Morgunblaðið - 27.10.2021, Blaðsíða 13

13
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 2021
Gæfir Tveir gæfir selir flatmöguðu í höfninni á Þórshöfn rétt við mynni Hafnarlækjarins í gær. Litu þeir upp og sperrtu sig þegar flautað var til þeirra. Selir eru ekki óalgeng sjón á Þórshöfn.
Líney Sigurðardóttir
Stjórnlyndir sam-
félagsverkfræðingar
og ríkisreknar barn-
fóstrur láta ekki að sér
hæða og eru alltaf á
vaktinni.
Sjálfstæðir fjöl-
miðlar hafa átt erfitt
uppdráttar á síðustu
árum. Rekstrarum-
hverfið hefur verið
þeim óhagstætt. Al-
þjóðleg risafyrirtæki hafa gert
strandhögg í mikilvægum tekju-
stofnum, jafnt auglýsingum sem
áskriftartekjum. Og lifa auk þess
ágætu lífi af því að nýta ritstjórnar-
og dagskrárefni litlu íslensku miðl-
anna sér að kostnaðarlausu. Á
heimamarkaði þurfa sjálfstæðir
miðlar að berjast við ríkisrekið
fyrirtækið sem engu eirir. Sú bar-
átta verður aldrei háð á jafnræð-
isgrunni – er ósanngjörn og gerir
flóru fjölmiðlunar fábreyttari en
ella.
En framtakssamir og hug-
myndaríkir einstaklingar leggja
ekki árar í bát. Þeir finna nýjar
leiðir, móta nýjar hugmyndir og
ryðja farveg þar sem tækni samtím-
ans er nýtt. Á undanförnum árum
hefur komið fram á sjónarsviðið
fjöldi hlaðvarpa sem mörg hver
hafa notið mikilla vinsælda. Fjöl-
breytileikinn virðist óendanlegur;
þjóðmál, sagnfræði,
kvenréttindi, heilsa,
hugleiðsla, listir og
menning, íþróttir og
raunar nær allt mann-
legt.
Halda má því fram
að hlaðvörp framtaks-
samra einstaklinga
hafi verið og séu vaxt-
arbroddar íslenskrar
fjölmiðlunar síðustu
misserin. Þegar efni-
legir vaxtarbroddar ná
að festa rætur getur
kerfið – báknið – ekki á sér setið.
En í stað þess að vökva er klipið og
sært.
Til atlögu við einstaklinga
Ríkisútvarpið, sem nýtur þess að
landsmenn (og allir lögaðilar) eru
þvingaðir til að greiða milljarða í
„áskrift“ á hverju ári, sér ofsjónum
yfir velgengni nokkurra einstak-
linga sem hafa notið vinsælda með
sjálfstæðum hlaðvarpsþáttum. Ekki
nægir það ríkisstofnuninni að setja
dagskrárefni sitt á „öldur“ hlað-
varpsins heldur eru framleiddir sér-
stakir þættir í samkeppni við ein-
staklinga. Hvort ríkisfyrirtækinu sé
heimilt að stunda slíka samkeppni
er vafasamt en hitt er víst að engin
lagaleg skylda hvílir á stofnuninni
að vera stöðugt á vaktinni og hasla
sér völl alls staðar þar sem einka-
aðilar ná að skjóta lífvænlegum rót-
um í nýrri fjölmiðlun.
Hvorki Samkeppniseftirlitið né
Fjölmiðlanefnd hafa nokkuð við það
að athuga að ríkisfyrirtæki stundi
hernað af þessu tagi gagnvart ein-
staklingum. Engu skiptir þótt leik-
urinn sé ójafn.
Fjölmiðlanefnd sem telur sér
skylt að lögum að standa vörð um
„fjölbreytni og fjölræði á fjölmiðla-
markaði“ er upptekin af því að
fylgjast með vinsælum sjálfstæðum
hlaðvarpsþáttum, sekta þá og
tryggja að þeir séu skráðir í op-
inbera skrá stofnunarinnar um eig-
endur fjölmiðla. Ríkið fer sínu fram
en einstaklingar eru sektaðir og
þeir settir undir smásjá og hnepptir
í spennitreyju opinbers eftirlits.
