Rit Landbúnaðardeildar : B-flokkur - 01.06.1957, Page 9

7
runa ýmist gosmöl (breksía og túff) eða set (völuberg og sandsteinn),
en hvort tveggja yfirleitt harðnað í fast berg fyrir aldurs sakir.1)
Meðal setsins er mikið af leirsteinsvölubergi, sem líkist mjög jökul-
ruðningi. Samkvæmt kenningu Helga Pjeturss (1910) er þetta harðnaður
jökulruðningur, sem sannar, að myndunin sé til orðin á ísöld og því
ekki nema kvarter að aldri. En þó að hér sé um jökulminjar að ræða,
sem vart er að efa, þá eru þær ekki einhlít sönnun fyrir svo ungum aldri
allrar myndunarinnar. Hin eldri lög hennar, einkum þau, sem enginn
jökulruðningur hefur fundizt í, gætu vel verið frá tertíertíma. Enn-
fremur gætu jökulminjarnar í ofanverðri Hreppamynduninni verið eftir
staðbundna fjalljökla á tertíertíma. þó að þá væri engri eiginlegri is-
öld til að dreifa.
Á Gnúpverjaafrétti eru hvergi til verulega djúpir þverskurðir niður
í bergrunninn nema í hálendisbrúninni við Fossárdal og i dal Þjórsár,
þar sem heitir Gljúfurleit og Fitjaskógar vestan ár. En á þessum stöð-
um gefur að líta allar þær bergtegundir, sem þegar eru nefndar.
í neðanverðum hlíðum Fossárdals er margvíslegt molaberg og æði
fornlegt, að því er marka má af furðu stórum holufyllingum úr kalk-
spati og geislasteinum. Neðst í því molabergi er innskot úr líparíti, en
hvergi annars staðar hefur fundizt súrt storkuberg á því svæði, sem
hér er um að ræða.
í Gljúfurleit og Fitjaskógum Iiggur hvert blágrýtislagið yfir öðru.
Þau mega heita lárétt og mynda langa hamraveggi, sem standast á við
sams konar hamra í Búðarhálsi austan Þjórsár. Móbergs gætir þar mjög
lítið, en ofarlega í hlíðinni í Gljúfurleit má finna leirsteinsvöluberg
með öllum einkennum harðnaðs jökulruðnings í millilögum blágrýt-
isins.
Þar sem jafnlendara er á afréttinum, eru flestar þær klappir, sem
til sést fyrir mel og öðrum lausum jarðlögum, úr blágrýti. Molabergs
gætir helzt á eftirtöldum stöðum: í gili Dalsár ofan við sæluhúsið er
mikil móbergsmyndun undir blágrýtislögum. Hún er aðallega úr grófri
breksíu með óreglulegum göngum og æðum úr blágrýti. Svipuð myndun
er í gili Kisu vestan við Norðlingaöldu, og sennilega er sú alda að mestu
úr móbergi, þó að þar sjái óvíða á klöpp. Þessar móbergsmyndanir eru
eldri en blágrýtislögin, sem að þeim liggja og hafa að nokkru leyti
runnið yfir þær. Enn má nefna allþykkar molabergslinsur milli blá-
grýtislaga fyrir botni Fossárdraga. Enginn jökulruðningur hefur fundizt
í molaberginu á þessum slóðum. Öðru máli gegnir um molaberg í Ör-
æfahnúk framan við Dalsá og öðrum hnúk nafnlausum 2% km suð-
vestur frá honum. Þessir hnúkar eru eingöngu úr molabergi. Það ligg-
ur ofan á blágrýtisspildunni við rætur þeirra og virðist að mestu leyti
vera grjótharður jökulruðningur. Harka þessa bergs gefur eindregið í
1) Margir kalla allt molaberg „móberg“, en aðrir nota „móberg“ í þrengri merk-
ingu, aðeins um harðnaða gosmöl, og svo verður gert hér.