Morgunblaðið - 27.10.2021, Qupperneq 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 2021
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga. Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsam-
lega beðnir að nota innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og trygg-
ir öryggi í samskiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda.
Morgunblaðið birtir ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn. Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að
nýskrá sig inn í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráning-
arferlinu. Eftir að viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að
slá inn kennitölu notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda
greinar allan sólarhringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.
Kvenréttindi voru
til skamms tíma þau
að mega stjórna lífi
sínu og umhverfi
samkvæmt því sem
eiginmaður konu
veitti henni leyfi til.
Gagnvart lögum nutu
konur þess jafnréttis
að mega taka út refs-
ingu fyrir brot á lög-
um til jafns við karla,
þó með þeim forrétt-
indum, að þeim var stundum
drekkt, en ekki höggnar, en kag-
hýddar voru þær til jafns við karla.
Kosningarétt fengu konur á Ís-
landi árið 1881, að vísu var hann
takmörkunum háður, en allur
kosningaréttur hefur alltaf, og í
öllum tilfellum, fyrr og síðar verið
takmörkunum háður. Þótt þessi
fyrsti kosningaréttur væri skil-
yrtur í meira lagi, þá var það kosn-
ingaréttur, sem varð að hornsteini
kvenréttindabaráttunnar þegar
tímar liðu.
Tveimur áratugum síðar var að
þróast hér á landi hreyfing, sem
með tímanum varð óstöðvandi.
Þannig var, að danska Oddfellow-
hreyfingin gaf Íslendingum spítala,
með því skilyrði, að aðeins lærðar
hjúkrunarkonur máttu sinna
hjúkrun þar. Þess vegna var dönsk
hjúkrunarkona ráðin til spítalans,
þar sem slíkar voru ekki til hér á
landi, en þær síðan kenndu öðru
starfsfólki til verka, en þau verk,
sem þar voru unnin, voru svo sann-
arlega nýmæli á Íslandi.
Hjúkrunarkona þessi, Christ-
ophine M. Jurgensen, giftist yfir-
lækni spítalans, Sæmundi Bjarn-
héðinssyni, og önnur dönsk tók við
hjúkrunarstörfunum. En Christ-
ophine lét ekki staðar numið, held-
ur fór að kenna hjúkrun, og naut
til þess stuðnings Guðmundar
landlæknis, sem benti á í blaða-
grein, að slík menntun fæli í sér
slíkt framfaraspor, að þótt ekki
væri nefnt nema það
eitt, að nema þá bylt-
ingu í hreinlæti sem í
náminu fælist, gætu
ungar konur komist
hjá því að missa sitt
fyrsta barn vegna
kunnáttuleysis í
umönnun ungbarna og
viðkvæmra, en slíkt
var þá alþekkt.
Í fyrsta sinn á landi
þessu varð til stétt
kvenna sem naut virð-
ingar í samfélaginu. Menntaðar
konur, sem unnu sjálfstætt, eða
með læknum, sem var mikil virð-
ingarstétt, gengu milli húsa, veittu
líkn og heilsubót og kenndu nýja
lífssýn, voru nú virtar og nutu
þakklætis, sem ekki var áður til að
dreifa meðal kvenna. En hjúkr-
unarkonan á Holdsveikispítalanum
var mágkona og náin vinkona
Bríetar Bjarnhéðinsdóttur, sem
minntist þess nú, að konur hefðu
kosningarétt, og hvatti þær ein-
dregið til að nýta hann, og hafa
þannig áhrif á samfélagið. Virðu-
legar hjúkrunarkonur, sem nutu
leiðsagnar danskra stallsystra á
Klepps- og Laugarnesspítala, voru
að vakna til lífsins og kalla til rétt-
ar síns. Það leið ekki á löngu þar
til þær sýndu mátt sinn, og hófu
meðal annars söfnun til byggingar
Landspítala, sem ekki hefði verið
byggður þá án þeirra.
Því er vert að minnast Odd-
fellowhreyfingarinnar, sem var
driffjöðrin í þessum fyrstu sporum,
og alltaf síðan, því ávallt skal gott
geymast en illt gleymast.
