Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 103

ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið
1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 103102 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022
fréttir
Ljósmæður á Íslandi standa fyrir
söfnun fyrir stríðshrjáðar barns­
hafandi konur í Úkraínu
höfundur s. rut guðmundsdóttir
Það er skelfilegur veruleiki sem blasir við fjölda barns ­
hafandi kvenna í Úkraínu eftir að innrás Rússa hófst
þar í landi þann 24. febrúar síðastliðinn. Áætlað er
að um 30 þúsund börn fæðist á hverjum mánuði í
Úkraínu og þegar þetta er skrifað hafa því um þrjú
hundruð þúsund kvenna eignast börn síðan stríðið
hófst við mjög misjafnar aðstæður; í felum, á flótta
eða við verulega ótryggt ástand. Við höfum séð í fjöl ­
miðlum að konur hafast við og fæða börn sín í neðan ­
jarðar byrgjum, á lestarstöðvum og í kjöllurum sjúkra ­
húsa. Það er vægast sagt átakanlegt að fylgjast með
fréttafluttningi af þeim skelfilegu afl eiðingum sem
stríðið hefur nú þegar haft á al menna borgara og ekki
síst á viðkvæma hópa eins og okkar skjólstæðinga­
hópur er; barnshafandi konur, fjölskyldur þeirra,
sængurkonur og nýfædd börn. Fyrir okkar viðkvæma
hóp geta afleiðingar af því að fá ekki viðeigandi heil ­
brigðisþjónustu verið lífs hættu legar, fyrir utan af­
leiðingar þess að hafa hvorki að gang að öruggu um ­
hverfi eða viðeigandi stuðningi á þessu viðkvæma
skeiði í upphafi lífs.
Ljósmæður á Íslandi vildu láta gott af sér leiða
og stóðu í vor fyrir söfnun á samfélagsmiðlum þar
sem allur ágóði rann til samtaka pólskra ljós mæðra,
Well Born, sem höfðu skipulagt söfnun og út bjuggu
neyðar­fæðingartöskur sem þær sendu til Úkraínu til
fæðandi kvenna. Töskurnar eru vel útbúnar af nauð­
synjum bæði fyrir móður og barn; fæðingar áhöld,
hanskar, sótthreinsir, dömubindi, hlý teppi og leið­
beiningar fyrir þann sem aðstoðar við fæðinguna.
Well Born samtökin voru stofnuð árið 2005 og
eru þau fyrstu sinnar tegundar í Póllandi. Þau saman­
standa fyrst og fremst af ljósmæðrum, brjósta gjafa­
ráð gjöfum, sálfræðingum og doulum og hafa beint
sjónum sínum að því að bæta þjónustu við barns­
hafandi konur og fjölskyldur þeirra. Þau hafa líka beitt
sér fyrir bættri stöðu sjálfstætt starfandi ljós mæðra í
Póllandi, að auka valmöguleika kvenna utan sjúkra­
húsa og tekið þátt í stefnumótun stjórn valda í heil ­
brigðis málum. Verkefnið Well Born fyrir Úkraínu
hófst á þriðja degi stríðsins um leið og fréttir fóru
að berast af skelfilegum aðstæðum barnshafandi
kvenna í Úkraínu. Samtökin lögðust í mikla vinnu
við að kort leggja þörfina og niðurstaðan var sú að
útbúa þrjár tegundir af neyðar­fæðingartöskum.
Fyrsti fæðingarpakkinn var neyðarpakki og
honum fylgdu leiðbeiningar á úkraínsku fyrir þann
sem aðstoðar konu í fæðingu, miðað að því að við­
komandi hafi enga reynslu af fæðingarhjálp. Til­
gangurinn með leiðbeiningunum var líka að við­
komandi gæti veitt tilfinningalegan stuðning, hvatt
konuna áfram og stuðlað þannig að tilfinningu um
traust og öryggi hjá viðkomandi konu. Í töskunni
fylgdi bæklingur um árangursríka brjóstagjöf og
hvernig stuðla megi að henni, bæði fyrstu dagana
og áfram og mikilvægi þess við aðstæður sem þessar.
Annar pakkinn var útbúinn fyrir fólk með heil brigðis­
menntun en litla eða enga reynslu af fæðingum og
þriðji pakkinn fyrir sérfræðinga í fæðinga þjónustu,
ljósmæður og fæðingarlækna. Allir fæðingar pakkarnir
voru hannaðir með það í huga að þeir kæmu að gagni
við ólíkar aðstæður, hvar sem fæðingar hjálp væri
veitt, hvort sem konan væri á sjúkra húsi, í neyðar­
byrgi eða á lestarstöð.
Fimm milljónir íslenskra króna söfnuðust á
vegum ljósmæðra á Íslandi á tveimur vikum og voru
peningarnir sendir strax út til okkar kæru kollega í
Póllandi og nýttir í fæðingatöskuverkefnið. Ljós mæður
þakka kærlega öllum þeim sem styrktu söfnunina.
fréttir
„Stríð og fæðing“
höfundur fríða ísberg
Fríða Ísberg rithöfundur tók á móti Fjöruverð­
laun unum í mars s.l. fyrir skáld sögu sína Merkingu.
