Lýðveldið - 01.12.1936, Qupperneq 2

2
LYÐVELDIÐ
eytt í það miklum tíma og
sennilega hundruðum þúsunda
króna. En á stofnun hins ís-
leska lýðveldis hefir aldrei
verið minst, öldungis eins og
það væri svo lítilfjörlegt mál,
að á það þyrfti ekki að minn-
ast og þjóð vor að vekjast til
einingar og skilnings á því. Af-
leiðing þessarar miklu van-
rækslusyndar stéttabaráttufor-
ingjanna, ásamt skuldasöfnun
þeirra, er fyrir þjóð vora út á
við orðin sú, að hinir og þessir
blaðasnápar, enskir og dansk-
ir, hafa æft ritsnild sína á því,
að fræða heiminn um það, hvað
gera ætti við reitur íslendinga
þetta merkilega ár, 1943, og
hefir þá helst heyrst að Eng-
lendingar mundu hirða landið.
Nú munu menn segja, að það
sem hér hefir sagt verið, sé of
hörð og ósanngjörn ádeila á
þjóðlíf vort og þá menn, sem
því hafa veitt forstöðu hin síð-
ustu 15—20 ár. Hér hafi svo
mikið verið framkvæmt á þess-
um árum: hús reist og akrar
ruddir, búðir og verksmiðjur
bygðar, vegir lagðir og brýr
bygðar, fossar landsins virkjað-
ir og skipastóllinn efldur meira
en nokkru sinni áður o. fl. Og
þessu neitar enginn og heldur
ekki því, að þetta sé heiður og
gleðiefni hinni íslensku þjóð nú
á tímum. En því má ekki
gleyma, að það eru fyrst og
fremst þeir borgarar landsins,
sem staðið hafa að verki á
fiskimiðunum, á ökrum og
engi, í verksmiðjum og búð-
um og þeir menn, sem þroskað
hafa hönd þeirra og heila til að
vinna, sem drýgstan þátt eiga í
þessum miklu, verklegu fram-
förum, því að þeir hafa aflað
fjárins og unnið verkin, en
miklu síður sá fámenni hópur,
sem haft hefir á hendi forust-
una í opinberu lífi þjóðarinn-
ar. En sá hópur á aftur á móti
mestan þátt í þeim göllum þjóð-
lífs vors, sem að framan getur,
og gegn honum hlýtur því
ádeila nýrra krafta með þjóð
vorri að beinast. Öðru vísi get-
ur það ekki orðið. Nú er eðli-
legt að menn spyrji, hvert
verða muni hlutskifti hinnar ís-
lensku þjóðar í framtíðinni, ef
stéttabaráttuflokkar þeir, sem
nú eru við lýði í landinu, blöð
þeirra og forráðamenn, hverju
nafni sem þeir nefnast, verða
áfram hið eina ríkjandi vald í
opinberu lífi þjóðarinnar, og þá
virðist svarið helst muni verða
þetta: sambandslögunum verð-
ur að vísu sagt upp 1943, svona
að nafninu til, en samið aftur
um einhvern málefnagraut, sem
gerir hinu danska konungsvaldi
fært að ríkja hér áfram. I
skjóli þess og sambandsins við
Dani verður svo stéttabaráttan
gerð að föstu og ríkjandi á-
standi í lífi þjóðar vorrar um
ófyrirsjáanlegan tíma. Kjör
þau, sem þá bíða stéttanna á
íslandi verða þau, að vera
kúgaðar á víxl af hver annari,
eftir því' sem þær hafa aðstöðu
til. Og ;!hvernig slíkur þjóðlífs-
þroski getur endað, það geta
menn séð af atburðum síðustu
tíma á Spáni.
II.
| En gegn þessu mælir þroska-
lögmál þjóðar vorrar og boð-
skapur þess er skýr og ákveð-
inn, eins og boðskapur sann-
leikans jafnan er, þegar hann
kemur til mannanna. Sá boð-
1
skapur hljóðar • svo: æðsta
þjóðlega og stjórarfarslega
hugsjón hinnar íslensku þjóð-
ar er stofnun hins íslenska lýð-
veldis 1943. En sú alvara og á-
byrgð, sem því fylgir, er svo
mikil, vegna hinna ægilegu
baráttutíma, sem nú eru í heim-
inum, að hún á að knýja alla ís-
lenska menn og konur til að
mætast á miðri leið um rétt-
láta og heilbrigða lausn hinna
efnahagslegu mála vorra, svo
að þjóð vor geti unnið einhuga
að hinu mikla takmarki sínu:
að gróðursetja, þroska og varð-
veita liið unga íslenska lýð-
veldi. Með því verður þjóð vor
fyrst að fullu og öllu söm við
sjálfa sig, og getur þá lagt sinn
litla skerf til sameiginlegs
þroska meðbræðra sinna í heim-
inum og gert sig verðuga til
virðingar þeirra og aðstoðar í
lífsbaráttu sinni. Það er þetta
og lega lands vors, sem er vörn
vor í nútíð og framtíð.