Eftir Kristján Hall
Kristján Hall
» Í fyrsta sinn á landi
þessu varð til stétt
kvenna sem naut virð-
ingar í samfélaginu.
Höfundur er eftirlaunaþegi.
vega@vortex.is
Kvenréttindi:
Upphaf án endis
Í kjölfar heimsstyrj-
aldanna töldu mörg
tónskáld nauðsynlegt
að byrja alveg upp á
nýtt og slíta öll tengsl
við fyrri tónlistarhefð.
Bylting var gerð í
þeirri von að úr rúst-
unum myndi rísa ný
og betri tónlist. Eink-
um voru kröfurnar
róttækar eftir síðari
heimsstyrjöldina. Hagfræðingar
tala stundum um uppbyggjandi
eyðileggingu sem kann að verða í
kjölfar efnahaglegs hruns. Styrjöld-
unum í Evrópu fylgdi því miður
engin ný blómsturtíð, aðeins tjón og
eyðilegging og þjóðir álfunnar
misstu frumkvæði og forystu í
hendur annarra þjóða. Auk þess
kom tónlist lítið við sögu í stríð-
unum.
Meðal þess sem breyttist í hinni
nýju tónlist var hlutverk tónfræð-
innar. Hlutverkum tónfræði og tón-
smíða var snúið við. Fyrr höfðu tón-
fræðingar kannað þau tónverk sem
samin höfðu verið áður og leitt
kenningar sínar af þeim. Nú bjuggu
menn til tónfræðina fyrst og síðan
var til þess ætlast að tónskáld
semdu verk sín eftir fræðunum.
Frægir heimspekingar sönnuðu út
frá grundvallarlögmálum sam-
félagsins að einungis tónlist samin
eftir hinni réttu tónfræði gæti talist
endurspegla nútímann. Rétthugsun
tók við af andans frelsi tónskálds-
ins. Mönnum var sagt að rétthugs-
unin væri frelsi. Frans Kafka hefði
verið skemmt en hann var því mið-
ur látinn þegar þetta gerðist.
Athyglin beindist einkum að efni-
við hinnar nýju tónlistar. Talsmenn
hinnar nýju tónlistarstefnu, sem í
kjölfar fyrri heimsstyrjaldar voru
kenndir við módernisma, en við av-
ant garde eftir þá síðari, héldu því
fram að hver tími krefðist síns
tónamáls. Allir sem vildu starfa í
anda síns tíma yrðu að nota sögu-
lega réttan sameiginlegan efnivið,
annars teldust þeir tímaskekkja,
sem var talin höfuðsynd. Hug-
myndin er ættuð frá Karli Marx og
byggist á því að listin verði að end-
urspegla sögulegar aðstæður hvers
tíma. Þannig endurómi
franska byltingin í hin-
um frumlega stíl
Beethovens og aust-
ræn áhrif í klassískum
verkum á nítjándu öld
endurspegli nýlendu-
stefnuna. Gallinn er sá
að enginn hefur sýnt
fram á með skiljan-
legum hætti hvers
vegna tólftóna aðferð
Schönbergs og seríal-
ismi Darmstadt-
námskeiðanna, með
nokkrum viðbótum frá Ameríku,
skuli vera sögulega réttari en ein-
hverjar aðrar aðferðir annarra
manna. Né heldur hver á að vera
dómari um þessi mál. Raunar hefur
þessi umræða alltaf borið mjög póli-
tískan keim, mikil tilgerð og sýnd-
armennska og lítið af skýrri hugs-
un. Þegar öll kurl koma til grafar
snýst allt um það hver ræður.
Ef menn hins vegar vilja fylgja
hinni klassísku hefð er alger óþarfi
að deila um þessi mál því að fyrir
liggur hvernig þau hafa verið af-
greidd þar. Það gerist með þeim
hætti að tónskáldið semur sitt verk
eftir því sem það best veit og kann.
Ekki þarf að efast um að viðhorf
þess til mannlífsins og samfélagsins
kunna að hafa áhrif á hugsunarhátt
og vinnubrögð við samninguna,
sennilega að mestu ómeðvitað.
