Vísbending - 22.01.2021, Blaðsíða 4

Ritstjóri: Jónas Atli Gunnarsson
Ábyrgðarmaður: Eyrún Magnúsdóttir
Útgefandi: Kjarninn miðlar ehf.,
Fiskislóð 31 B, 101 Reykjavík
Sími: 551 0708 Net fang: visbending@kjarninn.is
Prentun: Kjarninn
Öll réttindi áskil in.
© Ritið má ekki afrita án leyfis út gef anda.
Aðrir sálmar
4 V Í S B E N D I N G • 3 . T B L . 2 0 2 1
Vinstrisveifla
Félagshyggja er vinsæl á krísutímum.
Þegar fólk óttast um eigin afkomu er
það líklegra til að styðja stjórnmálastefnu
sem boðar félagslegt öryggisnet, jafnvel þótt
það leiði til hærri skatta og minni efna-
hagslegs frelsis.
Mörg dæmi má finna um þetta í sögunni.
Til dæmis gjörsigraði demókratinn Franklin
Roosevelt í fyrstu forsetakosningum Banda-
ríkjanna í kjölfar Kreppunnar miklu árið
1932 og breski verkamannaflokkurinn vann
stórsigur í þingkosningum þar í landi í lok
seinni heimsstyrjaldar. Skömmu eftir fjár-
málahrunið árið 2008 tók svo fyrsta hreina
vinstristjórn Íslands við völdum.
Yfirstandandi kreppa virðist einnig
hafa leitt til vinstrisveiflu í stjórnmála-
umræðunni. Í nýjustu skýrslum Efnahags-
og framfarastofnunarinnar (OECD) og
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (AGS) hvetja
stofnanirnar, sem hvorugar eru þekktar
fyrir mikla félagshyggju, til stórsóknar í
útgjöldum hins opinbera svo að draga megi
úr neikvæðum áhrifum kreppunnar á þá
sem verst verða fyrir henni.
Meira að segja hægrisinnaðir stjórnmála-
menn hafa hallað sér til vinstri í ástandinu.
Eftir að efnahagslífið tók að lamast vegna
heimsfaraldursins hafa íhaldssamar ríkis-
stjórnir Bandaríkjanna og Bretlands ákveðið
að hrinda af stað stórum björgunarpökkum
sem margir hverjir fela í sér beinar millifær-
slur til almennings.
Sömu sögu er að segja hérlendis þar
sem ýmsar efnahagsaðgerðir Bjarna
Benediktssonar fjármálaráðherra, líkt og
hlutabótaleiðin og lengri tekjutenging
atvinnuleysisbóta, hefðu alveg eins getað
verið á stefnuskrá einhvers vinstriflokk-
anna í síðustu þingkosningum.
Áhrifa sumra af vinstrisveiflum sögunnar
gætir enn. Mikið af réttindum bandarískra
launþega má rekja til aðgerða Roosevelt á
forsetatíð hans fyrir tæpri öld síðan, auk
þess sem breska heilbrigðiskerfið í núverandi
mynd varð til á tímum vinstristjórnarinnar
þar í landi á eftirstríðsárunum.
Aftur á móti gæti almennings álitið
sveiflast til baka ansi fljótt. Síðasta
vinstristjórnin hér á landi er dæmi um
það, en hún tók við völdum sem ein af
vinsælustu ríkisstjórnum landsins og var
meðal þeirra óvinsælustu fjórum árum
seinna. Það verður því áhugavert að sjá
hvort yfirstandandi sveifla muni vara fram
að næstu alþingiskosningum.
væntanlegur hagnaður bankans þegar vel
gengur sem rennur beint í vasa eigenda og
stjórnenda. Þá er hætta á að of mikil áhætta
sé tekin ef ábyrgð er takmörkuð.
Reynslan af einkareknu bönkunum
árin 2003-2008 var athyglisverð. Þeir lán-
uðu tengdum aðilum, keyptu hlutabréf í
fyrirtækjum sem einnig áttu hlutabréf í
þeim sjálfum, stækkuðu með því m.a. að
falsa eigið fé með sölu á hlutabréfum til
starfsfólks og tóku gríðarleg lán erlendis
til þess m.a. að fjármagna erlendar fjár-
festingar tengdra aðila. Fall þeirra olli miklu
umróti í samfélaginu. Það er ekki nema
von að margir hrökkvi við þegar minnst er
á einkavæðingu banka.
Regluverk til bjargar
Það regluverk sem komið hefur verið á síð-
ustu árin girðir fyrir mikið af því sem gerð-
ist árin fyrir hrun. Takmörk á lánveitingum
í erlendum gjaldmiðlum til óvarinna aðila,
auknar eiginfjárkröfur og hömlur á fjár-
festingum erlendra aðila í skráðum skulda-
bréfum hafa gert fjármálakerfið stöðugra.
