Af vettvangi - 01.07.1994, Blaðsíða 4

Frá haftabúskap til hagvaxtar
— rœða Steve Marshall framkvstj. Vinnuveitendasamhands Nýja-Sjálands
ig langar að útskýra hér í stuttu
máli þá stöðu sem Nýsjálendingar
voru í fyrir árið 1984, ferli
endurskipulagningar sem átti sér
stað á níunda og tíunda áratugnum og fjalla um
vanda sem ég held að bæði ísland og Nýja-Sjáland
gh'mi við.
Nýja-Sjáland er lítið land með þrjár og hálfa
milljón íbúa. Loftslagsskilyrði eru hagstæð fyrir
frumframleiðslu enda eru hefðbundnar
undirstöður efnahagslífs okkar framleiðsla á kjöti,
ull, mjólkurvörum og timbri. Sem bresk nýlenda
komust við vel af. Lífsgæðin voru tryggð með
þéttriðnu neti opinberra gæða, svo sern ókeypis
heilbrigðisþjónustu og menntun. Óhagkvæmni í
atvinnulífinu var bætt upp með tollum,
innflutningsleyfum og niðurgreiðslum.
Eftir að Bretland gekk í Evrópubandalagið stóðum
við skyndilega frammi fyrir því verkefni að afla
nýrra markaða og að auki var farið að kreppa að
úrvinnsiuiðnaði okkar vegna samkeppni frá nýjum
keppinautum eins ogjapan, Taívan og Singapúr.
Landsmenn voru samt sem áður staðráðnir í að
halda áfram að lifa í allsnægtum. Við notuðum
sparnað okkar til að viðhalda einkaneyslunni og
þegar spariféð var uppurið tókum við gífurleg lán í
sjálfbirgingslegri viðleitni okkar að viðhalda því
sem við töldum okkur eiga rétt á.
Niðurstaðan varð hörmuleg. Við lentum í hrylli-
legum víxlhækkunum launa og verðlags, vextir
hækkuðu í yfir 20%, innflutningstakmarkanir voru
auknar og útflutningsbætur hækkaðar þannig að
jafnvel rneð 66% tekjuskatti komst ríkið ekki hjá
frekari lántökum.
Steve Marshall
Steve Marshall hefur gengt stöðu
framkvæmdastjóra Vinnuveitenda-
sambands Nýja-Sjálands frá árinu
1989- Hann hóf störf hjá sambandinu
árið 1982, fyrst sem stjórnandi
ýmissa stærra verkefna en síðar sem
yfirmaður lögfræðisviðs. Áður hafði
hann unnið sern starfsmannastjóri í
fimm ár og önnur fimm ár hjá lög-
reglu Nýja-Sjálands.
Eftir tveggja ára launa- og verðstöðvun gerðist hið
ótrúlega. Árið 1984 rændi lítill hópur framsýns
fólks völdum í nýkjörinni ríkisstjórn
Verkamannaflokksins og hrinti af stað einhverri
róttækustu umbótaáætlun í sögunni.
Umbótaáætlun hafin
Nýsjálenski dollarinn var settur á flot, tollar
lækkaðir umtalsvert og innflutningsleyfi og niður-
greiðslur afnumdar. Skattkerfið var betrumbætt á
þann veg að eitt 33% tekjuskattsþrep var tekið upp
og 10% neysluskattur lagður á allar vörur.
Ríkisstjórnin hóf tiltekt í eigin ranni með endur-
bótum á opinberum rekstri, skilgreiningu á hver
væru grundvallarviðfangsefnin, breytingu
ríkisfyrirtækja í hluta-
félög og einkavæð-
ingu ásamt virkunt
niðurskurði ríkis-
útgjalda. Lögum
um seðlabanka var
breytt til að efla
baráttuna við verð-
bólguna sem skilgreind var
sem eitt helsta þjóðarbölið.
Endurbótaferlinu var þó hvergi nærri lokið. Við
félagslega velferðarkeríinu hafði ekki verið hreyft
og vinnumarkaðurinn var miðstýrður í hefðbundið
kerfi, þar sem launahækkanir einstakra starfsstétta
gengu yfir alla vinnustaði og félagsmenn
verkalýðsfélaga höfðu skilyrðisiausan forgangsrétt
til vinnu. í raun þýddi þetta algera skylduaðild að
verkalýðsfélögum.
Fyrir kosningaósigur sinn árið 1990 hafði
ríkisstjórn Verkamannaflokksins gert tvær
marktækar breytingar á vinnumarkaðinum. Þær
voru afnám skyldunnar að senda ágreiningsmál í
gerðardóm og möguleiki á vinnustaðasamningum.
Ný ríkisstjórn Þjóðarflokksins staðfesti þann
ásetning sinn að viðhalda sörnu grundvallarstefnu í
efnahagsmálum og fyrri ríkisstjórn við valdatöku
sínaárið 1990.
Ríkisstjórnin hélt áfram einkavæðingu og tók að
starfa á grundvefli ábyrgðar í ríkisfjármálum, þar
sem stefnt var að stórfelldum samdrætti útgjalda í
því skyni að ná tekjuafgangi. Félagslega velferðar-
kerfið hefur gengið í gegnum umfangsmiklar
breytingar þar sem bótaupphæðir hafa verið
lækkaðar og í sumum tilfellum afnumdar.
Almennur bótaréttur var afnuminn og í stað hans
var bótum stýrt á grundvelli mælikvarða eins og
aldurs, annarra tekna og eigna.
Breytingarnar á vinnumarbðinum voru ekki síður
stórtækar. Lögin um vinnusamninga, sem tóku
gildi í maí 1991, umbreyttu vinnumarkaði Nýja-
Sjálands úr því að vera byggður á miðstýringu,
einokun verkalýðshreyfingar og ósveigjanlegum
launahlutföllum, í vinnumarkað byggðan á
réttindum og skyldum einstakra launamanna og
vinnuveitenda í kerfi frjálsra vinnusamninga.
Kjarasamningar á landsvísu
skyldu falla úr gildi
eftir að þáverandi
gildistími þeirra
rynni út og vera
óheimilir uþþ
frá því.
Innleidd var frjáls aðild að
verkalýðsfélögum.
Gildissvið vinnumarkaðslöggjafarinnar var
breikkaðþannig að hún nœði til allra launþega
(áður hafði hún aðeinsgilt fyrir verkafólk, iðn-
aðarmenn og verslunarmenn í verka-
lýðsfélögum).
Vinnuveitendur og launþegar fengu rétt til að
ákveða sjálfir hverjir kœmu fram fyrir þeirra
hönd. Verkalýðsfélög breyttust í samtök,
viðurkennd sem lögaðili, og fengu réttarstöðu
málsvara eins og hver annar aðili eða samtök
sem launþegi kysi að láta koma fram fyrir sig.
í stað heildarsamninga var tekið uþþ nýtt kerfi
kjarasamninga. Vinnuveitanda og launþega er
heimilt að gera samkomulag um tvœr gerðir
samninga, einstaklingsbundna samninga eða
heildarsamninga. Heildarsamningur getur náð
til hluta fyrirtœkis, alls fyrirtækisins eða hóps
fyrirtœkja eftir því sem aðilar koma sér saman
um.
Friðarskylda er hluti samnings og eru verkfóll
ólögleg á gildistíma hans.