Samkeppniseftirlitið er of upp-
tekið af því að koma böndum á tals-
menn hagsmunasamtaka atvinnu-
lífsins til að huga að því hvort
ríkisfyrirtæki sé að nýta sér lög-
þvingaða meðgjöf með óeðlilegum
og ósanngjörnum hætti. Að verja
einkaaðila gagnvart ásælni ríkisfyr-
irtækis er léttvægara en að beita
forystufólk atvinnurekenda agavaldi
svo það taki sem minnstan þátt í op-
inberri umræðu, ekki síst þegar það
bendir á hið augljósa; hækkun á al-
þjóðlegum mörkuðum hrávöru og
vöruskortur geti til skamms tíma
valdið verðhækkunum hér á landi.
(Annars er það umhugsunarefni
að samtök blaðamanna skuli sitja
þegjandi hjá. Kannski á það ekki að
koma á óvart þegar forysta þeirra
er sannfærð um að ekki sé hægt að
reka sjálfstæða fjölmiðla á Íslandi
án beinna ríkisstyrkja. Barátta fyrir
ríkisstyrkjum virðist mikilvægari
en sæmilega heilbrigt rekstrar-
umhverfi sjálfstæðra fjölmiðla eða
varðstaða um málfrelsi viðmælenda
fjölmiðla.)
Stjórnlyndi gegn
fjölbreytileika
Stjórnlyndi breytist ekkert þótt
það klæðist nýjum búningi. Sam-
félagsverkfræðingar hafa hægt en
örugglega náð yfirhöndinni með að-
stoð sérhæfðra ríkisrekinna barn-
fóstra. Ekkert mannlegt er þeim
óviðkomandi. Mannleg hegðun skal
römmuð inn og böndum komið á
einstaklinga með lögum og reglum.
Allt undir þeim formerkjum að ver-
ið sé að verja einstaklinginn sjálfan
gagnvart sjálfum sér. Velviljaðir
embættismenn taka að sér hlutverk
barnfóstrunnar og stunda öflugt
eftirlit í nafni umhyggju og al-
mannaheilla.
Afleiðingin er sú að til verður
samfélag sem drepur niður frum-
kvæði og sköpunarkraft ein-
staklinga. Stjórnlyndi hefur aldrei
valið sér fjölbreytni og dínamík sem
ferðafélaga. Samfélagsverkfræð-
ingar skilja ekki að í frjálsu sam-
félagi greiða borgararnir atkvæði á
hverjum degi með viðskiptum og
veita fyrirtækjum með þeim hætti
beint aðhald.
Valfrelsi einstaklinga er forsenda
heilbrigðrar samkeppni sem leiðir
til betri þjónustu, meiri gæða vöru
og hagstæðara verðs. Og svo það sé
sagt enn einu sinni: Ekkert op-
inbert eftirlit, reglugerðir eða lög
koma í stað þessa aðhalds.
Við sem höfum barist fyrir frjáls-
um viðskiptum og takmörkuðum af-
skiptum ríkisins verðum að við-
urkenna að við erum undir í
baráttunni við stjórnlyndi og sam-
félagsverkfræði. Við höfum ekki
náð að tryggja skilvirkni í eftirliti
með samkeppni og starfsháttum
fyrirtækja eða komið á jafnræði á
mörkuðum þar sem ríkið sjálft situr
á fleti. Tækifærin til að stokka upp,
byggja undir virka samkeppni og
efla neytendavernd og samkeppn-
iseftirlit hafa ekki verið nýtt. Það
væri ábyrgðarlaust að láta næstu
fjögur ár líða með hendur í skauti
og horfa á dauða hönd fábreytileik-
ans leggjast yfir af fullum þunga.
Eftir Óla Björn
Kárason » Til verður samfélag
sem drepur niður
frumkvæði og sköp-
unarkraft einstaklinga.
Stjórnlyndi velur sér
aldrei fjölbreytni og
dínamík sem ferða-
félaga.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Að klípa og særa