Feykir - 06.05.2020, Qupperneq 9

Kæru lesendur, nú verður haldið áfram þar sem
frá var horfið varðandi tilurð og þróun íslensku
gæðingakeppninnar. Eins og áður er fram komið
er talið að fyrsta keppnin hafi farið fram árið
1944, þær hafi svo nokkuð fest í sessi. Á fyrsta
landsmótinu 1950 fór gæðingakeppni fram, þar
var byggt á gömlu aðferðinni við að dæma
kynbótahross með dómnefndarfyrirkomulagi og
ekki stuðst við eiginlegan dómkvarða en í
kynbótadómunum á mótinu var tekinn upp
glænýr tölulegur dómkvarði.
Gæðingadómnefnd mótsins var sannkallað öldunga-
ráð og staðan tekin í samanburði við langa fortíð.
Niðurstaðan var sú að mótið prýddi margur snjall
gæðingurinn en enginn þeirra væri þó „fullþjálfaður
snillingur á gamla vísu“, eins og það var orðað. Á
næstu tveimur landsmótum, 1954 og ́ 58, fór keppnin
fram með líku sniði; hestamannafélögin sjálf voru
ábyrg fyrir vali sinna þátttakenda, höfðu úr vissum
fjölda sæta á mótinu að moða eins og á fyrsta mótinu
og einvörðungu geltir reiðhestar höfðu þátttökurétt
eins og fyrr, dómnefnd dæmdi áfram en studdist nú
við hinn nýja dómstiga kynbótahrossa.
Í raun hefur sú grunnhugsun gæðingakeppninn-
ar, að hestamannafélögin sjálf séu ábyrg fyrir vali
sinna þátttakenda, haldist allar götur síðan og
jafnframt fest í sessi hvað yngri flokka afsprengi
gæðingakeppninnar varðar, þ.e. í flokkum, barna,
unglinga og ungmenna. Flest annað í sambandi við
þetta hefur hins vegar tekið stórfelldum breytingum
og verður sú saga nú rakin áfram.
Þróun mála næstu árin
Á landsmótinu 1962 hafði hvert hestamannafélag
heimild til að senda þrjá hesta til góðhestakeppninnar
nema Fákur sem mátti senda sjö hesta. Að þessu
sinni sendu 18 félög samtals 55 hesta. Dómnefnd
starfaði og dæmdi samkvæmt dómstiga sem sam-
þykktur var á ársþingi LH sem fram fór 11. til 12.
nóvember 1961, er þetta fyrsti eiginlegi dómstigi
fyrir íslensku gæðingakeppnina. Hann var svohljóð-
andi:
Dómsatriði Einkunn Margfeldi Stig
Tölt 1-10 10 10-100
Brokk 1-10 6 6-60
Stökk 1-10 8 8-80
Skeið 1-10 12 12-120
Geðslag 1-10 12 12-120
Vilji 1-10 12 12-120
Höfuð, háls, yfirsv. 1-10 15 15-150
Fætur 1-10 10 10-100
Fegurð í reið 1-10 15 15-150
Kvarðinn er þannig uppsettur, eins og skynsamlegt
var fyrir tíma allra vasareikna, að summa margfelda
er 100 sem þýðir að aðaleinkunn varð til með að deila
í stigasummuna með 100, sjá nánar í Hestinum okkar
3. tbl. 1962.
Dómnefndinni bar svo að raða sjö stigahæstu
hestunum og birta aðaleinkunnir þeirra og semja
umsögn um þá og aðra hesta sem mættu til
keppninnar. Í dómnefndinni sátu hinir kunnu
hestamenn Björn Jónsson á Akureyri (1910-1983) og
Matthías Matthíasson í Reykjavík (1907-1969) sem
báðir hafa verið kynntir til sögunnar áður í þess-
um greinaflokki. Auk þeirra skipaði nefndina
HESTAR OG MENN | palli@feykir.is
Kristinn Hugason forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins
Íslenska gæðingakeppnin – þróunin áfram
Blær frá Langholtskoti, sigurvegari gæðingakeppni landsmótanna 1966 og 1970, knapi er
eigandi hestsins, Hermann Sigurðsson í Langholtskoti. Mynd úr safni bókarinnar Ísl. hesturinn,
útg. 2004 Mál og menning og SÍH. Ljm. Sig. Sigm.
hestum fjölgaði þannig mjög, auk þess sem nú var í
fyrsta sinn keppt í tveimur flokkum: Flokki alhliða
gæðinga (A-flokki) og í flokki klárhesta með tölti
(B-flokki). Ítarleg reglugerð um gæðingakeppnina
var birt, sjá bls. 83 til 86 í mótsskránni, hvað
dómkvarðann sjálfan varðaði var hann þó óbreyttur
(frá 1961). Við dóma í B-flokknum var einkunnin 5
gefin fyrir skeið og voru klárhestarnir því lægri en
alhliðahestarnir hvað þessu nam að öðrum ein-
kunnum jöfnum þ.e.a.s. Á þessu móti var Háfeta-
bikarinn veittur í fyrsta sinn og eins og segir í
skipulagsskránni um hann sem birt er á bls. 88 í
mótsskránni: „Bikarinn er heiðursverðlaun, veitt
þeim klárhesti með tölti, sem dæmist beztur vera á
landsmóti“. Gefandi bikarsins var landbúnaðarráðu-
neytið.
