Morgunblaðið - Sunnudagur - 10.10.2021, Side 12

Þ
að eru fimmtíu ár frá því að ég kom í
fyrsta skipti inn í þennan sal, ég
gleymi því ekki. Ég var nýkominn
til Reykjavíkur, sat í lands-
prófsdeild Hagaskóla hér í ná-
grenninu, kom hingað minnir mig á kynningu
sem Sinfóníuhljómsveitin var með fyrir skóla-
fólk. En þessi salur, ég hafði hreinlega aldrei
séð annað eins, hafði aldrei komið í rými þar
sem var svona hátt til lofts. Og vítt til veggja.
Og hlutföllin rétt og blátt klæði á sætunum,
undarlegur og nútímalegur gúmmídúkur á gólf-
inu. Þessi frumskynjun á salnum í Háskólabíói
tók sér bólfestu einhvers staðar innst í hug-
anum og hefur ekki vikið þaðan síðan.“
Þetta sagði Sigurður heitinn Pálsson skáld í
ræðu sem hann flutti við skólaslit Mennta-
skólans í Reykjavík á 50 ára stúdentsafmæli
sínu 2017.
Og ennfremur: „Stóri salurinn í Háskólabíói
þar sem við erum núna, hann getur kennt okkur
ýmislegt. Þetta hús er ekki lítilla sanda, lítilla
sæva. Maður finnur að arkitektarnir höfðu ekki
asklok fyrir himin. Hugsið ykkur þennan sal,
þessa byggingu þegar hún var ekki annað en
teikning á blaði. Og hugsum okkur enn lengra
aftur á bak, þegar þessi bygging var ekki annað
en hugmynd í höfði arkitektanna. Þá var mikils
virði að hlusta á innri röddina, hún leiðbeinir.
Hún prédikar ekki, hún kennir. Þessi bygging
er stór í sniðum af því að hún er stór í hugsun.“
Fleiri merkilegir listamenn hafa átt eftir-
minnilegar stundir í Háskólabíói við Hagatorg í
Reykjavík; nægir þar að nefna bandaríska
djasstónlistarmanninn Louis Armstrong. „Það
er gaman að vera kominn hingað. Stórkostlegt.
Íslenzku áheyrendurnir, sem ég spilaði fyrir í
gærkvöldi, eru að mínum smekk,“ sagði hann í
samtali við Matthías Johannessen í Morg-
unblaðinu 9. febrúar 1965 eftir að hafa komið
fram á einhverjum frægustu tónleikum sem
haldnir hafa verið í húsinu.
– Þú veizt að það er erfitt að fá Íslendinga til
að syngja? spurði Matthías.
„Það gerir ekkert, ég finn að það er mikill
djass í þessu fólki, það klappar saman lófunum.
Það er skemmtilegt. Ég var glaður að geta gert
það hamingjusamt.“
– Kveiðstu fyrir að koma til Íslands?
„Nei. Ég var fullur af eftirvæntingu. Alltaf ný
og ný reynsla, sem bíður manns. Lífið er stór-
kostlegt ævintýr. Að kynnast nýju fólki, lönd-
um. I love it.“
Því fer víðsfjarri að þetta sé í eina skiptið sem
hamingjan hefur ráðið ríkjum í Háskólabíói á
þeim sextíu árum sem liðin eru frá því að þetta
mikla musteri menningar og lista í þessu landi
var tekið í notkun. Og ekki hefur alltaf þurft
sjálfan Louis Armstrong til.
Einna líkastir harmoníkubelg
Fyrir réttum 80 árum var tekin um það ákvörð-
un að svonefndur Sáttmálasjóður skyldi eiga og
reka kvikmyndahús Háskólans og var það upp-
haflega opnað í Tjarnarbíói ári síðar, eða 1942.
Það varð fljótt of lítið til hagkvæms rekstrar.
Um tíma voru uppi hugmyndir um að reisa nýtt
Háskólabíó í Austurstræti, þá á lóðinni milli
Þjóðminjasafns og Gamla Garðs, þar sem síðar
reis Félagsstofnun stúdenta, en á endanum varð
Hagatorg fyrir valinu. Gunnlaugur Halldórsson
og Guðmundur Kr. Kristinsson voru arkitektar
hússins en Alexander Jóhannesson háskóla-
rektor formaður byggingarnefndar. Auk þess að
þjóna sem kvikmyndasalur var húsinu ætlað að
hýsa Sinfóníuhljómsveit Íslands, sem sett var á
laggirnar árið 1950, og ýmsa stærri viðburði, svo
sem tónleika, fundi og ráðstefnur. Fram-
kvæmdir hófust árið 1958 og lauk haustið 1961.
