Suðri - 13.12.2018, Qupperneq 6

6 13. desember 2018
Eitraða barnið – bókarkafli
Eitraða barnið eftir Guð mund
Brynjólfs son, rit höfund á
Eyrar bakka, er einkar vel
heppnuð skáld saga en Guð mundur
hefur skrifað sig í fremstu röð ís lenskra
rit höfunda á síðustu árum þar sem
hver úr vals bókin hefur rekið aðra.
Bókin er sér lega lipur lega og vel skrifuð
og fléttan marg slungin og spennandi, í
sögu sem segir frá myrkum hliðum
til verunnar. Án efa ein af bestu skáld­
sögum ársins.
Sögu sviðið í Eitraða barninu er
Eyrar bakki og nær sveitir um alda­
mótin 1900. Við sögu koma nafn­
kunnir Ís lendingar, svo sem skáldin
Einar Bene dikts son og Jóhann Sigur­
jóns son, Niel sen faktor, séra Eggert í
Vog sósum. En einnig skáldaðar per­
sónur höfundar, hinn mis heppnaði
sýslu skrifari Kár Ketils son og bjarg­
vætturinn Anna sýslu manns frú.
Fyrst og fremst hverfist sagan þó
um ungan og ó reyndan sýslu mann,
Eyjólf Jóns son sem dreginn er upp úr
vesöld sinni í Kaup manna höfn og er
næsta ó öruggur um sig í æsi legri at­
burða rás í spilltri brenni víns ver öld fá­
tækra Ár nesinga.
- bgs
Dauður beykir
(júlí 1900)
Þau hafa sofið eina nótt á Skúm­
stöðum – og varla það, því þau hafa líka
elskast heitt, þegar dregur til tíðinda.
Það stendur skítugur strákur á Skúm­
staða hlaðinu og galar upp í gluggann.
Reyndar upp í rangan glugga því hann
stendur undir eld hús glugganum en
sýslu maður og kona hans eru enn­
þá sofandi. Klukkan er enda rétt að
verða sex á laugar dags morgni. Það
er að eins Ey rún Þórðar dóttir sem er
komin ofan, eldri kona sem hefur lengi
verið heimils föst hjá Bjarna Þórðar­
syni og frú Ges t rúnu og í raun hefur
hún alið Önnu upp – ekkert síður en
móðir hennar. Þegar loks kemur að
því að Anna hleypir heim draganum er
á kveðið að Ey rún verði henni til halds
og trausts. Kannski liggur á ein hver
grunur um að þess muni verða þörf.
Ey rún gamla kemur út á tröppur og
ætlar að hefja upp eðli legar skammir og
á sakanir um stráks skap og prakkara­
læti þegar strákurinn stynur upp – rétt
um það bil þegar hún dregur stóra
andann til þess að ná krafti í lexíuna:
„Sveinn beykir er dauður. Hann
vaknaði ekki í morgun en var bara lík
og Er lendsína grenjar alveg ó gur lega og
segir að það sé eitrun. Sveinn beykir var
á gætur í gær en dauður í morgun. Guð
fyrir gefi mér að fara með svona ó tíðindi
á milli þorpanna, sagði mamma mér að
segja, í Jesú nafni.“ Strákurinn þurrkar
undan nefinu á sér með trosnaðri ermi
á þófinni lopa peysu. Hann er að mestu
hreinn. En blautur í lappirnar.
„Hvað segirðu, drengur minn? Og
hvur á þig? Og áttirðu að vekja upp
sýslu manninn?“ Ey rún snýst í hringi
um sjálfa sig, hug leiðir að hlaupa
beint inn og vekja Eyjólf, en hún þarf
líka að bíða eftir svörum við þeim
spurningum sem hún ber fram. Eða
það finnst henni.
„Ég heiti Snorri Snorra son frá Garð­
húsum. Pabbi, sem heitir líka Snorri
Snorra son, ætlar austur á reiti að breiða
og gat ekki komið sjálfur og mamma
mín heitir Sumar lína í Garð húsum og
hún sagði mér að vekja sýslu manninn
og læknirinn og hún er Guð munds­
dóttir.“ Strákurinn sýgur upp í nefið en
það dugar ekki til og hann rennir því
enn og aftur erminni undir nefið á sér.
