Röst - 01.02.1944, Síða 3

R Ö S T
3
Hclgi Þorláksson .kcnnari:
Hagsýní eða handahóf.
i.
I bókafkium síðasia árs barst til mín rit
eitt, sem ég tel eitt hið merkasta, er út hefir
komið á síðari árum. Hvorki ber þó nafn
þess né svipur stórmennskublæ, en þar í ei
þáttur úr ævisögu íslenzks bónda, Hákonar
Finnssonar í ÍEiorgum, og nefnist ritið "Saga
smábýlis.“
Nákvæmari og greinargleggri frásögn getur
varla, og hreif sá þáttur höfundar mig þó
•ekki mest. það, sem að mínum dómi gerir
bókina svo lærdómsríka, að hún ætfi að les-
ast af hverjum nranni til sjávar og sveita, er
hin óvenju skynsamlegu vinnubrögð, sú
■djúpa framsýni, sem einkennir allt starf þessa
íslenzka bónda og veldur því að hann skilar
framtíðinni hlutfallslega traustari og betri aríi
en velílestir, ef ekki allir samtíðarmenn hans.
Framfarir íslenzkra atvinnuvega til sjávar
og sveita hafa orðið gífurlegar á því 20 ára
tímabili, sem saga Hákonar greinir (1920-40).
En margt.þeirra kostnaðarsömu framkvæmda
reynist nú þegar á sandi reist, og vaxandi
kynslóð verður að reisa mannvirkin að nýju
eins og hver búandi kynslóð á íslandi hefir
orðið að gera til þessa.
En hver er þá hin lærdómsríka hagsýni
-smábóndans í Borgum?
Hiann rótar ekki eins og tarfur t rofi, held-
ur íhugar hann fvrst hverjum möguleikum
smábýlið búi yfir og hvað gera þurfi til að
hagnýta þá, svo að til írambúðar verði. Hann
býr sér til áætlun um allt sem gera þarf á
jörðinni og vinnur síðan samkvæmt henni,
fullviss hvað hann vilji, hvers sé að vænta
og hvernig hagnýta beri hvern skika jarðai
hans, í þessu er íólginn höfuðmismunur Há-
koriar og allilestra samtíðarmanna hans. Af-
köst margra þeirra eru ef til vill eigi minni
•en hans, en arltakar Hákonar munu geta not-
ið ávaxtanna af hagsýnnt iðju hans og hald-
ið þar áfram, sem hann hætti, án þess að
slíta kröftum á endurreisn og umturnun þess1,
er hann vann.
Alltof fáir íslendingar hafa kunnað lífsspeki
H. F. undangengnar aldir. þeir hafa e. t. v.
sniðið sér stakk eftir vexti en sjaldan eða
aldrei við vöxt. því hefir hver kynslóð orðið
að endurreisa bæjarhúsin; og hvernig reyn-
ast mannvirki þau, sem ísíendingar reisa 25
fyrstu frelsisár sín?
II.
þjóðfélag er samfélag einstaklinga, sem liía
á afmörkuðu svæði (landi) og binda sig eða
eru bundnir saman tii hagfelldrar nýtingar
landsins og hafa einnverja stjórn til yfirsyn-
ar um það. þjóðfélagið er því líct heimiíis-
fólki sveitabús og fer eigi hjá því að þar um
gildi að nokkru hin sömu hagsýnilögmál.
Hagsýni bóndinn lætur ekki tilvijjun ráða
hvern hluta jarðar sinnar hann ræktar eða
hvar hann velur bæ sínum stað. Hann skoðar
fyrst land sitt allt, áætlar kosti þess og galla,
möguleika þess og skiiyrði til yrkju. þannig
reistu landnámsmenn i.iörg býli í landnámi
sínu til beztrar hagnýtingar landkosta. Hö ðu
þeir þó enga reynslu \.ð að stvðjast, ne ía
úr átthögum sínumí í öðru landi.
Hagsýni bóndinn dieifir verkamönnum ín-
um eða sameinar til yinnú með tilliti til þaría
á hverju sviði og þannig. að nýting lands og
lýðs verði sem hagrænust.
Lítt þroskað þj 'ð.e a, er byggt upp m ið
öðrum hætti. þar leita hver einstaklii . ir
landgæða og lí.'sviðurværis eitir því sem vni-
og skynsemd leyfir, en húsbóndinn — rik-
isvaidið — kemur þar hvergi nærri, nenia
til 'skattheimtu og ávaxtalítils eftirlits. þessi
“happa- og g'appa- aðíer.y um líisiiá.tu þj ð