Morgunblaðið - 08.02.2021, Page 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. FEBRÚAR 2021
15. janúar 2021 kom
út skýrsla starfshóps
um samspil vindorku og
rammaáætlunar.
Í henni eru tillögur
að breytingum á lögum
nr. 48/2011, um vernd-
ar- og orkunýting-
aráætlun, „til að stuðla
að skýrara, gagnsærra
og einfaldara reglu-
verki fyrir sjálfbæra
nýtingu vindorku“, eins og það er orð-
að. Skýrslan er tekin saman að beiðni
umhverfis- og auðlindaráðherra,
ferðamála-, iðnaðar- og nýsköp-
unarraðherra og samgöngu- og sveit-
arstjórnarráðherra. Skýrsluna samdi
sameiginlegur starfshópur fram-
angreindra þriggja ráðuneyta.
Starfshópurinn gerir ráð fyrir
þremur flokkum landssvæða með til-
liti til vindorku þ.e. flokkum I, II og
III, byggt á náttúrufari. Því er lýst í
skýrslunni og sé ég ekki ástæðu til að
fjalla nánar um það hér.
Tegundir vindrafstöðva
Ég hef vanist því að vindorka sé
skilgreind sem hreyfiorka loft-
streymis sem á sér stað náttúrulega í
lofthjúpi jarðar þ.e. vindsins.
Vindrafstöðvar framleiða raforku
með því að nota vindorku til að snúa
vindmyllum með spöðum. Þegar
vindur blæs framhjá snúandi vind-
myllu grípa spaðar hennar hreyfiorku
vindsins og breyta í vélræna orku.
Þessi snúningur snýr skafti sem teng-
ist gírkassa og eykur snúningshraða
100 falt. Þar snýst rafall sem fram-
leiðir græna raforku.
Ekki er eðlisfræðilegur munur á
grænni raforku frá vindrafstöðvum
annars vegar og grænni raforku frá
vatnsafls- eða jarðvarmavirkjunum
hins vegar, en stjórnun og stýring
þessara þriggja tegunda raf-
orkuframleiðslu er mismunandi.
Um er að ræða þrjá stærðarflokka
vindrafstöðva:
1. Stakstæðar vindrafstöðvar undir
100 kW, ósjaldan með viðtengdum
rafhlöðum. Þær eru notaðar til að
knýja afsíðisliggjandi mælibúnað,
heimili, býli eða smáfyrirtæki.
2. Vindrafstöðvar á landi sem eru
að stærð frá 100 kW upp í 5 MW og
allt að 250 m að hæð.
Raforkan er afhend inn
á raforkunetið og dreifð
til endanotanda af flutn-
ingsfyrirtæki og dreifi-
fyrirtækjum.
3. Vindrafstöðvar á
hafi, venjulega á land-
grunni og tengdar við
raforkunetið. Þær eru
yfirleitt kraftmeiri en
vindrafstöðvar á landi,
en stærstu vindraf-
stöðvar þessarar gerðar
eru allt að 14 MW og
260 m að hæð.
Vindrafstöðvar í flokkum 2 og 3 eru
nánast eingöngu 3ja spaða.
Fyrrnefnd skýrsla starfshópsins
fjallar eingöngu um vindrafstöðvar í
flokki 2, en hvorki er minnst á flokk 1
né 3. Það kemur kannski ekki á óvart
því nánast allar umsóknir, sem nú
liggja fyrir um heimild til að reisa
vindrafstöðvar, tengjast flokki 2.
Samrekstur við vatnsafls-
og jarðvarmavirkjanir
Á bls. 14 í skýrslunni er fjallað um
samrekstur vindrafstöðva við þær
vatnsafls- og jarðvarmastöðvar sem
fyrir eru í kerfinu og eru í eigu
Landsvirkjunar og annarra raforku-
fyrirtækja.
Óverulegar samrekstrarhorfur eru
við jarðvarmavirkjanir, en þær keyra
stöðugt langtímum saman á grunn-
afli.
Landsvirkjun er með markaðslega
einokun á hinu sveigjanlega vatnsafli
en allar núverandi vatnsaflsvirkjanir
á Íslandi eru í þeirra eigu og ekki
neinar áætlanir um virkjun vatnsafls í
gangi hjá öðrum aðilum.
Fyrir nokkrum árum skoðaði ég
hvað núverandi vatnsaflskerfi gæti
bakkað upp mikið vindafl með sam-
rekstri. Niðurstaðan var að miðað við
að vindrafstöðvar gætu skaffað orku
með 40% nýtni þá verður ekki hægt
að komast að kerfinu nema með 33%
nýtni allt upp að 500 MW vindafli og
aðeins í 21% með afl þar umfram.
Þetta mundi lækka arðsemi vind-
orkuvera sem því nemur.