Nú vindur Ey rún sér inn, bendir
stráknum að bíða og eftir andar tak
stendur Eyjólfur á tröppunum – ferð­
búinn, hann hefur heyrt á væning af
orða skiptum stráks og Ey rúnar. Hann
ætlar að taka strákinn tali en þá romsar
hann öllu út úr sér eina ferðina enn og
þó með breyttum enda hnút.
„Ég er búinn að vekja læknirinn og
hann er á leiðinni til yðar þegar hann
er búinn að ná hel vítis þrjótnum, sagði
hann – ekki ég. Þér skiljið.“
Þeir fara saman ríðandi vinirnir,
Ragnar Bjarg munds son læknir og
lyf sali og Eyjólfur Jóns son sýslu­
maður. Snorri litli Snorra son hleypur
á eftir eins hratt og hann getur – en
þarf að sætta sig við að hafa ekki við
full orðnum mönnum á gæðingum.
Hestarnir renna eftir slétt lendinu
á móti morgun sólinni sem stríðir
knöpunum svo báðir bölva góð lát lega.
Þó ekki beint sólinni – slíkt er synd.
Hraunsáin er skítug og lítið í henni
enda sól skin mikið undan farna daga
og dælurnar á Stokks eyri með minna
móti og öll þau vötn og pollar sem
þar liggja ofan við. Þeir nema staðar
á austur bakka þessa læks sem fengið
hefur nafn bótina á. Enn og aftur er
þessi spræna brúar laus – aft a ka flóð
í febrúar hafa mölvað brúar nefnuna
sem tjaslað var upp eftir janúar flóðin
árið 1890. Dugurinn er sá að sú brú er
hér enn tíu árum seinna – allt þangað
til akkúrat núna.
Ragnar tekur upp silfur búnar
tóbaks dósir og fær sér hressi lega í
nefið, otar þeim svo að fé laga sínum
sem hristir hausinn. Eyjólfur reykir
bara sitt tóbak, sinn Parta gás, en hefur
aldrei brúkað tóbak í nef eða munn.
„Ég legg til að ég einn gangi í bæinn.
Það hefur verið að stinga sér niður
flekku sótt. Ó þarfi að ofra því að þú
gleypir hana í þig,“ segir Ragnar hugsi
og horfir á fé laga sinn klóra leir ljósa
klárnum sínum á kollinum.
„Lík lega er það skyn sam legt,“
svarar Eyjólfur annars hugar.
„Það er skyn sam legt.“
„En ertu með ein hverjar varnir,
Ragnar? Ekki treystirðu á Guð og
lukkuna í þessu?“
„Ég treysti sjálfum mér og svo
þessu.“ Ragnar tekur vasa pela upp úr
innri brjóst vasa á reið kápu sinni og
staupar sig. Hann réttir Eyjólfi síðan
pelann sem fær sér fyrir siða sakir ör­
lítið tár. Hann langar vissu lega í meira,
myndi þiggja svo miklu meira og geta
setið lengur við það. Hann hugsar með
sér að ekki sé það höfðing legt að drekka
sótt varnar vökvann frá lækninum –
því lætur hann þetta tár nægja. Þeir
hotta blíð lega á hestana og ríða hægt
inn á milli kotanna, Ragnar veit hvar
beykirinn býr – það er lág reistur torf­
bær, gamall en í góðu standi því hand­
lagnin hefur búið í þessu húsi jafn lengi
og sá maður sem nú er fallinn.
Ragnar stígur af baki, sýpur á og
bregður svo trefli fyrir vit sín, svo
drepur hann á dyr. Út kemur ung­
lings piltur, hann er al var legur en ekki
bugaður að sjá. Sonur beykisins. Þeir
hverfa inn í bæinn. Eyjólfur stígur af
hesti sínum og sest á grjót garð. Hann
finnur augu á sér hvarvetna. En sér
enga mann eskju. Eftir nokkra stund –
Eyjólfur veit ekki hve lengi hann hefur
setið þarna – kemur Snorri litli Snorra­
son móður og másandi.
„Er læknirinn inni? Er karlinn enn
dauður?“
„Verðum við ekki að telja það lík­
legt að maðurinn sé enn þá látinn. En
nú ættir þú að fara heim til þín, vinur.
