Morgunblaðið - 28.09.2021, Síða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 2021
Nú finnur þú
það sem þú
leitar að á
FINNA.is
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Við vorum svo blessunarlega vel
sett að við þurftum ekki að aflýsa
neinum af okkar stóru verkefnum
heldur færast þau milli ára. Eins og
allir vita þá er meðgöngutími stórra
óperusýninga mjög langur og því
hefði orðið töluvert tjón ef þurft
hefði að aflýsa verkefnum sem kom-
in voru vel á leið. Þessi langi með-
göngutími kallar á mikilvægi þess að
geta gert langtímaplön,“ segir Stein-
unn Birna Ragnarsdóttir óperu-
stjóri Íslensku óperunnar (ÍÓ).
Stærstu verkefni komandi starfs-
árs hjá ÍÓ eru fjórar sýningar á
óperunni La traviata, sem hætti
fyrir fullu húsi á sínum tíma, í Eld-
borg og Hofi í samstarfi við Menn-
ingarfélag Akureyrar í nóvember og
Valkyrjan í Eldborg í febrúar, sem
sett er upp í samvinnu við Sinfóníu-
hljómsveit Íslands á Listahátíð í
Reykjavík. Sem fyrr syngur Herdís
Anna Jónasdóttir hlutverk Violettu,
en hún hlaut Grímuverðlaunin 2019
sem söngvari ársins fyrir túlkun sína
á hlutverkinu.
„Valkyrjan átti fyrst að fara á svið
vorið 2020 þannig að það hefur þurft
að fresta þeirri uppfærslu tvisvar
vegna Covid,“ segir Steinunn Birna.
Sem fyrr er leikstjóri Julia Burbach
og Tal Rosner sér um vídeóhönnun
og útlit. Eva Ollikainen er hljóm-
sveitarstjóri. Iréne Theorin syngur
Brünnhilde og Kristinn Sigmunds-
son Hunding. „Vegna seinni frestun-
arinnar fáum við aftur Ólaf Kjartan
Sigurðarson með í uppfærsluna í
hlutverki Wotan sem er mikið gleði-
efni, enda er hann nú orðinn alþjóð-
leg Wagner-stjarna eftir glæsilega
frammistöðu sína á Wagner-
hátíðinni í Bayreuth í Þýskalandi.“
Mikilvægt að gefa ungu
listafólki sín fyrstu tækifæri
Að sögn Steinunnar Birnu hófst
starfsárið raunar fyrr í september
með vinnustofu vegna nýrrar óperu
eftir Daníel Bjarnason um Agnesi
Magnúsdóttur, sem ÍÓ pantaði af
tónskáldinu. „Hingað komu gríski
leikstjórinn Rodula Gaitanou og
líbrettistinn Royce Vavrek frá
Kanada til þess að vinna að undir-
búningi,“ segir Steinunn Birna og
tekur fram að sköpunarferli óper-
unnar hafi byrjað 2018, en stefnt sé
að frumsýningu haustið 2024. „Ég er
að vinna að því að finna alþjóðlega
samstarfsaðila til að tryggja upp-
færslunni framhaldslíf. Ég veit að
það verður auðvelt að vekja áhuga
kollega minna erlendis á óperunni
því Daníel er orðinn stórt nafn í
tónlistar- og óperuheiminum og
Royce er einn eftirsóttasti líbrettisti
okkar tíma.“
Líkt og í fyrra verður boðið upp á
tvær tónleikaraðir hjá Íslensku
óperunni í vetur. „Þetta eru annars
vegar Kúnstpásan sem haldin er
mánaðarlega í hádeginu í Norður-
ljósum gestum að kostnaðarlausu og
hefur göngu sína í október. Þar
koma margir af okkar reyndustu
söngvurum fram í bland við unga
söngvara sem eru að kynna sig til
leiks. Mér hefur alltaf fundist mikil-
vægt að gefa ungu listafólki sín
fyrstu tækifæri,“ segir Steinunn
Birna og bendir á að síðan hún tók
við sem óperustjóri hafi 19 söngv-
arar debúterað hjá ÍÓ.
„Síðan eru það Söngskemmtan-
irnar sem við fórum af stað með í
faraldrinum. Þar gleðja vel þekktir
og reyndir söngvarar áheyrendur
með fjölbreyttum verkum sem þeir
kynna sjálfir,“ segir Steinunn Birna
og tekur fram að Óperuminningin,
sem hóf göngu sína í faraldrinum,
haldi áfram í samstarfi við RÚV.