(https://2veldi.files.wor-
dpress.com/2016/04/wind-power-in-
iceland.pdf). Þessar nýtnitölur segja
að vatnsaflskerfið getur ekki alltaf
stutt vindrafstöðvar enda þurfa þær
sjálfar aðstoð ef vatnsrennsli bregst.
Samkvæmt þriðja áfanga Ramma-
áætlunar áformar Landsvirkjun að
virkja Blöndulund 100 MW og Búr-
fellslund 200 MW eða samtals 300
MW. Með stækkunaráform í fram-
haldi af því er stutt í þau 500 MW sem
núverandi vatnsaflskerfi getur boðið
upp á. Í framhaldi af þá er alls ekki
víst að Landsvirkjun muni hleypa
öðrum að. Alla vega ef Landsvirkjun
færi að styðja annan aðila á þennan
hátt þá yrði sá líklega að greiða fyrir
það fullu verði sem mundu vænt-
anlega skaða samkeppnishæfni hans
sem því nemur.
Ég hef verið gagnrýninn á að
Landsvirkjun í skjóli markaðsráðandi
stöðu sé að stunda samkeppni við
önnur raforkufyrirtæki um rekstur á
jarðvarmavirkjunum og nú með vind-
rafstöðvum. Það ætti að stofna sitt
hvort fyrirtækið um þessar tegundir
virkjana og selja þau hæstbjóðanda.
Landsnet og uppboðs-
markaðurinn
Landsnet er að hanna uppboðs-
markað fyrir raforku á Íslandi í sam-
ræmi við þriðja orkupakkann. Hönn-
unarvinna hófst við stofnun
Landsnets 2005, en ekki hefur tekist
að ljúka henni þrátt fyrir margar at-
rennur og yfirlýsingar á þessu 15 ára
tímabili. Síðasta atrennan hófst
haustið 2018 með aðstoð erlendra sér-
fræðinga og var tilkynnt að mark-
aðurinn yrði tilbúinn árið 2020. Nú er
komið árið 2021 og ekki bólar á neinu,
ekki einu sinni yfirlýsingum.
Sums staðar erlendis þar sem raf-
orkumarkaði hefur verið komið á,
hefur tekist samkomulag um að vind-
rafstöðvar fái forgang á næsta dags
markaði. Þær eru þá látnar bjóða 0
evrur/MWh og fá síðan uppgjörsverð
þegar það liggur fyrir.
Í skýrslunni er ekki fjallað um
kostnað.
Skýrsla starfshóps um vindorku
Eftir Skúla
Jóhannsson » Vindrafstöðvar
framleiða raforku
með vindorku og er einn
sá hagkvæmasti virkj-
unarmáti sem val er á
um þessar mundir.
Skúli Jóhannsson
Höfundur er verkfræðingur.
skuli@veldi.is
Fimm árum eftir að
Parísarsamkomulagið
var undirritað er Ind-
land meðal fárra þró-
unarríkja sem ekki
aðeins uppfylla
„grænu“ markmiðin
heldur stefnir landið
einnig að metn-
aðarfyllri loftslags-
markmiðum.
Á síðasta leiðtoga-
fundi um loftslagsmál lýsti Na-
rendra Modi forsætisráðherra
stefnu Indlands í loftlagsmálum.
Hann sagði að við verðum að setja
markið „enn hærra“, á sama tíma
og við megum ekki missa sjónar á
fortíðinni. Hann bætti við að Ind-
land myndi ekki aðeins ná mark-
miðum sínum samkvæmt Par-
ísarsamkomulaginu heldur fara
fram úr þeim.
Á leiðtogafundi Sameinuðu þjóð-
anna í loftslagsmálum árið 2019
sagði Modi að örlítið af gjörðum
væri betra en heilmikið af orðum.
Við erum að stíga hagnýt skref á
öllum sviðum, þar á meðal í orku-
málum, iðnaði, samgöngum, land-
búnaði og verndun grænna svæða,
til að samfélagið í heild verði leið-
andi í loftslagsaðgerðum og metn-
aði fyrir loftslagsmálum.
Indland viðurkennir að ekki er
hægt að berjast gegn loftslags-
breytingum í einangrun. Það þarf
samþætta, alhliða og heildræna
nálgun. Það krefst nýsköpunar og
upptöku nýrrar og sjálfbærrar
tækni. Indland er meðvitað um
þessa kröfu og hefur innleitt lofts-
lagsmarkmið í innlendum þróunar-
og iðnaðaráætlunum sínum.
Orka er miðpunktur allra lofts-
lagsáætlana. Við teljum að Indland
sé orðið orkustöð fyrir hreina orku
og sé leiðandi í orkuskiptum frá
koldíoxíðframleiðandi uppsprettum
til endurnýjanlegra orkugjafa.
Við ætlum að halda áfram að
nýta endurnýjanlega orkumögu-
leika Indlands. Endurnýjanleg
orkugeta okkar er sú fjórða
stærsta í heiminum og aukningin á
þeirri getu sem nú er hefur verið
ráðist í er einnig ein sú stærsta í
heiminum. Meginhluti þessa mun
koma frá hreinasta orkugjafanum,
sólinni.