Ragnar læknir telur ekki ráð legt að fólk
sé hér við Starkaðar kot því þetta gæti
verið slæm pest og smitandi. Hérna
hefur þú krónu fyrir hlaupin í morgun
og trú mennskuna.“ Eyjólfur hefur
seilst í vestis vasann eftir krónu peningi
sem hann leggur í lófa drengsins. Sá
verður for viða, stamar og bugtar sig,
segir eitt hvað í fumi en fátt af viti.
Gleymir að þakka fyrir sig með orðum
en beygir sig því tíðar, stekkur loks af
stað og segir:
„Ég, ég, ég er votur og mér er ... er
kalt á löppunum.“ Það glamra ögn í
honum tennurnar.
Eyjólfur horfir á eftir stráksa, hann á
ekki langt heim en þegar hann hleypur
fram hjá fjár hús kofa þar rétt hjá er
hann stöðvaður af rosknum hjónum
sem eru að stinga út. Hann bendir og
patar og þau góna og fetta sig – sýslu­
maðurinn þykist viss um að þar fari
fram dá góð yfir heyrsla. Og hann brosir
með sjálfum sér.
„And skotans bé vaðir þver hausar
alltaf hreint, hel vítis and skotans
djöfull.“ Ragnar læknir gengur út úr
sorgar húsinu með þetta bæna mál á
vörum. Eyjólfur snýr sér for viða að
honum.
„Er ekki í lagi með þig, maður? Það
er eins fal legt að ekkjan heyri ekki í þér
... eða þá drengurinn.“ Eyjólfi er mis­
boðið.
„And skotans fjandans þrjóska og
heimska – and leg þoka.“ Ragnar sest
hjá vini sínum og horfir á hann með
stingandi augum, fullum af al vöru en
fyrst og fremst vondum tíðindum.
„Ein hver plága?“ Eyjólfur hefur
jafnað sig á munn söfnuðinum og fyllist
enn frekari á hyggjum en áður.
„Já, það má segja það, plágan
heimska. Plágan þver móðska og plágan
ó þekkt. Allt þekktar plágur hér við
ströndina.“
„Hvað þá?“
„Og það er verra hel vítis pakkið
hérna austan við Hraunsána, svei mér
þá. And skotans ó þekkt og stífni – og
nú er beykirinn dauður fyrir vikið.“
„Hann getur nú varla gert að því
þótt ...“
„Hann getur ein mitt gert að því. Ég
hef fyrir boðið það oftar en einu sinni –
og nú síðast við hann sjálfan per sónu­
lega um síðustu helgi, já, hann sjálfan
sem nú liggur nár – að éta ekki kjöt
af sjálf dauðri belju. Af sjálf dauðum
skepnum yfir leitt. Aldrei! En, hvað
gerir þessi lag henti meistari? Jú, étur
hana Skjöldu sína, líkast til af tómri
djöfulsins nísku – og nú er hann ... já,
Guð blessi hann.“
„Hvað er lík legast að hafi gerst?“
Eyjólfur veit svo sem að fólk á ekki
að éta af sjálf dauðu, en þekkir lítið
á stæðurnar.
„Við komum hérna til hans, Guð­
mundur dýra læknir og ... and skotinn
hafi það. Guð mundur sagði við hann
að þetta væri líkast til miltis brandur.
Hann hefur verið að skjóta sér niður
og ... Guð mundur fann strax við
krufningu miltis brands bakteríur við
heilann á kúnni og í lungum. Karlinn
er sjálfur út belgdur yfir brjóstið, greini­
legur bjúgur. Það þarf varla að opna
hann en sjálf sagt kemst maður ekki
hjá því – svona fyrir land lækni. En að
detta í hug að éta ... and skotans nískan
í þessu ... hel vítis, hel víti. Ég veit það
nú þegar, ég veit hvað ég mun finna,
heilinn á honum er sjálf sagt eitt blóð­
stykki og með þetta vaðandi um ...“
„Þú verður að kryfja manninn. Það
er laga leg skylda ...“ Eyjólfur er kominn
á bak.
„Þegiðu, Eyjólfur. Mér leiðast
krufningar.“ Ragnar segir þetta hvorki
mein lega né með háði. Hann segir
þetta lágt, eins og af honum sé dregið
eftir allar for mælingarnar. Honum er
al vara.
Hann stígur á bak Þrjóti og saman
ríða þeir sýslu maður vestur úr.
