Vestfirðir - 14.02.2019, Blaðsíða 9

9 14. febrúar 2019
Minnipokamenn á Vestfjörðum
Inn flytjandi frá Austur löndum var
farinn að að lagast sam fé laginu á Vest-
fjörðum. Hann var kominn með
vinnu og naut þess að fá út borgað um hver
mánaðar mót. Það var samt eitt, sem hann
botnaði ekki alveg í og það voru allar þessar
tölur á launa seðlinum. Hvernig stóð á því
að út borguð laun voru alltaf svona miklu
lægri en heildar launin? Vinnu fé lagarnir út-
skýrðu fyrir honum að þetta væri frá dráttur,
hann borgaði í líf eyris sjóð til að fá eftir laun
og svo væri það skattarnir, sem notaðir
væru til að hafa skóla, heilsu gæslu og vegi.
Inn flytjandinn kinkaði kolli. Þetta virtist
vera skyn sam legt. Svo spurði hann vinnu-
fé lagana: “Ef þið borga skatta af hverju þið
ekki fá mal bik eins og aðrir?” Því gat enginn
svarað.
Fólk borgar skatt til ríkisins og út svar til
sveitar fé lagsins. Og síðan er fjöldinn allur
af ó beinum sköttum og gjöldum. Fé þetta
á að vera til að tryggja fólki sam fé lags lega
þjónustu eins og nám, heilsu gæslu og sam-
göngur. En hvað um sam fé lög, sem hafa
ekkert af þessu? Er eitt hvað rétt læti í að þau
greiði skatta ef þau hafa ekki sama að gang og
aðrir lands menn að þessum sam eigin legu
gæðum? Aug ljós lega ekki, því að í lýð ræðis-
þjóð fé lagi hlýtur það að vera grund vallar-
at riði að allir þegnar landsins sitji við sama
borð þegar kemur að réttindum og sam fé-
lags þjónustu. Allt annað er rang læti.
Á Ís landi er til sam fé lag, sem býr ekki við
þessi sjálf sögðu mann réttindi. Þetta er sam-
fé lagið Ár nes hreppur á Ströndum. Það er
eina sam fé lagið á landinu, sem ekki er í vega-
sam bandi við önnur sam fé lög yfir veturinn.
Á meðan allir aðrir lands menn geta ekið á
sínum einka bíl til að hitta tann lækninn og
versla í stór markaði þá þurfa í búar í Ár nes-
hreppi að fljúga yfir veturinn. Þeir hafa orðið
að láta í minni pokann og sætta sig við að
sökum fá mennis þá eigi þeir ekki sama rétt
og aðrir.
Í Bítinu á Bylgjunni var verið að ræða
um fréttir vikunnar. Og talið barst að veg-
gjöldum, sem nú á að leggja á lands menn.
Stór söngvarinn Kristján Jóhanns son var
einn við mælanda og hann svaraði að bragði
að honum fyndist það rang látt að Vest-
firðingar greiddu veg gjöld því þeir væru
enn að aka á malar vegum, þeir væru ekki
enn komnir inn í 21. öldina. Þetta er alveg
rétt hjá Kristjáni. Hér á Vest fjörðum eru
byggðir enn tengdar saman með malar-
vegum. Og á tveimur stöðum er ekki mokað
yfir há veturinn. Leiðin milli Ísa fjarðar og
Vestur byggðar liggur um Dynjandis heiði
og sá vegur er ekki opinn yfir vetrar tímann.
Vega gerðin mokar ekki snjó af þeim vegi yfir
vetrar mánuðina, - ekki fremur en leiðinni
milli Ár ness og Hólma víkur er haldið
opinni. Þegar kemur að vega málum þá eru
Vest firðingar minni poka menn.