Við erum að sjá framfarir nú
þegar. Við skuldbundum okkur
upphaflega við 175 GW af end-
urnýjanlegri orkugetu árið 2022.
Við höfum gengið lengra og reikn-
um með að fara yfir 220 GW á
næstu tveimur árum. Við höfum
enn metnaðarfyllri markmið um
450 GW árið 2030.
Við erum að vinna að því að 40%
raforku á Indlandi komi frá öðrum
orkugjöfum en jarðefnaeldsneyti
upp úr 2030. Þetta átak um að
auka hreina orku helst í hendur við
samhliða átaki um að draga úr los-
unarstyrk hagkerfisins um 33-35%
(frá því sem var árið 2005) árið
2030.
Ujala áætlunin – átak á lands-
vísu um að nota LED-lampa –
dregur úr losun koltvísýrings um
38,5 milljónir tonna á hverju ári.
Ujjwala-áætlunin, þar sem rúmlega
80 milljón heimilum hefur verið
veittur aðgangur að hreinu gasi til
eldamennsku, er eitt stærsta verk-
efni um hreina orku í heiminum.
Verið er að ráðast í aðgerðir í
loftslagsmálum og
sjálfbærni í starfi
stjórnvalda á mörgum
sviðum. „Smart Cities
Mission“ eða snjall-
borgarverkefni okkar
er að vinna með 100
borgum til að hjálpa
þeim að verða sjálf-
bærari og aðlagast
áskorunum loftslags-
breytinga. National
Clean Air-verkefnið
miðar að því að draga
úr loftmengun (PM2.5
og PM10) um 20-30% á næstu fjór-
um árum.
Jal Jeevan-verkefnið, sem miðast
að því að veita öruggt og fullnægj-
andi drykkjarvatn með sjálfstæðum
kranatengingum á hvert heimili
fyrir árið 2024 til allra heimila á
landsbyggðinni á Indlandi, leggur
mikla áherslu á sjálfbærni.
Fleiri tré eru gróðursett og nið-
urbrotið land er endurheimt til að
búa til kolefnis „vask“ sem getur
tekið í sig 2,5-3 milljarða tonna af
koltvísýringi.
Við erum líka að vinna hratt að
því að búa til grænt samgöngunet,
til að vega upp á móti þeirri meng-
andi losun sem þekkt er í geir-
anum, sérstaklega í stórborgum
okkar.
Indland er að byggja upp næstu
kynslóð innviða eins og fjöldaflutn-
ingskerfi, græna þjóðvegi og far-
vegi. Landsáætlun fyrir rafknúna
hreyfigetu er að skapa rafrænt
vistkerfi með það að markmiði að
meira en 30% allra ökutækja á veg-
um Indlands verði rafknúin.
Þessi frumkvæði eru okkur sjálf-
um í hag þar sem Indland er meðal
þeirra ríkja sem viðkvæmust eru
fyrir áhrifum loftslagsbreytinga.
Við vitum að það er enn langt í
land en þessi viðleitni er þegar far-
in að skila árangri. Losunarstyrkur
Indlands hefur minnkað um 21% á
tímabilinu 2005-2014. Næsta ára-
tuginn eigum við von á enn meiri
minnkun.
Indland hyggst vera ábyrgur
heimsborgari í loftslagsrýminu. Við
erum ekki aðeins að fara umfram
skuldbindingar okkar í Parísarsam-
komulaginu. Við erum að taka upp
nýstárleg tól til að efla alþjóðlegt
samstarf í loftslagsmálum.
Við höfum stofnað alþjóðastofn-
anir eins og Alþjóðasólarbandalagið
og samtök um uppbyggingu innviða
til almannavarna sem vinna að því
að skapa hnattrænar leiðir með
lágt kolefni. Rúmlega 80 lönd hafa
gengið til liðs við Alþjóðasól-
arbandalagið og gert það að einni
af þeim alþjóðastofnunum sem nú
vaxa hvað örast.
Þetta sambland af aðgerðum inn-
anlands og ábyrgri þátttöku á al-
þjóðavettvangi gerir Indland ein-
stakt meðal þróunarlanda og er
setur landið á rétta braut til að ná
fram markmiðum sínum um að
vera leiðandi í hugsun og aðgerðum
í loftslagsmálum.
Indland vinnur að
metnaðarfullum
loftslagsmarkmiðum
Eftir Harsh
Vardhan
Shringla
Harsh Vardhan
Shringla
» Indverjar vilja vera
leiðandi afl í hugs-
unum og gjörðum í
loftslagsmálum.
Höfundur er ráðuneytisstjóri ind-
verska utanríkisráðuneytisins.
Þær skoðanir sem hér koma fram
eru hans eigin.
fasteignir