Þetta litla blað,' sem ber nafn
vorrar æðstu þjóðlegu og
stjórnarfarslegu hugsjónar, og
þeir menn, sem að því standa,
vilja flytja þjóð vorri þennan
boðskap. Það vill gera það til
þess, að saga íslendinga nú á
tímum verði ekki einungis
sagan um stéttabaráttu og
sundrung, rangsleitni og eigin-
girni, heldur og einnig, og það
fyrst og fremst, sagan um það,
hvernig hin íslenska þjóð sam-
einaðist í heilagri alvöru um
stofnun hins íslenska lýðveld-
is og þá miklu ábyrgð, sem
því fylgir.
Styðjið Lýðveldið.
Styðjið að þjóðrækni og
samhug þjóðarinnar.
íslendingar eru
lýðveldisþjóð að
eðli og uppruna.
Lýðveldishugsjón Islendinga
er jafngömul þjóðinni sjálfri.
Höfðingjar þeir, sem landið
námu og bygðu, yfirgáfu ein-
rátt konungsvald og stofnuðu
hér lýðveldi sitt. Og þótt það
lýðveldi hefði marga og mikla
galla, hefir þjóð vor þó aldrei
verið sannari við sjálfa sig en
þá. Og á þeim andlega arfi,
sem það lét oss í té, lifum vér
enn þann dag í' dag, og á hon-
um er bygð öll endurreisn hinn-
ar íslensku þjóðar. Lýðræðið
er einnig frá upphafi vega mjög
ríkt í eðli íslendinga og því
samgróið lýðveldishugsjón
þeirra. Sést þetta best á því, að
enda þótt stórbændur einir færu
með völdin í hinu forna ís-
lenska lýðveldi, er þó álitið, að
þeir hafi jafnan tekið tillit til
skoðana og óska fjöldans, sem
fyrir utan stóð. En hvergi kem-
ur þó lýðræðishneigðin skýrar
fram en í því, hvernig íslend-
ingar hafa vakað yfir og varð-
veitt Alþingi sitt aftan úr forn-
öld og fram á þennan dag, og
hversu þjóð vorri í raun og veru
er það óljúft að láta skerða
frelsi einstaklingsins til þess að
hugsa og gera það, sem hann
vill. Hinni íslensku þjóð, sem
þannig á lýðvekii sem grund-
völl tilveru sinnar, hlýtur því
að vera það eiginlegra að fela
íslenskum forseta æðsta valdið
í hinu endurreista ríki sínu
heldur en dönskum konungi,
sem býr í öðru landi, talar aðra
tungu og hefir því mjög tak-
mörkuð skilyrði til þess að taka
virkan þátt í lífsbaráttu þjóðar-
innar. Það hlýtur að vera holl-
ara og eðlilegra hinni íslensku
þjóð, að æðsta sætið í ríki henn-
ar skipi maður, af hennar eigin
meið, sem hefir skilyrði til
hvorttveggja í senn: að skilja
En þó er það svo, að þegar
menn ræða um þetta æðsta og
ábyrgðarmesta mál þjóðarinn-
ar nú á tímum, þá heyrast ýms-
ar mótbárur, svo sem: ,,Eng-
lendingar taka landið“, vér er-
um of skuldugir“, ,,vér getum
vel verið sjálfstæðir og í kon-
ungssambandi við Dani“ o. s.
frv. Allar sverja þessar mótbár-
ur sig í ættina: þær eru afleið-
ar, búi við konungdóm, þá sé
oss best að gera það líka. En
því er til að svara, að hjá þeim
er konungsvaldið innlent og
samgróið þeim frá upphafi
vegar, en hjá oss ekki.