„Enda mæltist verkefnið mjög vel
fyrir. Þar deila þátttakendur úr
ýmsum áttum minningum sínum og
óperuupplifunum.“
Önnur verkefni eru Örlagaþræðir
þar sem Auður Gunnarsdóttir
sópran, Lára Stefánsdóttir dansari
og Snorri Sigfús Birgisson píanó-
leikari leiða saman krafta sína og
flytja verk eftir Wagner og Schu-
mann. „Hugmyndir um fræðslustarf
vetrarins eru enn í mótun og verða
vonandi að veruleika. Þröngur fjár-
hagur stofnunarinnar undanfarin ár
hefur tafið að hægt sé að sinna
fræðslustarfinu eins og við vildum.
Við eigum mjög fallega barnasýn-
ingu um Hans og Grétu sem hæg-
lega mætti stytta og einfalda með
það að markmiði að leyfa nemendum
að njóta,“ segir Steinunn Birna og
rifjar upp að um 800 börn hafi séð
sýninguna á sínum tíma. „Það er svo
mikilvægt að ná eyrum og hjörtum
barna meðan þau eru opin og hrífast
af listforminu sem býr með þeim alla
ævi,“ segir Steinunn Birna.
Covid þjálfað úthaldshæfni
Spurð hvernig ÍÓ komi undan
Covid-tímanum segir Steinunn
Birna að faraldurinn hafi sannarlega
þjálfað úthaldshæfnina. „Það má
segja að við höfum tímabundið misst
hæfileikann til að vera undrandi eða
vonsvikin. Veruleikinn okkar hefur
verið í stöðugri endursköpun og for-
sendur hafa tekið sífelldum breyt-
ingum. Í svona ástandi skiptir öllu
að hafa góð tengsl við tilganginn,
bæði í starfinu og persónulega því
þaðan tekur maður mesta styrkinn.
Á síðustu mánuðum hefur reynt
mest á heilbrigt raunsæi og hæfnina
til að impróvísera,“ segir Steinunn
Birna sem er þess fullviss að lista-
heimurinn komi út úr faraldrinum
með sameiginlega vitund um að
mannauðurinn og líðan fólks skipti
öllu.
Ekki er hægt að sleppa Steinunni
Birnu án þess að leita viðbragða
hennar við skýrslu sem nefnd um
stofnun þjóðaróperu skilaði af sér
síðasta vor að beiðni mennta- og
menningarmálaráðherra. Þar er lagt
til að ráðherra leggi fram frumvarp
til breytinga á lögum um sviðslistir
og lögfesti stofnun þjóðaróperu. Sér
nefndin fyrir sér að stofnun þjóðar-
óperu kalli á fastráðningar söngv-
ara, hægt sé að auka samstarfið við
aðrar listastofnanir hérlendis og að
frumsköpun íslenskra verka verði
listrænt akkeri þjóðaróperu.
Kallar á aukið fjármagn
„Augljóslega finnst mér liggja
beint við að ef til stofnunar þjóðar-
óperu kemur yrði það gert á grunni
Íslensku óperunnar þar sem allt er
til staðar sem til þarf. Íslenska óper-
an hefur þjónað íslensku þjóðinni af
metnaði og stórhug síðustu 40 árin,
oft af litlum efnum. Það hafa margir
byggt upp mikilvægt starf til að
þjóðin geti notið vandaðra óperu-
sýninga á heimavelli. Það má því
segja að stofnunin hafi, vegna
reynslunnar og þessarar sögu,
áunnið sér titilinn þjóðarópera
Íslendinga. Þjóðarópera verður ekki
til nema hún sé byggð á traustum
grunni, eins og Íslenska óperan hef-
ur upp á að bjóða með sitt alþjóðlega
tengslanet, eignasafn, þekkingar-
skráningu og orðspor sem tekur
langan tíma að byggja upp. Það eru
ómetanleg menningarverðmæti,“
segir Steinunn Birna og tekur fram
að hvernig sem þessu verði háttað
þurfi að skapa Íslensku óperunni
rekstraröryggi þangað til svo hægt
sé að standa við skuldbindingar.
„Hvernig svo sem rekstrarformið
á þjóðaróperu verður, ríkisópera eða
sjálfseignarstofnun, þá er ekki hægt
að framkvæma hugmyndir um
þjóðaróperu nema fyrir miklu meira
fjármagn en nú er sett í þessa starf-
semi,“ segir Steinunn Birna. Í
skýrslunni kemur fram að sam-
kvæmt þjónustusamningi eru fram-
lög ríkisins til Íslensku óperunnar
nú um 220 milljónir króna á árs-
grundvelli, en til samanburðar nema
framlög ríkisins til reksturs Þjóð-
leikhússins um 1.500 milljónum
króna á ársgrundvelli.
