-
inn framantil, en innantil
höfðum við alltaf fataskipti.
Þar sem við urðum öll að fara
gangandi, var farið úr vosbúð-
arfötunum eða snjófatnaðinum
og í sparifötin. Síðan var farið
niður og dansað í skólastofunni
í kring um jólatréð. I öllum
þessum mannfjölda urðu aldrei
nein meiðsli."
Lngn og marrandi snjúr
„Ég ntan aldrei eftir vondu
veðri um jólin. Eflaust hefur
það verið, en fyrir mér er alltaf
heiðblár himinn og snjór í
fjallinu. Ein jólaminning sent
greypt er í huga mér átti sér
einniitt stað í ekta jólaveðri.
Pabbi var að ljúka við skepnu-
hirðinguna, flýta sér áður en
hátíðin gengi í garð og mamma
var í önnum við húsþrif og
eldamennsku. Tíminn var lengi
að líða hjá okkur börnunum
þar til hátíðin byrjaði þó engir
biðu jólapakkar aðrir en kerta-
Ijós og ný föt. Þá spyr mamma
hvort við viljum ekki færa
öndunum okkar jólaljós. Við
áttum nokkrar endur í kofa upp
á túni og í miðjum kofanum
stóð vatnsbali fyrir þær að baða
sig í meðan allt var frosið úti.
Við lögðum af stað með stórt
VHborg Guðmundsdóttir.
kerti í það miklu logni og
marrandi snjó að strákarnir
kveiktu á kertinu á leiðinni til
að sanna veðurblíðuna. Er upp
í kofann kom var sett fjöl yfir
vatnsbalann og kertið fest þar
á. Þetta litla jólaljós lýsti upp
þennan dintma torfkofa og
breytti honunt í dýrðlega töfra-
höll ef dæma má eftir gleði-
látunum sem endurnar létu í
Ijós með vængjablaki og rabbi.
Við buðum þeim gleðileg jól
og hlupum svo heim yfir
hjarnið þar sem heiðstirndur
himinn sveipaði dalinn okkar
helgi ljóma.
Ég vona að allir eigi í vitund
sinni einhvem bjartann geisla
sem skín í gegnum allt prjál og
tildur nútímans, hvort sem það
er frá litlu kertaljósi eða skærri
rafmagnsperu," sagði Vilborg
Guðmundsdóttir að lokum.
Kiwaniskiúbburinn
Jiaball fyrir alla
Kiwanisklúbburinn Básar
á (safirði stendur fyrir
jólatrésskemmtun í
íþróttahúsinu á Torfnesi
á annan í jólum.
Skemmtunin er öllum
opin, en undanfarin ár
hefur það færst í vöxt að
skemmtanir séu haldnar
eingöngu fyrir félags-
menn ákveðinna hópa.
Baldur Geirmundsson
og Margrét Geirsdóttir
munu spila og syngja
auk þess sem von er á
góðum gestum sem án
efa munu vekja mikla
kátínu.
10 SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996