Vísbending - 11.05.2017, Blaðsíða 3

Markmið einkavæðingar kunna að
vera ólík bæði milli landa og milli fyr-
irtækja sem einkavædd eru. Ríkisvald
getur ákveðið að selja ríkisfyrirtæki á
lægra verði en hægt er að fá fyrir fyrir-
tækið til að tryggja aðkomu margra að-
ila að kaupunum, að þau gangi hratt
fyrir sig og að auknar líkur séu á að við-
komandi fyrirtæki standist samkeppni
eftir eignarhaldsbreytinguna. Undir
þeim kringumstæðum hefur ríkisvaldið
ákveðið að bera minna úr býtum við
söluna sjálfa í ljósi væntinga um lang-
tímaávinning fyrir þjóðarbúið.
Aukin arðsemi og
skilvirkni
Niðurstöður breytinga á rekstri ís-
lenskra einkavæddra fyrirtækja (fyrir
utan fjármálastofnana) sýna, þegar litið
er til arðsemi, að arðsemi eigin fjár sýnir
marktæka aukningu eftir einkavæðingu
samkvæmt rannsókn1. Aðrir arðsemis-
mælikvarðar (eins og hagnaður yfir sölu
(ROS)) og hagnaður yfir eignir (ROA),
sýna ekki marktæka breytingu þó ROS
sýni bata i arðsemi fyrir 65% fyrirtækj-
anna). Mælikvarðar sem meta breytingar
á skilvirkni rekstrar, sýna allir tölfræði-
lega marktæka aukningu í skilvirkni
rekstrar einkavæddra fyrirtækja eftir
einkavæðingu.
Niðurstöðurnar sýna marktæka ;
aukningu í framleiðslu (afköstum) eft- i
ir að einkavæðing hefur átt sér stað. i
Þessi niðurstaða gengur gegn algengri
hugmynd, þ.e. þeirri að ríkisfyrirtæki
framleiði umfram það sem hagkvæmt
er til þess að uppfylla pólitísk markmið
og því muni afköst dragast saman eft-
ir einkavæðingu. Ef afökst aukast hins
vegar er oft nefnd sú skýring að einkafyr-
irtæki hafi betri möguleika til fjármögn-
unar og sterkari hvata til meiri afkasta.
Niðurstöðurnar gefa ekki til kynna
breytingar á skuldsetningu fyrirtækja í
kjölfar einkavæðingar. Því er oft spáð að
skuldsetning muni lækka eftir einkavæð-
ingu þar sem einkafyrirtæki hafa ekki
sama aðgang að ódýru lánsfé og ríkis-
fyrirtæki, og ríkisfyrirtæki gefa ekki út
hlutabréf. Hjá 60% einkavæddra ís-
lenskra fyrirtækja aukast skuldir hins
vegar.
Rannsókn þessi sýnir ekki fram
á marktæka fækkun stöðugilda eftir
einkavæðingu. Alls fækkuðu 45% fyrir-
tækja starfsfólki sínu eftir einkavæðingu
en 55% þeirra juku starfsmannafjölda
eða stóðu í stað hvað fjölda starfsmanna
áhrærir. Þegar miðgildi og meðaltöl eru
borin saman kemur fram áhugaverður
munur sem sést meðal annars hvað fjölda
stöðugilda varðar. Meðaltalið sýnir aukn-
ingu en miðgildið lækkun.
Breytingar á
efnahagsumhverfi
Rannsóknir á einkavæðingu hafa ver-
ið gagnrýndar fyrir að taka ekki tillit
til breytinga á efnahagsumhverft þeirra
efnahagssvæða sem til skoðunar eru.
Gagnrýnin beinist að því að rannsókn-
ir greini ekki á milli breytinga á rekstri
fyrirtækjanna sem stafa annars vegar af
breytingum á eignarhaldi og hins vegar
breytingum á efnahagsumhverfi. Island
naut hins vegar efnahagslegrar uppsveiflu
á þeim tíma sem hér er til skoðunar,
þ.e. árin 1992 - 2005, þótt hún hafi
verið missterk eftir árum, lægð var árið
1992 og aftur árin 2001-2002. En til að
styrkja greininguna hér er samanburð-
arhópur einkafyrirtækja rannsakaður.
Einkafyrirtækin eru valin þannig að þau
hafa sömu skilgreiningar í atvinnugreina-
skrá og hvert tímabil er það sama fyrir
hvert „par“ (sömu ár fyrir einkavæðingu
og sömu ár eftir einkavæðingu fyrir bæði
einkavætt fyrirtæki og einkafyrirtæki).
Einkavæddu fyrirtækin sýndu engan
marktækan mun eins og í fjárfesting-
um, skuldsetningu og fjölda starfsfólks.
