Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.12.1986, Blaðsíða 9

dags og nætur er lítill þá er um
verulega leka að ræða í kerfinu.
Ljóst er að það er nauðsyn hverri
vatnsveitu að mæla og fylgjast vel með
vatnsnotkuninni en á því hefur víða
verið misbrestur. Dæmi eru um að
vatnsskortur hafi fyrst og fremst stafað
af leku veitukerfi. Koma má í veg fyrir
slíkan skort með því að gera við og
endurbæta dreifikerfin og jafnframt
komast hjá eða a.m.k. að fresta fjárfrek-
um aðgerðum, sem oft er gripið til í
slíkum tilfellum, þegar lagt er í stór-
fellda stækkun á veitu sem ætti að geta
annað vatnsþörfinni við eðlilegar að-
stæður.
T.F.KAR OG SÓTJN:
Eins og sagt var hér að framan eru lekar
á vatnsveitukerfunum víða vandamál.
Erlendis er talið slæmt ef þeir verða
öllu meiri en 10% af því magni sem
veitt er til hvers bæjar. Ljóst er að lekar
á eldri veitum hérlendis eru stórum
meiri. Algengustu orsakir leka á
vamsveituæðum eru eftirfarandi:
1.
Þverbrot á pípum. Slíkar bilanir eru
algengari en margur hyggur og koma
þær einkum fram á vorin þegar frost er
að fara úr jörð. Þessi brot verða í
óundirbyggðum götum þar sem frost-
lyftingar verða í götumassanum og lítt
hefur verið vandað til frágangs alls,
bæði á lögnum og götu. Þótt slíkar
bilanir leyni sjaldan á sér í moldar-
jarðvegi getur slíkt þó skeð ef
holræsalögnin brotnar einnig og leka-
vatnið fær þar með greiðan aðgang inn
í frárennslislagnimar. Það sem hér er
sagt á einkum við um pottpípur og
gildir að sjálfsögðu ekki síður um
asbesdagnir.
2.
Leki á samskeytum: Þar sem hreyfingar
eru í götum hvort sem er vegna
frostlyftinga eða frá umferð kunna
blýþétt samskeyti að jagast svo til að
þau taka að leka. Hér er sjaldnast um
mikla leka að ræða og geta þeir því
leynt á sér. Hins vegar fylgir þeim
nokkur hávaði, sem kann að valda
ónæði í nálægum húsum þegar nætur-
kyrrð er komin á.
3.
Staðbundin tæring. Asfaltkápa stál-
pípna gat orðið fyrir skemmdum bæði í
flutningum og við lögn pípnanna. Ef
ekki er höfð aðgát og gert vendilega við
slflct þá verða þar óvarðir blettir, sem
geta tærst nokkuð hratt og detta þá göt
á pípumar. Nokkurn þátt í slíkum bil-
unum munu jarðtengingar rafmagns-
veiuianna hafa átt, en áður en tekin var
upp lögn O-leiðara í rafveitukerfinu var
ætíð jarðtengt í vatnsheimæð húsanna
og gátu því lekastraumar, ef fram
komu, valdið hraðri tæringu á
vatnsveitupípunum.
4.
Slysagöt á plastlögnunum: Ef ekki er
vandað nægjanlega til sandfyllingar um
plastlagnir þá kunna hvassir steinar og
hraunnybbur að valda því að göt eða
brestir koma í veggi plastpípnanna.
5.