Hærri eiginfjárkröfur minnka arðsemi eigin
fjár viðskiptabanka en gera þá sterkari fyrir
áföllum. Bönkum er nú meinað að lána
með veði í eigin hlutabréfum og takmark-
anir hafa verið settar á lánveitingar til
tengdra aðila. Ef útlán fara að vaxa hratt þá
getur fjármálastöðugleikasvið Seðlabankans
hækkað eiginfjárkröfur til þess að stemma
stigu við óhóflegum vexti útlána.
En hvað væri hægt að gera til viðbótar
til þess að draga úr áhættusókn einkavædds
bankakerfis? Hér ber fyrst að nefna að ekki
er búið að setja lög sem koma í veg fyrir
beinar fjárfestingar viðskiptabankanna,
svo sem kaup á hlutabréfum í öðrum
fyrirtækjum. Það er ekki réttlætanlegt að
bankar sem njóta innistæðutrygginga og
óformlegrar ríkisábyrgðar sem kerfislægir
bankar leggi í áhættusamar fjárfestingar.
Í frumvarpi til laga sem nú liggur fyrir
Alþingi er lagt til að bein og óbein stöðutaka
kerfislega mikilvægra viðskiptabanka verði
takmörkuð þannig að samanlögð eiginfjár-
þörf banka vegna stöðutökunnar megi ekki
vera umfram 15% af eiginfjárgrunni þeirra.
Með þessu ákvæði er reynt að koma í veg
fyrir að fjárfestingar bankans stefni inni-
stæðum í hættu. Spyrja má af hverju sé ekki
komið alveg í veg fyrir beinar fjárfestingar
bankanna.
Mikilvægi persónu legrar
ábyrgðar
Mestu máli skiptir að þeir sem fara með virkan
eignarhlut í banka hafi það að markmiði að
reka bankann á ábyrgan hátt og fara eftir þeim
reglum sem settar hafa verið. Engar reglur geta
komið í stað heiðarleika og varkárni. En slík
sjónarmið útiloka ýmsa sem hugsanlega gætu
viljað eignast banka.
Aðilar sem hafa mikinn annan óskyldan
rekstur geta varla talist æskilegir eigendur banka
vegna þess að ákvarðanir bankans geta haft áhrif
á hag annarra fyrirtækja eigandans. Aðilar sem
hafa í fortíð leitt fyrirtæki í gjaldþrot væru
sömuleiðis vart góðir eigendur vegna þess að
þeir eru líklegir til þess að taka mikla áhættu.
Og hið sama á við um einstaklinga sem hafa
fengið refsidóma. Fleiri dæmi um óæskilega
eigendur mætti nefna.
Lýsing á hæfismati í greinargerð fjármála- og
efnahagsráðherra er mjög almennt orðuð. Þar
kemur fram að matið grundvallist á orðspori
þess sem vill eignast bankann, orðspori þess
sem vill veita honum forstöðu, fjárhagslegu heil-
brigði viðkomandi, að eignarhaldið torveldi ekki
eftirlit og að það leiði ekki til peningaþvættis
eða hryðjuverka. En hvergi er minnst á annan
atvinnurekstur, sakarvottorð eða gjaldþrotasögu.
Á það hefur verið bent að til þess að draga úr
áhættusókn í bankakerfinu væri hægt að auka
persónulega ábyrgð þeirra sem fara með virkan
eignarhlut í banka eða stjórna honum. Sjá t.d.
ritgerð Paul Romer frá árinu 2012. Charles
Goodhart setti nýlega fram þá hugmynd að
stjórnendur banka væru gerðir persónulega
ábyrgir fyrir tjóni sem verður vegna áhættu-
samrar ákvörðunartöku. Ábyrgð og völd fara
þá saman. Luigi Zingales, við háskólann í
Chicago, lagði nýlega til að bankar verði skv.
lögum skyldaðir til þess að hafa samfélagslega
ábyrgð og stjórn þeirra gerð skaðabótaskyld fyrir
því tjóni sem af rekstri hlýst.1 Þessar tillögur
miðast allar að því að draga úr áhættusækni
bankastjórnenda.
Lokaorð
Bankar gegna mikilvægu hlutverki í hag-
kerfinu. Þeir dreifa fjármagni á fyrirtæki og
einstaklinga og stuðla þannig að hagvexti og
velferð. Þess vegna skiptir það miklu máli að
þeir séu vel reknir. Ákvörðun um sölu þarf að
vanda. Umfram allt verður að tryggja að nýir
eigendur séu varkárir og hafi hag bankans í
huga en ekki hvernig hægt sé að nota hann
til þess að ná markmiðum í öðrum rekstri
eða taka mikla áhættu.
1 Sjá P. Romer, (2012), ‘Process, Responsibility
and Myron’s Law’. Greinin birtist í Blanchard
et al. (ritsjórar) In the Wake of the Crisis:
Leading Economists Reassess Policy. Cambridge,
MA: MIT Press. bls. 111-121; C. A. E.
Goodhart og R. M. Lastra (2020) “Equity
Finance: Matching Liability to Power”. Journal
of Financial Regulation. 6(1) bls. 1-40; og L.
Zingales (2020) “Which Capitalism?” Presenta-
tion at Markus’ Academy Webinar, Princeton
Bendheim Center.
framh. af bls. 1