Nafnið Háfeta bikar er til heiðurs gæðingnum
Háfeta Daníels Daníelssonar (1866-1937) ljósmynd-
ara, dyravarðar í stjórnarráðinu o.fl. Daníel var mikill
hesta- og ævintýramaður og fyrsti formaður Fáks.
Hann reit endurminningar sínar og kallaði þær Í
áföngum og komu út hjá Steindórsprenti í Reykjavík
1937.
Dómnefnd alhliða gæðinga skipuðu: Haraldur
Sveinsson í Reykjavík og Steinbjörn Jónsson á
Hafsteinsstöðum eins og ´66 en nýr var Björn
Jóhannesson (1928-2011) bóndi og hestamaður á
Laugavöllum en klárhestana með tölti dæmdu:
Guðmundur Óli Ólafsson (1927-2007) sóknarprestur
í Skálholti, framámaður í röðum hestamanna, m.a.
ritstjóri Hestsins okkar um árabil, Aðalsteinn Stein-
þórsson þá á Hæli (1943- ) og Þrúðmar Sigurðsson
(1927-2019) framámaður Hornfirðinga í sveitar-
stjórnarmálefnum, hestamennsku og hrossarækt. Í
áður tilvitnaðri reglugerð var fyrsti vísir að kröfu til
dómnefndarmanna um sjálfstæð vinnubrögð, en
áskilið var að hver fyrir sig hefði sérdómblað og gæfi
einkunn sem síðan yrðu samræmdar.
Blær frá Langholti sigraði nú alhliða gæðingana í
annað sinn en fyrsti sigurvegari í flokki klárhesta
með tölti og vinnandi Háfeta bikarsins var Gráni frá
Auðsstöðum, knapi og eigandi Jóhann Friðriksson (í
Kápunni).
Kristinn Hugason
LH veittur í fyrsta sinn og var
skipulagsskrá hans birt í
mótsskránni, sjá bls. 88.
Bikarinn gaf hinn einarði
baráttumaður fyrir íþróttum
íslenska hestsins, Björn
Gunnlaugsson, en um hann
var fjallað í síðustu grein.
Sigurvegari keppninnar var
Blær frá Langholtskoti, knapi
og eigandi Hermann Sigurðs-
son.
Á landsmótinu 1970 bar
mjög til tíðinda; hestamanna-
félögunum hafði nú enn
fjölgað nokkuð og tekið var
upp það fyrirkomulag að
hverju félagi gæfist kostur á
að senda hesta í samræmi við
félagatölu sína, einn hest fyrir
hverja fimmtíu félaga og
byrjaða fimmtíu. Þátttöku-
Guðmundur Pétursson (1911-2000), þá búsettur á
Akranesi, en er jafnan kenndur við Gullberastaði í
Lundareykjadal, starfaði lengi sem ráðunautur hjá
Búnaðarsambandi Borgarfjarðar og þekktur af
fjárrækt sinni og hrossarækt. Sigurvegari
gæðingakeppninnar var hinn kunni Stjarni, Boga
Eggertssonar í Reykjavík, sem fyrr hefur komið við
sögu í greinaflokknum.
Á landsmótinu 1966 var dæmt eftir sama dóm-
skala áfram, hestamannafélögunum hafði nú fjölgað
og var brugðist við því með að fækka þátttökuhestum
frá félögunum hverju fyrir sig. Í dómnefnd mótsins
sátu eftirtaldir: Steinþór Gestson á Hæli (1913-
2005), Haraldur Sveinsson í Reykjavík (1925-2019)
og Steinbjörn Jónsson á Hafsteinsstöðum (1926-
1975). Steinþór var mikill og merkur forystumaður
hestamanna, alþingsmaður lengi og stjórnarmaður í
Búnaðarfélagi Íslands, hann hefur áður mjög komið
við sögu í greinaflokknum. Haraldur Sveinsson var
einn hinna kunnu Völundarbræðra sem svo voru
kallaðir eftir Timburversluninni Völundi sem faðir
þeirra stofnsetti og rak og þeir bræður síðan.
Kunnastur er hann þó sem framkvæmdastjóri
Árvakurs, útgáfufélags Morgunblaðsins. Utan
starfsins átti hestamennskan allan hug Haraldar,
hann sat og lengi í stjórn bæði í Fáki og hjá LH.
Steinbjörn á Hafsteinsstöðum var afar virtur og
landskunnur hestamaður sem og frábær söngmaður
og kórfélagi í Heimi. Á þessu móti var gæðingabikar
Gæðingadómnefnd landsmótsins á Hólum 1966 að störfum.
Frá vinstri talið: Steinbjörn Jónsson, Steinþór Gestsson
og Haraldur Sveinsson. Ljm. óþekktur.
18/2020 9