Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.08.2021, Page 12

AFGANISTAN
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.8. 2021
S
tríðsherrar Afganistans lýstu vígreifir
yfir því að þeir myndu hvergi hopa,
verja vígi sín af hörku og gersigra víga-
menn talíbana. Þegar til kastanna kom voru
þeir þó fljótir að gefast upp og veittu engu
meiri mótspyrnu en stjórnarherinn, fyrir utan
einn.
Atta Mohammad Noor og úsbekinn Abdul
Rashid Dostum voru þekktir fyrir andspyrnu
sína við talíbana á síðasta áratug tuttugustu
aldar og hafa verið áhrifamiklir á fyrstu tveim-
ur áratugum þessarar aldar. Laugardaginn 14.
ágúst höfðu sveitir beggja verið gersigraðar
og þeir voru flúnir yfir landamærin til Úsbek-
istans. Noor sagði að þeir hefðu verið sviknir
og væru fórnarlömb samsæris hinna huglausu.
Á sama tíma settu talíbanar myndbönd á fé-
lagsmiðla þar sem liðsmenn þeirra sáust fara í
gegnum fataskápa og koma sér fyrir í bólstr-
uðum hægindastólum í ríkmannlegum híbýlum
Dostums. Nokkrum dögum áður höfðu talíb-
anar náð stríðsherranum Ismail Khan í borg-
inni Herat. Khan er einmitt með viðurnefnið
Ljónið frá Herat og hafði fyrir fall sitt brýnt
öryggissveitir til að sýna hugrekki.
Sögufrægt andspyrnuvígi
Nokkur vígi standa þó enn og það helsta er í
Panjshir-dal. Þar hafa safnast saman liðsmenn
bardagahópa og öryggissveita sem heita að
gefast ekki upp. Sveitir talíbana eru farnar að
þrengja að þeim, en liðsmenn hvorra tveggja
segjast vilja ganga til samninga. Engin niður-
staða hefur þó orðið um framtíð dalsins, sem
er um 80 km norður af Kabúl og teygir sig inn í
Hindu Kush-fjöllin. Það er því auðvelt að verja
dalinn og hægt að koma sér fyrir hátt í fjalls-
hlíðum til að hrinda árásum.
Dalurinn hefur líka mikið táknrænt gildi í
Afganistan vegna þess að í rúma öld hefur hann
verið miðstöð andspyrnu við innrásarheri, sem
hafa reynt að leggja landið undir sig.
Á síðustu tveimur áratugum 20. aldar hafði
andspyrnan í dalnum, þar sem þorri íbúa er
tadsjíkar, mikið að segja um gang mála, fyrst í
baráttunni gegn Sovétmönnum og síðan í
borgararstyrjöldinni í kjölfarið og átökum við
talíbana.
Afganinn sem vann kalda stríðið
Þar fór fremstur í flokki Ahmad Shah Massoud.
Andlit hans má finna málað á veggi, ekki aðeins
í Panjshir-dal heldur í mörgum borgum lands-
ins. Hann fékk viðurnefnið Ljónið frá Panjshir
þegar hann leiddi andspyrnuna gegn sovéska
hernum á níunda áratugnum. Sovétmenn lögðu
margfaldlega til atlögu gegn honum með þús-
undum hermanna, þyrlum og skriðdrekum og
háðu við hann blóðuga bardaga, en tókst ekki
að brjóta hann á bak aftur. Hefur hann verið
kallaður Afganinn sem vann kalda stríðið.
Það sama átti við á seinni hluta tíunda ára-
tugarins þegar talíbanar lögðu Afganistan að
mestu leyti undir sig. Íslömsku vígamennirnir
náðu ekki að leggja Panjshir undir sig og eng-
um tókst að gera þeim jafn mikla skráveifu á
vígvellinum og sveitir Massouds.
