Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.07.2021, Blaðsíða 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25.7. 2021
an og horfði á okkur í gegnum stóran
glugga. Börnunum, sem voru í
stórum járnrimlarúmum, var ekið að
glugganum, en ekkert annað var í
herbergjunum en rúmin. Það var svo
mikið hreinlæti þarna að ekki einu
sinni myndir héngu á veggjum og
ekkert dót var þarna; það gæti safn-
að ryki,“ segir Viðar og segir allan
mat hafa verið maukaðan og að börn
lærðu ekki að borða sjálf heldur voru
ávallt mötuð.
„Börnin fóru aldrei út nema á
mestu góðviðrisdögum og þá voru
þau keyrð út í rúmunum. Við fórum
aldrei út að leika. Við lærðum að
labba en vorum ótalandi þegar dvöl-
inni lauk en ég og systir mín höfðum
komið okkur upp einhverju tungu-
máli. Við gátum skilið hvort annað,“
segir Viðar og bætir við að á einhvern
hátt hafi hann fengið betra atlæti en
hún og líklega verið í uppáhaldi hjá
starfskonunum. Eitt skipti hafi móðir
hans sem oftar komið í heimsókn en
hann hafi ekki verið bak við glerið.
Hún hafi þá gengið í kringum húsið
og að kjallaratröppum en þar voru
opnar dyr.
„Hún gægist inn og sér inn í
þvottaherbergi fyrir enda gangsins
og þar situr kona á stól með mig í
fanginu. Hún verður svo hissa og það
bærðust með henni alls konar tilfinn-
ingar við að sjá aðra konu vera að
gera það sem hún mátti ekki, að
halda á barninu. En þótt dyrnar
væru opnar þorði hún ekki inn af ótta
við að fyrirgera rétti sínum.“
Þrjú ár að muna
„Mér tókst einhvern veginn að skera
mig úr; að slá í gegn. Ég var svolítið
uppáhald og það var stundum haldið
á mér,“ segir Viðar og segist sjálfur
ekkert muna en heyrði af því seinna
þegar hann árið 1993 vann útvarps-
þátt byggðan á þessari reynslu, en
áherslan var á reynslu móður hans.
Viðar segir það hafa tekið móður sína
mörg ár að rifja upp þennan tíma og
ljóst var að hún hefði grafið þessar
slæmu minningar svo djúpt að hún
mundi í byrjun lítið sem ekkert frá
þessum tíma.
„Ég fékk móður mína til að segja
frá í þessum þætti. Það tók hana þrjú
ár að muna. Fyrst mundi hún alls
ekki neitt, þetta var grafið ofan í
dýpstu sálarkytrur. Svo fór að brotna
upp og minningarnar að koma til
baka og þá fór að rofa til,“ segir Viðar
og segir að móðir sín hafi grátið þeg-
ar minningarnar flæddu upp á yf-
irborðið.
„Loks þremur árum eftir að ég
fyrst bað hana að segja frá hringdi
hún í mig og sagði: „Nú er ég tilbú-
in“,“ segir hann og bætir við að á
þessum tíma hafi verið svo mikil
stéttaskipting og hugsunin þannig að
fátækt fólk ætti að kenna sjálfu sér
um og skammast sín fyrir fátækt sína
og stöðu.
„Fólk átti ekki að gera kröfur og
sætta sig við stöðu sína. Í dag gerum
við kröfur um það að fólk sætti sig
ekki við fátækt.“
Eins og dýr í búri
Loks þegar móðirin hafði safnað nóg
til þess að kaupa húsnæði fór hún og
sótti börnin, en á heimilinu bjó einnig
vinkona hennar sem hjálpaði til með
börnin, enda engir leikskólar í boði.
„Hún fór einmitt með mömmu að
sækja okkur og ég hafði upp á henni
fyrir þáttinn því mig vantaði sjónar-
vott að þeim atburði. Hún lýsti því
þannig að við hefðum verið eins og
dýr í búri. Við töluðum ekki og eng-
inn mátti snerta okkur, og sértaklega
ekki systur mína sem hafði nánast
aldrei verið snert,“ segir Viðar og
segir að það sé ekki að undra að
mörg börn sem þarna dvöldu hafi
skaddast verulega á sál og líkama.
