Gisp! - 01.12.1995, Blaðsíða 14

WAFlÐÍ VBLT FVl NYLEéA PYRÍFL
YKKUR AT HVERJU ALLT ER. 'A ^EÍO TÍU
■ VlELVlTvS'? JA’3 DATT MÉR EKkl i HLC J
7?
V
allskonar hlutum sem burtséð frá formi, notkun og inni-
haldi búa einnig yfir táknrænni valdamerkingu þeirra sem
þau nota.
Sem dæmi um stöðutákn sem náð hefur útbreiðslu
meðal flestra þjóða sem byggja þessa jörð er eitt sem er
áhrifaríkt og einfalt og snýst á mjög áþreifanlegan hátt
um staðsetningu viðkomandi einstaklings; því hærra
uppi-því valdameiri. T.d. er Guð dæmi um ákaflega
valdamikið afl. Hann er svo almáttugur að honum hefur
verið úthlutað himninum svo allir, meira að segja páfi og
keisarar, verða að líta upp til hans.
Fyrr á öldum var hávaxinn líkami, útaf fyrir sig, ákveðinn
vitnisburður um að eigandi hans hefði ekki liðið skort og
tilheyrði því þeim hópi innan samfélagsins sem hafði nóg
að bíta og brenna. Þetta ástand hefur svo einnig verið
yfirfært á t.d. híbýli Cþví hærri, því valdameiri eru þeir sem
þar búa] og stofnanir. [Af hverju annars allir þessir
kirkjuturnar?] Reyndar er ekki erfitt að sjá hvaðan það
tákn er runnið því ef einhver er hávaxnari en aðrir verða
þeir sem í kringum hann eru að líta upp til hans og að
sama skapi lítur viðkomandi niður á þá. Hafi hinn valda-
mikli einstaklingur hinsvegar ekki næga líkamlega burði
til að skera sig áþreifanlega úr fjöldanum hefur reynst
nauðsynlegt að hlaða á hann stöðutáknum svo sem
veldissprotum, höfuðbúnaði og hásæti. Einnig hefur
samfélagið upp á að bjóða önnur tákn sem réttur ein-
staklingur getur hlaðið utan á sig s.s. háborð, háskóla
og hámenningu. Því sem stöðutákn er menningin
ekki undanskilin.
Fram á tuttugustu öld eru valdhafar vestrænna
þjóðfélaga í meginatriðum tvennskonar. Annarsvegar
hinir veraldlegu s.s. keisarar, konungar og lénsmenn
þeirra (greifar, hertogar o.s.frv.J, forystumenn ríkja og
eigendur umtalsverðs auðs Ct.d. náttúruauðlinda).
Hinsvegar voru andlegir valdhafar sem höfðu
úrskurðarvald um andleg málefni einstaklinga: Páfi,
biskupar, klerkar og kirkja. Oft á tíðum er skiptingin á
milli hins andlega og hins veraldlega valds býsna óljós
og reyndar-ef mjög grannt er skoðað-þá snýst
ásóknin í andlegt vald oftar en ekki um hið veraldlega.
Þannig var t.d. háttað á íslandi í kaþólskum sið að
biskupar og valdamiklir kennimenn voru það gjarnan
einmitt vegna þess að þeir tilheyrðu veraldlegum
valdaættum og gættu þá iðulega hagsmuna ætt-
menna sinna umfram hagsmuna kirkjunnar
Csem þó voru oft hinir sömu). Eins og áður
sagði er hlutverk stöðutákna að sýna valda-
stöðu einstaklingsins og eitt af því sem valdhaf-
ar hafa notað sem stöðutákn er list.
Þetta eru ekki ný sannindi en þegar fjallað er
um hugtökin há- og lágmenning verður að hafa
í huga hvaðan sú skipting er komin því það er
langt því frá að þessi aðgreining hafi orðið til
fyrir tilviljun eða á hinn bóginn að hún sé eitt-
hvað náttúrulögmál.
En hvernig er list notuð til þess að skipa ein-
staklingum í valdaröð? Flestir ef ekki allir hafa
aðgang að og neyta ýmisskonar lista svo það
sem skiptir máli er að skýr aðgreining sé á milli
hins háa og hins lága. Samkomulag innan
hvers hóps er því grundvallaforsenda fyrir því
að ákveðin Calls ekki öll) list tilheyri hinum
valdameiri einstaklingum. Ef öll list væri jöfn þá
missti hún að sjálfsögðu gildi sitt sem stöðutákn. Því
verður að reyna með ýmsum ráðum að koma stöðu- og
valdatáknunum fyrir í listinni, annaðhvort í formi hennar
eða innihaldi. Þar getur listin sótt í sama brunn og aðrar
birtingarmyndir valdsins.
Leiðirnar sem list og listneysla geta farið eru fjölda-
margar til að öðlast gildi sem stöðutákn hinna valdameiri
einstaklinga þjóðfélagsins. Það er t.d. hægt að notast við
dýr efni: List sem er búin til úr eða á dýr efni s.s. kálfs-
skinn, gull og dýran við hefur að sjálfsögðu forskot á þá
list sem búin er til á óstöðug og verðlaus efni. Stærð
verksins er oft á tíðum vísbending um vald þess sem
neytir verkins eða á það, samanber stórar altaristöflur og
miklar freskur. Stærð myndflatarins er líka tákn um að
viðkomandi eigandi sé tilbúinn að borga mikið fyrir verki-
ið, ekki bara í efniskostnað heldur að híbýlin sem rúma
eiga verkið séu í ákveðinu samhengi við það. Lengd tón-
verka er einnig vísbending um að þeir sem neyta þeirra
hafi nógan tíma til að hlusta Cþurfi þarafleiðandi ekki að
eyða tímanum í venjulega vinnu) og geti borgað fyrir að
fá svona löng verk samin. Áðurfyrr benti lengd bóka til
að höfundurinn hefði haft nægan tíma til að semja og sá
sem las hana næga fjármuni til að kaupa bókina og ekki
KANNSKÍ, BRU9Í ALLTóF UppTEKÍM 'V
VI9 Af) PÆ-LA J YkCKAR Ei6ín LjTÍlTjÖfcL££U '
TlLVEKU? ... MeíNA tVYDj AVBR ÆTTÍ
HATA LtÍNN^TA'AHUéA ‘A fcvi, HUH... ’
12