Samanburðarhópur einkafyrirtækja sýnir
marktæka aukningu í fjölda starfsfólks,
lækkun skuldsetningar og aukningu í
fastafjármunum.
Eftir einkavæðingu eykst arðsemin
tölfræðilega marktækt. Arðsemi eigin fjár
(ROE) ríkisfyrirtækja er helmingi lægri
en einkafyrirtækjanna fyrir einkavæð-
ingu en er svipuð eftir einkavæðingu þar
sem einkafyrirtæki standa mikið í stað
meðan einkavæddu fyrirtækin sýna bata.
Skilvirkni batnar eftir einkavæðingu og
styður það kenningar um að einkavæð-
ing ríkisfyrirtækja leiði til aukinnar skil-
virkni. A hinn bóginn fækkar starfsfólki
ríkisfyrirtækjanna talsvert en þó mest
árin fyrir einkavæðingu. A móti kemur
að einkafyrirtækin auka við fjölda starfs-
fólks fyrir samanburðartímabilin. Þessar
niðurstöður gefa til kynna að fækkun
starfsfólks sé hluti af aukinni skilvirkni
ríkisfyrirtækja eftir einkavæðingu.
Þegar niðurstöðurnar eru metnar
með báða hópa fyrirtækja í huga, er ljóst
að að einkavæddu fyrirtækin sýna varla
marktækar breytingar en einkafyrirtæk-
in sýna marktækan bata. Einkavæddu
fyrirtækin sýna marktækan mun í mæli-
kvörðunum fyrir skilvirkni en einka-
fyrirtækin samkvæmt fleiri tegundum
mælikvarða eða arðsemi, framleiðslu,
VíSBENDING
skuldsetningu og fjölda stöðugilda.
Tilhneiging í átt til betri
rekstrar
Niðurstöður sýna að íslensku ríkisfyrir-
tækin eru arðsöm fyrir einkavæðingu og
halda áfram að vera það eftir breytingu
á eignarhaldinu. Þrátt fyrir að lítið sé
um tölfræðilega marktækar breytingar
á rekstri þeirra, þá er tilhneigingin í átt
til betri rekstrar. Þær breytingar virð-
ast mega rekja til fækkunar stöðugilda
einkavæddu fyrirtækjanna, sérstaklega í
aðdraganda einkavæðingarinnar.
Leiðrétt fyrir hagsveiflunni
Samanburðarhópur einkafyrirtækja á
tímabilinu 1992 - 2005 var notaður til
þess að leiðrétta fyrir mögulegar sveiflur
í íslensku efnahagslífi. Báðir hópar fyr-
irtækja sýna svipaða þróun en einkafyr-
irtækin sýna þó marktækar breytingar
samkvæmt fleiri mælikvörðum. Að
standa andspænis breyttri samkeppni,
það er að segja að standa andspænis
einkavæðingunni, virðist ýta við þeim,
burt séð frá ástandi efnahagsmála á hverj-
um tíma. Fækkun starfsfólks einkavæddu
fyrirtækjanna virðist vera ráðandi þáttur
í breytingum á skilvirkni þeirra. Þetta
gefur til kynna að einkavæðingin leiði
ekki til marktæks bata nema fyrir fækk-
un starfsfólks. A hinn bóginn undir-
búa einkafyrirtæki sig gagnvart breyttu
samkeppnisumhverfi með því að leita
eftir aukinni arðsemi og skilvirkni. Þess
ber þó að geta að einkafyrirtækin voru
arðsöm og skilvirk fyrir einkavæðingu.
Skilar einkavæðing bata?
Skilar einkavæðing íslenskra ríkisfyr-
irtækja marktækum bata fyrir rekstur
þeirra. Stutta svarið er nei. Rekstur
þeirra breytist hins vegar í jákvæða átt,
þótt sjaldnast komi fyrir tölfræðileg já-
kvæð marktækni. Jákvæð áhrif verða
á samanburðarhópinn, einkafyrirtæk-
in. Einkavæddu fyrirtækin halda áfram
að vera arðsöm og skilvirk, þó fjölgun
starfsmanna lækki suma mælikvarða í
tengslum við skilvirkni, og breytast al-
mennt í jákvæða átt samkvæmt mæli-
kvörðunum. Einkafyrirtækin bæta sig
samkvæmt mörgum mælikvörðum þó
tveir mælikvarðar, skuldsetning og fjöldi
starfsmanna, sýni að einkafyrirtæk-
in færast marktækt í andstæða átt við
einkavæddu fyrirtækin.
‘Greining er stytting á grein sem birt-
ist í Tímariti um viðskipti og ejnahagsmál
árið 2011 (árgangur 8, nr. 1). U
VÍSBENDING 17. T Bl 2017 3