Læknishúsið eftir Bjarna Múla Bjarnason
Í skáld sögunni Læknis húsið eftir
Bjarna Múla Bjarna son, notar
höfundur sem grunn að sögunni
þann tíma er hann bjó með konu
sinni, og þá verandi ráð herra, Katrínu
Júlíus dóttur, í Læknis húsinu á Eyrar­
bakka. Höfundurinn í sögunni er
vanur því að vera þarna í næði, að
skrifa, en núna, þegar hann lítur út um
gluggann, blasir alltaf við lög reglu bíll í
garðinum.
Ráð herranum, sem gengur undir
heitinu Magda lena í sögunni, hafa
borist hótunar bréf, og and rúms loftið
er ógn væn legt. Við þessar kring­
um stæður byrja undar legar æsku­
minningar, frá því höfundurinn,
Steinar, bjó í húsinu í æsku, hjá
frændum sínum, öðrum blindum, en
hinum mál lausum, að sækja á hann.
Ó svaraðar spurningar úr for tíðinni
leita á hann, taka að á sækja í búana
og hafa ógn þrunginn á hrif á hjónin,
börn þeirra, og ráð herra bíl stjórann
Sig rúnu, sem dregast æ dýpra inn í
leyndar dóma fjöl skyldu lífsins.
Bókar kafli:
Þegar lang afi hans, Gísli, var
skipaður læknir á Eyrar bakka árið
1913, var þar starfandi ungur af­
leysinga læknir, eftir frá fall gamla
héraðs læknisins. Mektar menn höfðu
gert ráð fyrir að hann yrði settur í
starfið og voru ó sáttir við boðaða
komu Gísla. Sú saga komst á kreik að
hann væri of stór og svíra mikill til að
hestar gætu borið hann langa vegu og
væri því ófær um að sinna sjúk lingum
nær liggjandi sveita. Þegar hann svo
mætti og reyndist lág vaxinn og nettur,
breytti það ekki mati margra sem
neituðu að viður kenna þennan rindil
og héldu á fram að sækja læknis hjálp
til afl eysinga læknisins úr sveitinni.
Þetta gerði lífs bar áttuna síst auð­
veldari hjá barn margri fjöl skyldu
Gísla sem hafðist við í lekum timbur­
hjalli úti við sjó – en þar sem þetta var
fyrsta fasta em bætti hans, var hann
stað ráðinn í að þrauka, sama hvað að
höndum bæri.
Á hljóðri sumar nóttu þegar
læknirinn hafði staðið upp frá lestri og
gengið niður í flæðar málið til að hlera
dá leiðandi logn ölduna varð honum
litið til hússins. Honum heyrðust bæld
köll óma í nóttinni en var ekki viss
um hvort þau væru hluti af draum­
kenndum hugsunum eða ættu upp­
runa sinn í um hverfinu. Hann hafði
skilið gluggann á vinnu stofunni eftir
opinn og eftir að hafa pírt lúin augun
um stund, sá hann ekki betur en inni
logaði ó venju glatt á lampanum. Hann
skundaði upp slakkann að húsinu og
þegar hann skyggndist inn brann tíran
yfir les stólnum jafn hóg lega og vant
var, en skjala kassarnir við vegginn
voru al elda, sem og skrif orðið
hans og meðal a hillurnar. Eld tungur
strukust upp með veggjum og lofti líkt
og þær væru mataðar. Engu var líkara
en ein hver hefði kastað logandi kyndli
inn í húsið.
Þegar læknirinn hafði komið
sonunum út, sem og einka dótturinni,
vinnu konunni og eigin konunni, taldi
hann alla hólpna og tók að huga að
inn búinu. Húsið stóð nú í björtu báli
og kona hans meinaði honum inn­
göngu. Hann hafði gefið upp vonina
um að bjarga nokkru af eigum þeirra
þegar hann heyrði kallað ofan af
loftinu: „Ég sé ekkert, getur ein hver
opnað gluggann, ég er að kafna úr
hita hérna uppi!“ Í fátinu höfðu þau
gleymt systur dóttur hans sem þau
höfðu ætt leitt tveimur árum áður og lá
á sóttar sæng í risinu. Af ópum hennar
að dæma virtist hún ný vöknuð og ekki
gera sér grein fyrir hvað gengi á.