Myrtur tveimur dögum fyrir
11. september
Á endanum náðu talíbanar þó til hans og not-
uðu til þess bandamenn sína í hryðjuverka-
samtökunum al-Qaeda. Hinn 9. september
2001 leiddu talíbanar tvo araba, sem kváðust
vera sjónvarpsfréttamenn, að mynni Panjshir-
dals. Þeir komu frá Brussel og voru með vega-
bréfsáritanir, sem þeir höfðu fengið frá leyni-
þjónustu Pakistans, ISI, sem þá eins og nú
studdi talíbana. Með mútum og blekkingum
tókst mönnunum að útvega sér viðtal við
Massoud. Spyrillinn stillti myndavélinni upp
nálægt andliti Massouds og spurði fyrstu
spurningarinnar. „Hver er staðan í Afganist-
an?“ Hann beið ekki eftir svari heldur
sprengdi sprengju, sem var falin inni í mynda-
vélinni. Hann dó samstundis og Massoud hlaut
banvæn sár. Samverkamaður tilræðismanns-
ins stökk út um glugga, en náðist brátt og var
drepinn. Massoud lést skömmu síðar um borð í
þyrlu á leið með hann á sjúkrahús í Tadsjik-
istan. Tveimur dögum síðar var tveimur flug-
vélum flogið á tvíburaturnana í New York.
Þessi atburðarás var rakin í blaðinu The
Telegraph í vikunni og byggð á bók eftir
Sandy Gall, sem nefnist „Afghan Napoleon“ og
kemur út í september.
Sonurinn heldur merkinu á lofti
Enn er vígi andspyrnunnar gegn talíbönum í
Panjshir-dal og nú leiðir hana sonur hins
myrta foringja, Ahmad Massoud. Hann var að-
eins tólf ára þegar tilræðið var framið gegn
föður hans. Honum var ekki sagt frá láti föður
síns fyrr en hann var leiddur að líki hans á bör-
um í Kulab-flugstöðinni í Tadsjikistan þar sem
það lá undir hvítu klæði. Heiminum birtust
myndir af drengnum þar sem hann laut höfði
við kistu Massouds.
Ahmad segir nú að sér beri að fylgja köllun
föður síns og bætir við að stríð sé óumflýjan-
legt neiti talíbanar að ganga til viðræðna.
„Við buðum Sovétmönnum birginn og við
munum geta boðið talíbönum birginn,“ sagði
hann við sjónvarpsstöð í Dúbaí eftir að talíb-
anar höfðu gefið honum fjórar klukkustundir
til að gefast upp.
Ahmad er elstur af sex börnum Massouds
og eini sonur hans. Eftir tilræðið var farið með
hann til Írans þar sem hann var sendur í skóla.
Hann dreymdi um að verða stjörnufræðingur
og hafði mikið dálæti á Stephen Hawking.
Þegar hann varð 18 ára var hann staðráðinn í
að fara í háskóla á Vesturlöndum og læra
stjarneðlisfræði, en sneri við blaðinu eftir að
einn af gömlum vopnabræðrum föður hans
heimsótti hann og spurði: „Heldur þú virkilega
að þú finnir lausnina fyrir Afganistan í stjörn-
unum og plánetunum?“
Síðar sagði hann í viðtali að hann hefði séð
föður sinn fyrir sér liggjandi undir líkklæðinu
og loforð sitt um að helga líf sitt að koma á friði
í Afganistan hefði rifjast upp fyrir sér.
Hann ákvað að fara í herskóla. Hann reyndi
að komast inn í West Point í Bandaríkjunum,
en fékk ekki inngöngu þótt litlu munaði. Fór
hann þá í konunglega herskólann í Sandhurst
á Bretlandi og segir sagan að hann hafi verið
fyrirmyndarnemandi.
Árið 2012 flutti hann til London og innritaði
sig í herfræði í King’s College. BA-ritgerðin
hans bar heitið „Talíbanar: skipulögð glæpa-
samtök eða trúarleg þjóðernishreyfing?“
Hann tók MA-gráðu í alþjóðastjórnmálum við
City, University of London 2016 og sneri þá
aftur til Afganistans og hellti sér í stjórnmálin.
Tók hann þátt í friðarumleitunum milli hinna
ýmsu stríðandi fylkinga í umboði ríkisstjórna,
sem voru við völd með stuðningi Vesturlanda.
Hann segist vilja koma á stjórnarfari í Afgan-
istan að hætti Svisslendinga þannig að stjórnir
hvers héraðs fái mikil völd.
Ahmad Massoud sneri aftur til Panjshir-
dals 2019 og var þá farinn að vara við friðar-
áætluninni og brottkvaðningu herafla, sem ta-
líbanar voru að semja um við stjórn Donalds
Trumps Bandaríkjaforseta í Doha í Katar. 5.
september það ár byrjaði hann að safna liði
undir heitinu Andspyrnufylking Afganistans.