Heimæðar: Eins og fyrr er sagt höfðu
menn þá trú að zinkhúðin á jámpípum
þeim sem notaðar voru í heimæðar
verði þær gegn tæringu nær von úr
viti. í sand- eða leirbornum jarðvegi
gátu slíkar lagnir enst lengi en þar sem
þær voru lagðar í mýrarjarðveg fór á
annan veg. Þær entust ekki nema í
hæsta lagi 15-20 ár og oft skemur, og
urðu heimæðar oft eins og gatasigti.
f reglugerð fyrir Vatnsveitu
Reykjavíkur stendur í 9. grein:"Allar
vatnsvæðar frá vatnsveituæðum að húsi
og í því eru eign húseiganda, og ber
hann kostnað af lögn þeirra og við-
haldi." Þetta ákvæði hefur verið tekið
upp í reglugerðir flestra vatnsveitna í
landinu. Þetta var ekki óeðlilegt í
upphafi þegar allar götur vom malar-
eða jafnvel moldargötur. Þá gátu menn
sjálfir grafið upp heimæðar allt út í
miðja götu og endurnýjað ef þörf
reyndist. í hinu tæknivædda þjóðfélagi
nútímans þýðir þetta hins vegar, að
húseigendur eiga vatnslögn út í miðja
götu undir malbikaðri akbraut og
steyptri gangstétt og verður það að
teljast óhæft. Raunin verður líka sú, að
það er mörgum um megn að uppfylla
þetta ákvæði, þar eð endumýjun á lekri
heimæð þýðir uppbrot á bæði gangstétt
og akbraut og viðgerð hvors tveggja að
verki loknu, allt á kostnað húseiganda.
Afleiðingin verður sú, að lekar heim-
æðar em látnar drasla þar til að efstu
kranar í húsinu fá ekki lengur vatn.
Það hefur lengi verið skoðun
greinahöfundar að vatnsveitumar ættu
að eiga heimæðarnar ef ekki inn fyrir
húsvegg, þá a.m.k. inn fyrir lóðarmörk,
sbr. það sem gildir um hitaveitu og
rafmagnsveitu.
6.
Lagnir í húsgrunnum: Algengt var áður
fyrr að lagnir vom lagðar í gmnn undir
neðstu plötu og þá jafnan óvarðar eins
og heimæðarnar. Slíkt reyndist að
sjálfsögðu illa. Þó keyrði um þverbak
þegar farið var að fylla húsgmnna með
rauðamöl. Lagnir sem lagðar voru í
slíkan salla, entust mjög illa og dæmi
voru til þess að þær væru gjörónýtar
innan 5 ára.
7.
Heimilistæki: Bent skal á einn þátt,
sem ekki lætur mikið yfir sér, en getur
þó verið drrjúgur. Það era lekir kranar
innanhúss og lekir salemiskassar. Þegar
vatnsskortur var orðinn tilfinnanlegur í
Reykjavík fyrir 1960 þá auglýsti
Vatnsveitan viðgerðarþjónustu, að gert
væri við leka krana í heimahúsum.
Húseigendur greiddu varahluti en vinnan
var ókeypis. Mikil eftirspum var eftir
þessari þjónustu, og það svo að á tíma-
bili voru tveir menn í fullu starfi að
sinna þessum viðgerðum. Jafnframt gaf
þetta góða raun og vissulega dró úr
kvörtunum um vatnsleysi.
Að lokum má minnast á hreina sóun á
neysluvatni. Því er nú svo varið að fólk
hefur vanist því að nægjanlegt og gott
neysluvatn væri sjálfsagður hlutur og
gefur því ekki gaum að það kann að
vera af skomum skammti og kostar
bæði fyrirhöfn og fjármuni að
fullnægja þörfum neytandanna.
Algengasta sóun er í því fólgin að fólk
hirðir ekki um að loka fyrir vatns-
kranana þegar það hefur lokið notkun.
Dæmi um slflct em sírennandi þvotta-
slöngur á bflaþvottastöðvum og í fisk-
vinnsluhúsum og öðmm fyrirtækjum
sem nota vatn að ráði. Þess eru dæmi
að næturrennsli í stórri fiskvinnslustöð
hafi numið tugum sekúndulítra þar eð
gleymst hafi að loka fyrir rennandi
þvottaslöngur þegar vinnu lauk að
kvöldi. Má geta nærri hver sóunin er að