Í þakkar ræðu sinni dró hún upp ljúfsára mynd af
reynslu sinni af því að fæða barn á Íslandi nóttina
sem inn rás Rússa í Úkraínu hófst. Ljósmæðrablaðið
fékk leyfi Fríðu til að birta ræðuna hér:
Kæri borgarstjóri, dómnefnd og góðir gestir,
þann 24. febrúar síðastliðinn, fyrir ellefu dögum, fæddi
ég litla konu. Ég var í þrjá sólarhringa að komast upp
í tíu í útvíkkun, þar af einn sólarhring uppi á spítala,
þegar ég var komin upp í tíu bað ég um mænu deyf­
ingu, sogklukku, tangir, mig langar í bjöllukeisara
sagði ég, nei, það langar þig ekki, sagði ljós móðirin,
ég er búin að gefast upp, sagði ég, það er bannað að
segja þetta, sagði ljósmóðirin, ég sofnaði milli hríða,
dreymdi að ég væri í Ikea, allt var rólegt og friðsælt
í Ikea, svo vaknaði ég á fæðingarstofunni, ekki meira
glaðloft fyrir þig, sagði ljósmóðirin, sem hét Jóhanna,
og hún kenndi mér að rembast og korter í eitt eftir
miðnætti 24. febrúar fæddist litla konan.
Rúmlega tveimur klukkustundum síðar réðust
Rússar inn í Úkraínu. Ég og maðurinn minn lágum
í rúminu í sængurlegudeildinni, örmagna, ósofin, en
átökin voru afstaðin, litla konan var lifandi við hliðina
á okkur, annars staðar andaði þessi innrás ofan í háls ­
mál annarra nýbakaðra mæðra – þær voru líka upp­
gefnar, ósofnar, klofin á þeim líka klofin, blóðug og
bólgin, á stærð við strigaskó, en átökin og óvissan og
óöryggið voru rétt að byrja. Stríð og fæðing. Þessi tvö
gríðar stóru hreyfiöfl, líf og dauði, uppbygging og eyði­
legging, einstaklingar og þjóðir, hið smáa og hið stóra,
hið eilífa og hið endanlega. Litla konan fór að kúgast
og blánaði, hún gat ekki andað, ég ýtti á hnapp eftir
aðstoð, hún gat ekki andað, ég hristi hana til, barna­
læknirinn kom, hún gat ekki andað, og loksins, eftir
heila eilífð tók hún andköf, loksins, eftir heila ei lífð,
hún hefur gleypt legvatn, sagði barnalæknirinn, ég
skipti á henni í fyrsta skipti, klæddi hana í samfellu í
fyrsta skipti, við fórum upp á vökudeild, ég sofnaði í
lazy boy stól eftir að hún var komin í eftirlit, þremur
klukku stundum síðar fékk ég tölvupóstinn, RE tví ­
punktur, Merking hlýtur Fjöruverðlaunin í ár. Í átök­
unum hafði ég gleymt því að ég skrifaði bók menntir,
í miðjum átökum skipta bókmenntir engu máli, ljós ­
mæðrum er sama um bókmenntir, barninu er sama
um bókmenntir, hermönnum og sprengjum og skrið ­
drekum er sama um bókmenntir. Þær verða til síðar.
Þær skipta máli síðar, þegar það er andrými til að
hugsa, tala um, skilja, setja í samhengi, setja í nýtt
sam hengi, vinna úr, greiða úr, og skapa úr.
Fyrir mér er Merking fyrst og fremst verk um
upplýsingar: hvernig upplýsingar hafa áhrif á afstöðu
okkar gagnvart bæði öðru fólki og samfélagslegum
málefnum. Hvernig við flokkum, ályktum og for­
dæmum út frá stereótýpum, hvernig sami hluturinn
hefur ólíka merkingu fyrir mismunandi manneskjum
eftir því hvaða upplýsingum manneskjan hefur að­
gengi að. Og hversu brothættar skoðanir okkar eru.
Oft þarf bara eina manneskju með ný rök til þess
að okkur snúist hugur, bara einn svip til þess að við
hættum að hræðast manneskju og höfum samkennd
með henni í staðinn. Síðustu dagar hafa sýnt okkur
að til þess að hefja stríð þarf bara einn lítinn karl og
bara einn lítinn karl til þess að enda stríð. Daginn
eftir, 25. febrúar, fórum við heim með litlu konuna af
spítalanum, og seinna um daginn birtist þessi klausa í
fréttunum: Nýbakaðar mæður og nýfædd börn á vöku­
deild leita skjóls í bráðabirgða sprengjubyrgi í kjallara
sjúkrahússins í Dnipro, suðausturhluta Úkraínu.
Í miðjum átökum skipta bókmenntir engu máli,
í miðjum átökum eru það upplýsingarnar sem skipta
máli, það eru þær sem ráða samkennd heims byggðar­
innar, ráða viðskiptabönnum, mótmælum, afstöðu.
En eftir á munu bókmenntirnar skipta máli – við
verðum að trúa því – að við munum muna eftir því
að bókmenntir séu til og þær gefi okkur ekki hrein
og bein svör, heldur spyrji spurninga, fari inn á gráa
svæðið, geri hlutina loðna, óræða, geri fólki erfiðara
fyrir að mynda sér afstöðu með eða á móti, geri fólki
erfiðara fyrir að afskrifa eitthvað sem áróður, fake
news, wokeisma eða blindan rétttrúnað, núna þegar
mis munandi samfélagshópar, fjölskyldumeðlimir
og þjóðir fá mismunandi upplýsingar og leggja
mismunandi merkingar í sömu hlutina.
Kærar þakkir fyrir verðlaunin, takk fyrir mig.