Spurð um gagnrýni skýrsluhöf-
unda þess efnis að ÍÓ sinni íslensk-
um verkum ekki nægilega vel segist
Steinunn Birna ekki vera sammála
því. „Við getum ekki verið allt fyrir
alla. Í samningi við ráðuneytið kveð-
ur á um tvær stórar óperusýningar á
ári og það er í samhljómi við stefnu-
mótun okkar ásamt fjölmörgum
þátttakendum og skoðanakannanir
meðal okkar gesta sem eru mörg
þúsund á hverju ári. Í flestum lönd-
um er starfandi ópera sem þjónar
stórum áhorfendahópi sem vill sjá
vel þekktar óperur, en við höfum
einnig átt frumkvæði að því að panta
ný verk,“ segir Steinunn Birna og
nefnir í því samhengi Agnesi og
Brothers, sem ÍÓ framleiddi ásamt
Den Jyske opera, ásamt óperu eftir
Báru Gísladóttur. „Sem við pönt-
uðum, en gafst því miður ekki tæki-
færi til að sýna vegna Covid.
Samræmi þarf að vera í kröfum
og möguleikum til útfærslu
Í nágrannalöndum okkar er alltaf
sjálfstæð óperusena til viðbótar við
óperuhúsin, eins og í leikhúsunum,
þ.e. grasrót, sjálfstæðir óperuhópar
og óperuhátíðir þar sem ný verk, oft
á tilraunastigi, eru sýnd sem eiga
þátt í því að þróa listformið áfram.
Mér finnst ekki raunhæft að gera
þær kröfur til Íslensku óperunnar
að sjá um allar þessar breiðu þarfir
listformsins. Það þarf að vera sam-
ræmi milli þess sem krafist er af
stofnun og möguleikanna til að upp-
fylla þær kröfur, en þær afmarkast
af því fjármagni sem fylgja verk-
efnum. Ef gerðar hefðu verið kröfur
um að við sýndum aðallega íslenskar
óperur hefðum við þurft talsvert
meira fjármagn því eðli málsins
samkvæmt er áhorfendahópurinn
minni og niðurgreiðsla hvers miða
því meiri,“ segir Steinunn Birna og
bendir á að um 20% af rekstrarfé ÍÓ
sé í formi sjálfsaflafjár frá miðasölu.
„Ég vildi óska þess að við gætum
sett upp fleiri sýningar og eflt
fræðslustarfið, og vil í því sambandi
kalla eftir auknu fjármagni til þess.
Ég tel að stjórnvöld verði samtímis
að styrkja grasrótina og sjálfstæða
hópa, sem eru að gera frábæra hluti,
og einnig Íslensku óperuna sem
setur upp stórar óperusýningar og
pantar jafnframt reglulega ný
óperuverk af íslenskum tón-
skáldum,“ segir Steinunn Birna.
Óvissan slæm fyrir alla
Í skýrslunni kemur fram að óvissa
hafi ríkt um samningsstöðu Íslensku
óperunnar allt frá því áform um ný
sviðslistalög voru kynnt í samráðs-
gátt stjórnvalda í september 2018.
„Óvissa fyrir Íslensku óperuna er
líka óvissa fyrir allt það fjölmarga
listafólk sem hjá henni starfar og
þar með áhorfendur. Það eru sam-
eiginlegir hagsmunir allra að málið
sé til lykta leitt. Niðurstaðan þarf að
vera skýr, þótt allir verði sennilega
ekki jafnsáttir við hana, svo hægt sé
að halda fram með framtíðina. Í því
samhengi er lykilatriði að faglega og
málefnalega sé að allri umræðu og
ákvörðunartöku staðið, enda þurfa
allar ákvarðanir að vera vel ígrund-
aðar. Það er mjög mikilvægt þegar
svona stórar ákvarðanir eru teknar
að það sé gert með farsælum hætti
þannig að það haldist samfella í
starfinu, tengslunum og orðsporinu.
Annað væri óskynsamlegt.
Við lýsum okkur reiðubúin til
slíkrar samvinnu og samtals. Ósk
mín er að óperustarfsemin fái þann
stað í okkar menningarlífi sem hún
verðskuldar og það öryggi sem hún
er í raun búin að vinna sér inn rétt-
inn til þess að hafa. Auðvitað tel ég
að Íslenska óperan ætti að verða
grunnurinn að þjóðaróperunni okk-
ar ef af verður hvert sem rekstrar-
formið verður. Öryggið er þar mikil-
vægast, þar sem hlutverk þjóðar-
óperu er skýrt og því fylgi fjármagn
í samræmi við faglega kostnaðar-
greiningu og væntingar.“
Ljósmynd/Valli
Öryggi „Ósk mín er að óperustarfsemin fái þann stað í okkar menningarlífi sem hún verðskuldar og það öryggi sem
hún er í raun búin að vinna sér inn réttinn til þess að hafa,“ segir Steinunn Birna Ragnarsdóttir óperustjóri.
„Ómetanleg menningarverðmæti“
- „Augljóslega finnst mér liggja beint við að ef til stofnunar þjóðaróperu kemur yrði það gert á
grunni Íslensku óperunnar þar sem allt er til staðar sem til þarf,“ segir Steinunn Birna Ragnarsdóttir