Islendingar geta fyrst sýnt
hinn hreina og sanna svip sinn
sem lýðveldisþjóð á meðal
Norðurlandaþjóðanna líkt og
t. d. Finnar. Loks er ekki ólík-
legt að sumir segi, að ástandið
í sumum lýðveldisríkjum álf-
unnar, t. d. Spáni, hvetji ekki
til stofnunar lýðveldis. En því
má svara þannig, að atburðirnir
á Spáni kenna oss ekki að
hættulegt sé að stofna lýðveldi,
heldur hitt, að í þjóðfélagslegri
baráttu er bylting hættuleg, en
þróun hin rétta leið. Það kann
ing þess, að vér höfum búið við 0g að vera, að sumum finnist
danskt konungsvald í aldarað- sambandi voru við Norðurlönd
ir og við illkynjaða stéttabar- slitið, ef vér segjum upp kon-
áttu í tvo tugi ára, sem með ungssambandinu við Dani. En
sundrung og skuldum, og nú. þag er misskilningur. Menning-
síðast atvinnuleysi, hefir lam-: ar- og viðskiftasamband vort
að bjartsýni hinnar í'slensku vig Norðurlönd stendur jafn
þjóðar og jafnvel kjark sumra. I föstum fótum og áður, þótt
En hitt vita allir, sem um það konungssambandið hverfi. —
mál hugsa, að öryggi þjóðar Það er mikill ábyrgðarhluti að
vorrar byggist fyrst og fremst | hvetja þjóð sí'na til þess að yf-
á visku hennar oglegulandsins, i irgefa gamla.r brautir, sem hún
en ekki á Dönum, að skuldir1 þó hefir þroskast á í nær heila
vorar minka ekki, þótt vér j öld. Það finna allir. En ef stofn-
höldum áfram konungssam- un hins íslenska lýðveldis 1943
bandi við Dani, þvert á móti verða til þess að endurreisa
eru allar líkur til þess, að þá eining og alvöru, ábyrgðar- og
haldi þær áfram að vaxa, ef réttlætistilfinning hinnar ís-
dæma skal eftir reynslu síðustu lensku þjóðar, sem stéttabar-
ára. Aftur á móti er það senni- ^ttan virðist hafa lamað svo
legt, að ef vér stofnum lýðveldi mjög, og setja henni og sundr-
og erum oss meðvitandi um þá unginni sín takmörk, svo að
miklu ábyrgð, sem það leggur bestu eiginleikar þjóðarinnar
oss á herðar, að þá verðum vér geti notið sín til fulls, þá ber
ekki einungis megnugir að 0ss að fara þá leið og taka á oss
borga skuldir vorar, heldur og þá ábyfgð, sem því fylgir.
einnig að fyrirbyggja það, að sú En ef þessi á að verða þroski
skuldasöfnun ætti sér stað hinnar íslensku þjóðar, þá verð-
framvegis, sem oss stafaði
hætta af. Þá getum vér auðvit-
að verið „sjálfstæð þjóð í
konungssambandi við Dani“,
eins og sumir orða það. Því
neitar enginn. En vér getum
líka stofnað lýðveldi, og það er
réttara, því að það er í samræmi
við eðli þjóðar vorrar og upp-
runa. Menn munu einnig segja,
að úr því að þær Norðurlanda-
ur lýðveldishugsjónin að verða
meginhugsjónin í lífsbaráttu
hennar, sem alt annað þjónar.
Þar dugar engin deyfð, ekkert
sinnuleysi, engin hálfvelgja. Og
það er hin mikla yfirsjón stétta-
baráttuflokkanna, að þetta
hafa þeir algerlega vanrækt að
minna þjóð vora á. Það hlut-
verk verður því öðrum falið að
vinna.
og taka virkan þátt í þroska- þjóðirnar, sem oss eru skyldast-
baráttu hennar og vera það
tákn þjóðar og ríkis, sem hver
íslenskur borgari finnur æðstu
skyldu sína og þjóðarheiður í
að virða og treysta. Með erlend-
um konungi getur þetta aldrei
orðið, hversu góður sem hann
er. Þá er það sennilegt, að ís-
lenskur forseti, með því valdi,
sem honum yrði gefið, yrði fast-
ari fyrir en erlendur konung-
ur gegn hverri þeirri land-
stjórn, sem fara vildi á snið við
lög og landsrétt og gæfi þjóð-
inni með því það lagalega ör-
yggi, sem er frumskilyrði þess,
að landsfriðurinn haldist. Það
eru því mörg og mikilvæg atriði
frá sjónarmiði þjóðarþroskans,
sem mæla með því, að íslend-
ingar stofni lýðveldi sitt 1943.
Er unnt að draga ilr böli
stéttabaráttunnar?
Þegar litið er á, hve ægilegu
böli stéttabarátta vorra tíma
veldur þjóðunum, þar sem í
hennar reikning má skrifa eigi
aðeins mannskæðar borgara-
styrjaldir, eins og t. d. á Spáni,
heldur og yfirleitt hnignun
allra sannra og góðra eigin-
leika einstaklinga og þjóða, þá
er síst að furða þótt menn spyrji,
hvað unt sé að gera til þess að
draga úr þessu böli. Stéttabar-
áttuflokkar þjóðar vorrar hafa
ekki aðhafst neitt í þessum efn-
um, sem að gagni mætti koma.
Að vísu hafa sumir þeirra talað
um ágóðaarð verkamönnum til
handa og aðrir um að gera
verkamenn meðeigendur fyrir-
tækjanna. En ekkert hefir verið