Lítið er vitað um liðstyrk hans og er talað um
að hann hafi allt frá nokkur hundruð manns
undir vopnum til nokkurra þúsunda.
Biðlar til Vesturlanda
Massoud hefur nú safnað skeggi og er farinn
að líkjast föður sínum í útliti og klæðaburði.
Fyrir rúmri viku birtist eftir hann aðsend
grein í blaðinu Washington Post þar sem hann
sagði að talíbanar myndu mæta harðri mót-
spyrnu gerðu stríðsherrar þeirra árás. Þar
sagði hann að hreyfing sín hefði vopn og birgð-
ir af skotfærum, en án utanaðkomandi hjálpar
myndi hann ekki geta staðist umsátur talíbana
lengi.
Í frétt frá AFP er viðbúnaðinum í dalnum
lýst og segir að undirbúningurinn undir átök
sé þeim kunnuglegur, sem muni hvernig
Massoud eldri hrinti árásum Sovétmanna og
talíbana á árum áður. Sett hafa verið upp
vélbyssuhreiður, sprengjuvörpur og varð-
stöðvar og fylltum sandpokum raðað í kring.
Bardagamenn fara um í herklæðum á banda-
rískum herjeppum og pallbílum með vél-
byssum á pallinum. Margir bera herriffla,
handsprengjur og talstöðvar og sumir stilla
sér upp á bílum sínum með snævi þakta fjalls-
tinda í bakgrunni.
Á miðvikudag birtist við hann viðtal í
blaðinu Paris Match sem franski heimspeking-
urinn Bernard-Henri Levy tók. Þetta var
fyrsta viðtalið við hann eftir að talíbanar náðu
Kabúl, höfuðborg Afganistans, á sitt vald.
„Ég myndi frekar deyja en að gefast upp,“
segir Massoud í viðtalinu. „Ég er sonur Ahm-
ads Chahs Massouds. Uppgjöf er ekki í mínum
orðaforða.“
Massoud sagði að þúsundir manna hefðu
komið til liðs við andspyrnuhreyfingu sína í
dalnum og biðlaði á ný til leiðtoga heims,
Emmanuels Macrons Frakklansforseta þar á
meðal, um stuðning og lýsti yfir beiskju yfir að
hafa verið neitað um vopn skömmu áður en
Kabúl féll.
„Ég mun ekki geta gleymt sögulegum mis-
tökum þeirra sem ég bað um vopn fyrir aðeins
átta dögum í Kabúl,“ sagði hann í viðtalinu.
„Þeir neituðu. Og þessi vopn – stórskota-
byssur, þyrlur, bandarískir skriðdrekar – eru
nú í höndum talíbana.“
Massoud bætti við að hann væri opinn fyrir
því að ræða við talíbana og gerði grein fyrir því
hvernig samkomulag við þá gæti litið út.
„Við getum talað saman, í öllu stríði eiga sér
stað viðræður og faðir minn talaði alltaf við
óvini sína,“ sagði hann. „Ímyndum okkur að
talíbanar samþykktu að virða réttindi kvenna,
minnihlutahópa, lýðræði, grundvallaratriði
opins samfélags. Hvers vegna ætti ekki að
reyna að útskýra fyrir þeim að þessi grund-
vallaratriði yrðu öllum Afgönum til hagsbóta,
líka þeim?“
Uppgjöf ekki í mínum orðaforða
Ahmad Massoud fetar í fót-
spor föður síns og leiðir and-
spyrnuna gegn talíbönum.
AFP
Í Panjshir-dal í Afganistan hafa
andstæðingar talíbana hreiðr-
að um sig og hyggjast bjóða
þeim birginn. Fyrir þeim fer
sonur og nafni Ahmads
Massouds, sem á sínum tíma
barðist gegn Sovétmönnum og
talíbönum og hlaut viður-
nefnið Ljónið frá Panjshir.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
’
Ég mun ekki geta gleymt
sögulegum mistökum þeirra
sem ég bað um vopn fyrir aðeins
átta dögum í Kabúl,“ sagði hann
í viðtalinu. „Þeir neituðu. Og
þessi vopn – stórskotabyssur,
þyrlur, bandarískir skriðdrekar –
eru nú í höndum talíbana.“