„Systir mín, sem lá mest í rúminu
allan daginn og hafði ekkert til að
horfa á, varð tileyg þarna. Hún fædd-
ist ekki svona en hafði líklega horft
sífellt á einn blett í loftinu. Þetta var
síðar lagað.“
Viðar segir það erfitt fyrir sig að
dæma um það hvort dvölin þarna hafi
skaðað hann á einhvern hátt.
„Það er svo margt sem spilar inn í,
erfðir og uppeldi, en ég held að systir
mín hafi borið meiri skaða en ég.“
Nú sauð upp úr
Eins og lesa hefur mátt í fréttum
undanfarið ætlar borgin nú loksins
að fara ofan í saumana á því hvernig
aðbúnaður og vinnubrögð voru á
vöggustofum sem reknar voru á veg-
um borgarinnar á þessum árum. Við-
ar segir þá Hrafn Jökulsson og Árna
H. Kristjánsson hafa haft samband
við sig, en báðir höfðu dvalið um
skeið á vöggustofum.
„Árni, sem er sagnfræðingur, hafði
tekið saman greinargerð þar sem
hann fer yfir sögu vöggustofa og ým-
islegt sem komið hefur á daginn.
Árni vildi fá mig með, vegna þessa
fræga útvarpsþáttar sem ég var með
á sínum tíma,“ segir Viðar og segir að
í greinargerðinni sé einnig minnst á
ræðu sem sálfræðingurinn Sigurjón
Björnsson hélt í borgarstjórn árið
1967. Sigurjón hafði síðan endurflutt
þá ræðu í útvarpsþættinum.
„Hann kallaði vöggustofurnar
gróðrarstíu andlegrar veiklunar, en
hann hafði rannsakað nokkur
barnanna sem höfðu verið þarna.
Adda Bára Sigfúsdóttir borgar-
fulltrúi stóð með honum, en það var
ekkert gert með þetta. Þetta var talið
vera pólitísk árás á þær góðu konur
sem stóðu að þessum vöggustofum.
Þá erum við aftur komin að stétta-
skiptingunni; þarna eru annars vegar
góðu vel stæðu konurnar sem voru að
hjálpa fátæku konunum, á móti fá-
tæku vinnukonunum sem bjuggu í
„heilsuspillandi“ húsnæði. Þetta var
hin óhagganlega mynd. Og með því
að ráðast á „góðu konurnar“ voru
klærnar sýndar,“ segir Viðar og ekk-
ert var gert í málinu. Og þótt út-
varpsþátturinn hafi á sínum tíma
vakið athygli, hafi þá heldur ekkert
verið gert.
„Á þessum punkti núna sauð upp
úr og við ákváðum að þetta yrði að
gera upp. Það hefur verið opnuð sér-
stök Facebook-síða fyrir fólk sem
dvaldi þarna og þar koma inn svaka-
legar sögur. Það er sammerkt með
sögunum að mæðurnar hafa grafið
niður þessar óbærilegu minningar,
jafnvel þótt börn þeirra hafi dvalið
þar í stuttan tíma.“
Með skilarétt á börnum
„Við viljum vita hvað gerðist. Svo er
annar hluti sem þarf að fara ofan í
saumana á og sem ég vissi lítið um
fyrr en núna, og það eru ættleiðing-
arnar sem áttu sér stað frá þessum
vöggustofum. Þær virðast hafa verið
á mjög hæpnum forsendum og það
„Ég er búinn að vera yngri,
nú langar mig að verða eldri.
Ég er að fara inn á nýtt ævi-
skeið. Lífið er svo ófyrir-
sjáanlegt og maður verður
að vera opinn fyrir nýjum
áskorunum,“ segir Viðar sem
nú býður sig fram til Alþingis.
’
Við fórum aldrei út að leika. Við lærðum að labba
en vorum ótalandi þegar dvölinni lauk, en ég og
systir mín höfðum komið okkur upp einhverju tungu-
máli. Við gátum skilið hvort annað.