Næst kemur að flytjandanum, sem
ákveður að spila verkið af því að
það höfðar til hans og honum finnst
það skemmtilegt viðfangsefni. Þá
hefur hlustandinn lokaorðið. Þegar
til lengdar lætur lifir engin tónlist
sem enginn vill hlusta á. Ef allt
gengur vel og flytjendur og hlust-
endur eru ánægðir mun síðar koma
að fræðimönnunum. Þeir munu
grandskoða verkið og komast að
þeirri niðurstöðu að það endur-
spegli sinn tíma og sé gott dæmi
um tíðarandann þegar það var sam-
ið. Segja má að aðferð klassískrar
tónlistar til þess að afgreiða listræn
álitamál sé aðferð náttúrunnar, sú
sem Spencer og Darwin kölluðu að
hinn hæfasti lifði af.
Um Beethoven er rétt að taka
fram að hann stóð báðum sínum
listrænu fótum í hefðinni, einkum
verkum Haydns og Mozarts. Áreið-
anlega hefur franska byltingin haft
áhrif á hugsunarhátt hans og við-
horf til lífsins, en hann tók ekki við
fyrirskipunum frá einum eða nein-
um um tónsmíðar sinar. Þar réð
hann öllu sjálfur. Tónamálið var
það sem honum hentaði, byggt á því
besta sem hann hafði lært af öðr-
um. Ef mönnum finnst það frum-
legt er það aðeins vegna sköp-
unargáfu höfundarins. Menn hafa
síðan hlustað á og flutt verk hans
ekki vegna þess að þau séu sögu-
lega rétt heldur vegna þess að
mönnum finnst þau góð tónlist og
alveg án tillits til þess hvað þeim
kann að finnast um frönsku bylting-
una.
Mikil straumhvörf urðu í stjórn-
málum heimsins 1989 við fall Berl-
ínarmúrsins og hrun Sovétríkjanna
nokkru síðar. Í kjölfarið fylgdi mikil
bylgja sem kennd er við heimsvæð-
ingu. Henni fylgdu mikil völd al-
þjóðlegra einokunarfyrirtækja með
netvæðingu og áður óþekktum sefj-
unarmætti, sem náði til alls mann-
kyns og gjörbreytti öllum menning-
arlegum forsendum. Á tuttugustu
öld tóku menn að efast um hugtökin
gott og illt, fagurt og ljótt. Á okkar
dögum hafa menn losað sig við satt
og logið. Nú er sannleikurinn af-
stæður og staðreyndir spurning um
smekk. Ekki er von að blási byrlega
fyrir klassískri tónlist við þessar að-
stæður, sem hefur öll þessi gömlu
hugtök að grunngildum. Samt lifir
hún góðu lífi, sums staðar í góðra
vina hópi í tónlistarlífi sem fer fram
undir radar fjölmiðla, sums staðar
hjá opinberum stofnunum sem
reyna að halda í gamla hefð. Í net-
heimum má finna mikið magn
klassískra verka í góðum flutningi,
nótur og raddskrár auk margvís-
legrar umfjöllunar og greininga á
verkum. Það er auðvelt að setja fót-
inn fyrir mannsandann, en erfitt að
stöðva hann.
Eftir Finn Torfa
Stefánsson » Segja má að aðferð
klassískrar tónlistar
til þess að afgreiða
listræn álitamál sé
aðferð náttúrunnar.
Finnur Torfi Stefánsson
Höfundur er tónskáld.
Ný klassísk tónlist
HURÐIR
Tunguháls 10, 110 Reykjavík, sími 567 3440, vagnar@vagnar.is, vagnar.is
• Stuttur afhendingartími
• Hágæða íslensk
framleiðsla
• Val um fjölda lita í
RAL-litakerfinu
• Vindstyrktar hurðir
Bílskúrs- og iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir með gönguhurð
Bílskúrshurðir
Hurðir í trékarma
Tvískiptar hurðir
Smíðað eftir máli
Fyrsta flokks þjónusta og ráðgjöf
FORNUBÚÐIR 12, HAFNARFIRÐI | S: 555 0800 | SIGN@SIGN.IS
WWW. S IGN . I S