Vestfirðir - 04.10.2018, Side 8

8 4. október 2018
Ávarp forseta Íslands Guðna th. Jóhannessonar við fyrstu
skólasetningu Lýðháskólans á Flateyri 22. september 2018
Nemendur og starfslið Lýðhá-
skólans á Flateyri, skólastjóri
og stjórnarformaður, formað-
ur bæjarráðs, bæjarstjórar, alþingis-
menn, aðrir góðir gestir. Til hamingju
með daginn! Til hamingju með nýja
skólann hér á Flateyri. Megi hann hvetja
nemendur til dáða og efla byggðarlagið,
okkur öllum í þessu landi til heilla. Með
stofnun þessa skóla verður menntakerf-
ið fjölbreyttara, meira í boði fyrir hvern
og einn sem vill afla sér aukinnar visku.
Nú er hugmynd um lýðháskóla ekki
ný af nálinni. Við getum helst rakið
lýðskólahugmyndinna til hugsuðarins
Grundtvigs og annarra í Danmörku
sem mæltu fyrir umbótum og aukinni
alþýðumenntun á nítjándu öld. Ytra
kynntust Íslendingar lýðháskólum
og það skal fúslega viðurkennt að sitt
sýndist hverjum. Þannig vissi Matth-
ías Jochumsson, sá frjálslyndi andans
maður, ekki alveg hvaðan á hann stóð
veðrið í heimsókn til lýðháskólans
fræga í Askov. Þarna blésu aðrir vindar
en hann hafði áður kynnst, mikið frelsi
og próf þekktust varla. „Mér fannst
allt svo laust og óákveðið sem kennt
var,“ sagði Matthías, „sífelldur söng-
ur og fyrirlestrar, lítil yfirheyrsla, fáar
æfingar, allt miðað meira við tilfinn-
ingar en við eiginlegt nám og skilning
eða ákveðna kunnáttu.“ En samt – eða
kannski þess vegna – var eitthvað sem
heillaði hinn hugsandi mann. Hann gat
ekki annað en hrifist af þessum eldmóði
menntunar og mannúðar, samkenndar
og sjálfsræktar. Skáldið sagði áfram, og
það er kjarni málsins: „Skólarnir áttu að
vera líf fremur en ákveðinn lærdómur,
vöknun og hjartans hressing fremur en
erfiði og áreynsla.“
Og að því kom að lýðskólum á ung-
mennastigi var komið á fót hér á landi.
Einna fremstur þar í flokki var Guð-
mundur Hjaltason alþýðufræðimaður,
þekktur á sinni tíð en fáum kunnur
um okkar daga. Próf voru eitur í hans
beinum og öll ítroðsla sömuleiðis. Í
heilræðum til barnakennara, kvæði
sem Guðmundur birti árið 1889, orti
hann svo um eðli sanns lærdóms: Ætíð
sé í allri kennslu eitthvað nýtt, eitthvað
sem að gjörir geðið glatt og hlýtt. Og
enn fremur: Lærdómur sem leikur
verði ljúfur þeim, þeir í skóla sjálfum
sjái sælugeim. Fylg þú þeim um fjöll og
dal með fróðleiks-tal, horf með þeim á
himna ljós og holtarós. Þetta voru fögur
áform, áheyrendur góðir. En hugsjónir
lýðskólafólks fengu ekki nægan hljóm-
grunn hér á landi. Skólakerfið þróaðist í
aðra átt. Vissulega var framför að skóla-
skylda festist í sessi. Í því kerfi urðu
sumir þó ofan á en aðrir út undan, börn-
um raðað í bekki eftir meintri getu, og
oftar en ekki mátti rekja frammistöðu í
þröngum prófum til þess hvernig atlæti
var heima fyrir frekar en hvaða kost-
um nemandinn var í raun búinn. Svo-
nefndir „tossabekkir“ tuttugustu aldar
eru ömurlegur vitnisburður um hörku
og misrétti í garð þeirra sem síst skyldi,
og þessi skipting í góða nemendur og
vonda gat svo sannarlega dregið dilk á
eftir sér eins og Sigurður Pálsson skáld
skrifaði í minningum sínum: „Þessi
dilkadráttur var ákvörðun um örlög
fyrir lífið, hvorki meira né minna.“
Gott og vel, en hvað með jákvæðan aga
og álag, ekki síst þegar við horfum til
framhaldsnáms, þar sem hver og einn á
að bera ábyrgð á sjálfum sér? Vissulega
þarf að gera kröfur í námi, leik og starfi.
Við viljum eiga verkfræðinga sem hafa
sýnt og sannað að þeir viti sínu viti um
burðarþol; við verðum að treysta því að
nýútskrifaðir læknar kunni sína líffæra-
fræði. Fólk í námi þarf að reyna á sig,
leggja sig fram, finna kosti sína og efla
þá. En um leið þurfum við að rækta
með okkur víðsýni og umburðarlyndi,
vinna gegn þröngsýni og fordómum. Er
sá læknir bestur sem kann allt í anató-
míu en ekkert í mannlegum samskipt-
um? Er sá verkfræðingur frábær sem
getur reiknað og teiknað öll heimsins
mannvirki en ber ekkert skynbragð á
samband manns og náttúru? Og sjálf-
sagðar kröfur mega ekki skapa ofur-
kvíða. Er það farsælt veganesi í fram-
tíðina, sem fregnir berast af, að fjöldi
háskólanema neyti örvandi lyfja til að
geta kannski svarað betur spurningum
á prófdegi? Er það rétt sem Kári Stef-
ánsson sagði eitt sinn, að próf væru
uppfinning andskotans?
Kæru nemendur lýðháskólans, og
aðrir góðir gestir: Við þurfum fjöl-
breytni í mannlífinu, og þá að sjálfsögðu
í skólakerfinu líka. Hér við þennan nýja
skóla á Flateyri vantar ekki metnað þótt
farnar séu ótroðnar leiðir að því marki
að auðga einstaklinga og samfélagið um
leið – byggðina hér, um gervallt landið
og í raun víða veröld. Vissulega má var-
ast klisjur. Það er hins vegar satt, sem
oft er sagt, að enginn er góður í öllu en
allir góðir í einhverju. Það skuluð þið
staðfesta, nemendur og kennarar hins
nýja skóla. Góðir áheyrendur: Ég óska
ykkur öllum hjartanlega til hamingju
með Lýðháskólann á Flateyri. Ábyrgð
ykkar er allnokkur. Þið þurfið að sýna
hvað í ykkur býr, sanna að nú hafi verið
stigið gæfuskref. Gangi ykkur vel, megi
gifta fylgja hinum nýja skóla og öllum
sem hann sækja.
Runólfur Ágústsson,
formaður skólanefndar
Forseti íslands
situr í bókabúð-
inni á Flateyri.
Forseti Íslands heilsar Eyþóri Jóvinsson við
bókabúðina Bræðurnir Eyjólfsson
Myndir: Halla Signý Kristjánsdóttir, Marzellíus
Sveinbjörnsson, Runólfur Ágústsson