Morgunblaðið heimsótti Háskólabíó undir lok
ágústmánaðar 1961, þegar framkvæmdir voru á
lokastigi, og kom þar fram að húsið er byggt
með tilliti til notkunar sem kvikmyndahús og
fullkomið hljómleikahús sem tæki 1.000 manns í
sæti. Húsinu var síðan lýst af býsna mikilli ná-
kvæmi.
„Útveggir þess eru eins og menn sjá einna
líkastir harmoníkubelg og ýmist kallaðir V-
veggir eða harmoníkuveggir. Í hverju vaffi
verður komið fyrir plötu á hjörum og er með
henni ýmist hægt að gera veggina „harða“ eða
„mjúka“, eins og það er nefnt. Þurfa þeir að
vera mjúkir þegar kvikmyndasýning fer fram
en harðir á hljómleikum,“ stóð í blaðinu.
Einnig kom fram að bakveggnum væri hægt
að breyta með teppum til þess að milda hljóm-
burðinn. Þá væru botnar sætanna „absorber-
aðir“ með götóttri plötu og steinull, „þannig að
þegar ekki er setið í sætinu á hljómburður í hús-
inu að vera líkur og þegar maður er í því. Þann-
ig á hann ekki að breytast hvort sem húsið er
fullsetið eða ekki. Sýningartjaldið verður mjög
voldugt, er 5 tonn að þyngd og er hægt að lyfta
því upp í turninn þegar hljómleikar fara fram á
sviðinu. Sérstakur útbúnaður verður á sviðinu
til þess að hljómurinn sé eðlilegur frammi í sal
og til þess að hljómlistarmennirnir sjálfir heyri
hann eðlilega.“
Sérlegur tækniráðunautur um hljómburð var
dr. Vilhelm Jordan frá Danmörku.
Fullkominn hljómútbúnaður
Allur var þessi hljómútbúnaður sagður mjög
fullkominn. Plötum veggjarins yrði stjórnað
með vökvaþrýstingi og rafseglar halda þeim
föstum eftir því hvernig þær ættu að vera á
hverjum tíma. Búningsherbergi var sagt verða
undir sviði en það yrði nægilega stórt fyrir sin-
fóníuhljómsveit og kór. Sæti voru sögð rúmgóð
og þægileg í húsinu og dúkurinn á gólfinu með
svampi og því sérlega mjúkur að ganga á svo og
átti hann að þola slit á við þykka gúmmídúka.
Þess má geta að upprunaleg sæti eru enn í
salnum. Eins mikið af tæknibúnaði, sem þykir
dágott eftir sex áratugi. „Margt af þessu er þó
að kveðja okkur,“ segir Þorvaldur Kolbeins,
rekstrarstjóri hússins í dag, alltaf kallaður
Þorri, en á dögunum henti hann til dæmis upp-
runalegum loftræstimótor. Gott þykir að slík
græja endist í sex til átta ár í dag.
Margt hefur verið varðveitt. Þannig er inni á
skrifstofu hjá Þorra og Margréti Gunnars-
dóttur, fjármálastjóra hússins, flennistór hurð
úr stáli. Hún var áður á peningaskáp hússins,
sem nú hefur verið hent, enda allir hættir að
borga fyrir bíómiðann, poppið og kókið með
reiðufé. Í dag er allt rafrænt.
„Það gekk mikið á í þrjúbíóinu í gamla daga;
þegar peningum var fyrst mokað niður í skúffu
og síðan hlaupið með þá sem leið lá inn í pen-
ingaskápinn,“ segir Margrét.
Hún hefur unnið í Háskólabíói í rúma tvo ára-
tugi og Þorri talsvert lengur og tengst húsinu
enn lengur. „Ég þekki hjartsláttinn í þessu
húsi,“ segir hann.
Þorra þykir Háskólabíó hafa elst rosalega
vel, að innan sem utan, enda arkitektúrinn langt
á undan sinni samtíð. „Við höfum alla tíð passað
vel upp á arkitektúrinn og haldið upprunalegum
litum á húsinu. Frá því hvikum við ekki.“
Ekkert tildur
En hverfum aftur til ársins 1961. Hannes á
horninu í Alþýðublaðinu var líka kampakátur í
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Goðsögnin Louis Arms-
trong á sviðinu í Há-
skólabíói í febrúar 1965.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Ekki asklok fyrir himin
Sextíu ár voru í vikunni liðin frá vígslu Háskólabíós sem markaði þáttaskil í menningar- og listalífi þjóðarinnar. Loksins var
komið til sögunnar hús sem sómt hefði sér vel í hvaða stórborg sem er og gat hýst stærri viðburði á borð við tónleika og ráð-
stefnur, auk þess að svala kvikmyndaþorsta landans. Nafnið fór hins vegar ekki vel í alla.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Háskólabíó í
öllu sínu veldi.
Sinfóníuhljómsveit Íslands kveður Há-
skólabíó árið 2011 eftir fimmtíu ár.
Morgunblaðið/Kristinn
AFMÆLI
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.10. 2021