Greinar höfundur fagnar sex tíu ára af-
mæli á þessu ári. Hann man það þegar hann
fór sem drengur með for eldrum sínum í
ferða lög um Vest firði á Volkswa gen bjöllu
með tjaldið á toppinum. Hálfri öld síðar
ekur hann um þessa sömu vegi. Hjalla háls,
Dynjandis heiði, Þorska fjarðar heiði og leiðin
í Ár nes hrepp, þar sem afi fæddist, allir þessir
vegir eru ná kvæm lega eins og þeir voru í
gamla daga. Þarna eru sömu beygjurnar,
sömu holurnar
og pollarnir.
Tíminn hefur
staðið í stað á
þessum vegum.
Það er í raun
nostalgísk upp-
lifun að aka
þessa vegi því
ó sjálf rátt rifjast upp löngu liðinn tími þegar
lítill strákur klessti nefið sitt að bíl rúðunni og
horfði út. Allt er eins og forðum daga.
Stundum hvarflar það að greinar höfundi
að í þessu kunni að liggja sóknar færi fyrir
Vest firðinga. Væri hægt að aug lýsa Vest firði
upp fyrir ferða menn með því að segja: Aktu
um Vest firði og upp lifðu á eigin skinni al-
vöru malar vegi frá miðri 20. öld. Upp lifunin
er ein stök!
Vest firðingar eru minni poka menn. Þeir
borga skatta og sætta sig við það að stór hluti
fjárins endi fyrir sunnan. Þeir sætta sig við
að byggðir á Vest fjörðum séu ekki í vega sam-
bandi yfir vetrar tímann. Þeir sætta sig við að
þurfa að sækja alla þjónustu sér fræði lækna
til höfuð borgarinnar.
Fyrir suð vestan Vest firði er eitt stórt land.
Þar gerðist það fyrir einum þremur öldum
síðan að í búarnir neituðu að borga skatta
vegna þess að þeir áttu ekki full trúa á enska
þinginu. Þeir neituðu að láta í minni pokann
og gerðu upp reisn. En lík lega eru Vest-
firðingar of kristnir til að láta sér detta slíkt
í hug. Hér lifa menn í anda Fjall ræðunnar:
Ef ein hver slær þig á vinstri kinnina þá bjóð
fram hina kinnina!
Magnús Er lings son
sjóður sem fjár magnaður er með
gjöldum á lax eldis iðnaðinn í Noregi
eyða um 64 milljónum norskra króna
í að fjár magna nýjungar og þróun í
bar áttunni við laxalúsina. Þessi upp-
hæð er há – og sem segir jú til um
vandann. Þetta segir jú enn fremur til
um að óskað er eftir ný sköpun, nýrri
hugsun en ekki bara leitað til opin-
berra stofnana svo sem Haf ró þeirra
norð manna til að finna lausnir. Þetta
er gríðar lega mikil vægur púnktur í
ljósi þess að ein stofnun getur ekki
haft á eigin vegum alla þá þekkingu
sem krafist er til að stunda rann-
sóknir og eftir lit.
En hvað er að gerast í
þróuninni gegn laxalús?
Til langs tíma hafa lyf af ýmsu tagi
verið notuð í bar áttunni – en tími
þeirra er að mestu liðinn og notkun
hefur minnkað gríðar lega. Sem betur
fer fyrir náttúruna og fiskinn sjálfan.
Í staðinn hefur spjótunum verið beint
að þróun eldis búnaðar sem tekur á
þessum vanda auk þess sem bæði
náttúru legar og mekanískar að ferðir
hafa verið notaðar í bar áttunni.
Við ís lendingar þekkjum vel
Hrogn kelsi og höfum um aldir nýtt
til mann eldis. Í ljós kom að þessi
skemmti legi fiskur er ansi dug legur
við að éta lús og því hefur skapast
tölu verður iðnaður við eldi á þessum
fiski sem svo er settur í kvíarnar til
að aflúsa laxinn. Síðar hefur reyndar
komið í ljós að ekki eru allir fiskarnir
dug legir við átið og því er Hrogn kelsi
ekki lausn vandans einn og sér. Aðrar
tegundir hafa verið notaðar og sem
eru okkur ís lendingum framandi, svo
sem Bergsnapi – en saman vinna þeir
mikla vinnu og eru notaðir af flestum
eldis aðilum.
