Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.12.1986, Side 5

Sigurður Björnsson,
bæjarverkfræðingur
Kópavogs
sRipuiagsmál
5
VATNSVEITUR
VÖXTUR ÞEIRRA OG
VIÐHALD
»•

INNGANGUR
Vatn er nauðsynlegt öllu lífi á jörðinni,
og aðgangur að nægjanlegu vatni er
frumskilyrði þess að menningarsam-
félög geti þróast og vaxið.
Við þekkjum úr sögunni hinar miklu
áveitur Egyptalands, þar sem hin foma
menningarþjóð breytti eyðimörkinni í
gróskumiklar ekrur og aldingarða, og
sömu sögu er að segja víðar, svo sem
frá landinu við fljótin miklu, Eufrat og
Tígris og frá Kína.
Hér á landi reistu menn bæi sína við á
eða læk eða a.m.k þar sem unnt var að
ná niður í grunnvatn með því að grafa
brunn. Fyrir kom að bæjarlækurinn var
leiddur inn í gegnum eitt bæjarhúsanna
eða að brunnurinn var innanbæjar.
Segja má að allt þetta hafi verið vísir
að því er síðar varð.
UPPHAF VATNSVEITNA
Þegar jarðarbúum fjölgaði tóku bæir og
síðar borgir að vaxa. íbúar bæjanna
fengu neysluvam sitt úr brunnum inni í
miðjum bæ eða í næsta nágrenni, eða
að það var tekið úr ánni sem bærinn var
gjarnan byggður við.
Víða hagaði þannig til að vatnið í
fljótunum var gruggugt og til eru alda-
gamlar frásagnir frá Indlandi um það
hvemig menn síuðu vam gegnum sand-
lög. Einnig notuðu menn leirker í sama
tilgangi.
Þegar kröfur jukust um nægjanlegt og
gott neysluvatn tóku menn að sækja
það um nokkurn veg. Var þá neyslu-
vatnið leitt í skurðum líkt og áveitu-
vatnið forðum. Þar sem dældir og gil
urðu á vegi manna reyndist sums staðar
nauðsynlegt að byggja brýr sem báru
stokka sem vatnið var leitt eftir. Víða í
Evrópu sjást enn leifar þeirra miklu
vatnsveitna sem Rómverjar reistu hvar-
vema þar sem þeir réðu ríkjum.
Jafnframt tóku menn að leggja vatns-
pípur, sem gerðar voru úr holuðum
trjábolum eða blýi.
Um sömu mundir fylgdu uppfinningar í
kjölfarið sem gerðu mönnum kleyft að
rjúfa það lögmál að vatn rynni aðeins
niður í móti. Merkasta slíkra uppfinn-
inga má telja skrúfu Arkimedesar sem
sá mikli hugvitsmaður frá Sýrakúsu á
Sikiley fann upp 250 árum fyrir Krists
burð. Slíkar snigildælur eru öruggar og
notadrjúgar og algengar enn þann dag í
dag, þar sem dæla þarf miklu vatns-
magni upp um litla hæð, t.d. í dælu-
stöðvum frárennslisveitna.
Þegar fram liðu stundir urðu menn þess
áskynja að sumir sjúkdómar og farsóttir
bárust manna á milli með menguðu
drykkjarvatni. í stórborgum þar sem
neysluvatn var tekið úr næstu á, oft án
nokkurrar teljandi hreinsunar, gusu upp
taugaveiki- og kólerufaraldrar öðru
hveiju. A nítjándu öldinni fóru menn að
hreinsa vatnið í hverjum bænum á
fætur öðrum með því að sía það í hæg-
virkum sandsíum, jafnframt því sem
vatnsveiturnar voru endurbættar.
Skömmu eftir síðustu aldamót fóru
menn siðan að sótthreinsa drykkjar-
vamið með klórblöndun.
Upp úr aldamótum er orðin það þétt
byggð í Reykjavík að brunnamir taka
að mengast og óhjákvæmilegt reynist
að loka þeim.
VATNSVEITA REYKJAVÍKUR
Vatnsveita Reykajvíkur tekur til starfa
árið 1909. Því má ætla að enn séu á lífi
nokkrir Reykvíkingar sem muna þá tíð
þegar allt vatn bæjarbúa var sótt í
brunna og borið heim í hús manna af
vatnsberunum. Hafist var handa við
undirbúning að lögn vatnsveitunnar
eftir að taugaveikifaraldur hafði komið
upp í bænum seint á árinu 1906.
Ýmsir voru þó vantrúaðir á þetta
fyrirtæki, og segir sagan að a.m.k. einn
mektarmaður hafi hreinlega neitað að
láta leggja vatn inn í hús sitt, þar eð
allir heilvita menn vissu að vatn rynni
aldrei upp í móti. Það yrði því óhjá-
kvæmilegt að bera vatnið inn í húsin
eftir sem áður.