Eldis búnaður er stöðugt í þróun
og mikið er í lagt við þróun búnaðar
sem tekur á lúsa vandanum. Bæði er
um sökkvan legar kvíar að ræða – sem
hægt er að sökkva niður fyrir efstu 10
metrana þar sem lúsin er til staðar.
Sökkvan legar kvíar hafa þann ann-
marka að laxinn líkt og flestir fiskar
þarf að komast upp á yfir borðið til að
sækja sér loft í sund magann – en hann
er nauð syn legur svo að fiskurinn
haldi flot eigin leikum sínum – sökkvi
ekki bara til botns. Þetta hefur verið
leyst með því annars vegar að flytja
loft niður í kvíarnar eða gefa fiskinum
að gang að yfir borðinum með þröngu
röri - en þá lærir fiskurinn að sækja
sér loft og lofa slíkar kvíar góðu.
Eins hefur þróun á „lúsa pilsi“
reynst vel – en þá er þéttur dúkur
utan um kví sem ekki hleypir lús í
gegn en þó getur sjór borist í gegn og
fiskurinn þrífst vel
Kannski má segja að tækninni
hafi fleytt hvað mest fram við þróun
svo kallaðra „hálf lokaðra kvía“ – en
það eru kvíar sem eru í raun fljótandi
fiska búr. Hálfl okaðar eru þær kallaðar
sökum þess að dæla þarf inn sjó og
sem gert er af um 30 m dýpi – bæði
til að fá sjó sem er laus við laxalús og
eins til að fá stöðugt hitasti sem er
mikil vægt til að stjórna vaxtar hraða
fisksins. Í þessum kvíum er því nauð-
syn að stjórna súr efnis magni en ekki
síst að losa úr gangs efni sem valdið
geta eitrun – svo sem kol tví sýringi
og köfnunar efni. Til rauna eldi með
þessum búnaði hefur reynst vel og
fiskurinn er heil brigður og fal legur.
Þetta eru já kvæðar fréttir og undir-
strikar það að fisk eldis iðnaðinum er
um hugað um að ná árangri og vinna
í sátt við um hverfið. Nú þegar hefur
fyrir tæki sem þróar eina tegund af
þessum búnaði sótt um leyfi til eldis
í Eyja firði.
Það sem er þó til um hugsunar
er að mikið af þeirri þróun sem er á
eldis búnaði hefur það að mark miði
að berjast gegn laxalúsinni. Ekki eru
allar þessar kvíar þannig úr garði
gerðar að hægt sé að hirða upp úr-
gang – skit og fóður leyfar. Hér er um
mjög á huga verðan púnkt að ræða í
ljósi þess að ef fisk eldi er unnið skv.
Ítrustu kröfum þá á það ekki að valda
skaða á um hverfinu. Fisk eldi er að
mörgu leyti ekki frá brugðinn land-
búnaði – bóndinn ber virðingu fyrir
um hverfi sínu og veit að ef hann
vinnur ekki í sátt við um hverfið
þá mun hann ekki geta selt af urðir
sínar og á sér ekki fram tíð. Fisk eldi í
Noregi skiptir þjóðar búið gríðar legu
máli – að skapar at vinnu í strjál býlu
landi og mögu leika fyrir ungt fólk til
að taka þátt í að byggja sér fram tíð.
Lykillinn að vel heppnuðu eldi er
því að vinna í sátt við um hverfið og
sam fé lagið.
dr. Þor leifur Ágústs son
Erindi flutt á ráð stefnu á Akur eyri
um fisk eldi í Eyja firði