Heima er bezt - 01.06.2007, Blaðsíða 17

Eskifjörður, tekið í Mjóeyrarvík. A myndinni má sjá Hlíðarenda, œskustöðvar
Arna Helgasonar.
verið hjá eldri manni og konu hans, en
þau hættu áður en ég var orðinn læs.
Þegar ég var að alast upp á Eskifirði,
voru þar fimm stórar verslanir, er gerðu
út á vertíðir og öfluðu vel á þeirra tíma
mælikvarða. Þar hafði hver athafnamaður
sína aðstöðu og gott pláss og stórar
bryggjur sem skipin gátu afhafnað
sig við. Austast var Vilhelm Jensen.
Hann var smiður að mennt, átti stóra
fjölskyldu og verulegan útveg á þeirra
tíma mælikvarða, dugnaðarfólk, sem
setti svip á bæinn.
Næsti atvinnurekandi var svo Andreas
Figved, norskur og kom frá Stavanger.
Hann var mjög athafnasamur á sinni
tíð, byggði gott athafnasvæði og stórt
og fallegt íbúðarhús. Hann var allra
manna ábyggilegastur og átti marga
viðskiptavini. Figved rak alltaf tvo
til þrjá báta, bæði frá Eskifirði og
Hornafirði.
Þriðji athafnamaðurinn var austast í
innbænum, Guðmundur Jóhannesson,
dugnaðarmaður, útsjónarsamur og kom
ýmsum nýjungum í gang. Þar man ég
best eftir samkomusalnum sem hann
byggði við húsið sitt. Þar var bíó, sýndar
þöglar myndir og ógleymanlegar.
Ég man sérstaklega eftir Chaplin og
öðrum sprellikörlum. Mig minnir að
inngangseyrir hafi verið 25 aurar fyrir
börn.
Þá var annað sem þótti mikil nýjung.
Það var sjálfsali sem hægt var að versla
við allan sólarhringinn. Lærðum við
krakkarnir fljótlega á hann. Hann innihélt
aðallega sælgæti og smávaming eins og
tölur og tvinnakefli. Þau komu sér oft vel
á þessum timum. En Guðmundur hafði
komið sér upp stórri hafskipabryggju og
geymsluhúsi þar fyrir ofan. K.omu mörg
skip með vörur, bæði frá Eimskip og
Esjan, Nova og Siríus og mörg fleiri. Þá
þóttu skipakomur hreint ævintýri og fólk
safnaðist saman til að taka á móti þeim
og forvitnast um hverjir væru farþegar.
Var oft full bryggjan af fólki.
Næst fyrir innan (vestan) voru Hinar
sameinuðu íslensku verslanir, með stórt
athafnasvæði og einnig stóra bryggju.
Þær höfðu áður haft mikil umsvif í
plássinu, en voru
Nú, þegar ég man fyrst eftir, með
minnkandi athafnir. Þetta var ein verslun
í stórri keðju verslana í landinu, byggð á
gömlum merg. Tuliníus var þar í forystu
fyrir aldamót 1900. Innst í firðinum var
svo Friðgeir Hallgrímsson með stóra
verslun og útgerð. í kreppunni, sem hófst
fyrir 1930, gáfust öll þessi fyrirtæki upp
og var talið að Landsbankinn hefði átt
sinn hlut í að koma þeim á kné. En hvað
sem má um það segja þá hjálpaði hann
þeim ekki til að halda áfram. Þetta urðu
skelfmgarár fyrir austan hvað atvinnu
snerti. Mér fannst hreppsnefndin standa
illa að vígi þessi ár sem þetta stóð yfír
Ég man að það lá við að hún gæfist
upp og sendi oddvitann og fylgdarlið
á fund ríkisstjómarinnar að finna
ráð til bjargar. Það var meðal annars
hafist handa um að breyta melum í
garðræktarsvæði í atvinnubótavinnu.
Ríkisstjómin lofaði að útvega útsæði
erlendis frá. En þetta dróst tímum saman,
svo einstaklingamir tóku sig saman um
að fá útsæði frá ýmsum stöðum og settu
það niður í beðin. En þegar því var
lokið, komu kartöflurnar frá ríkinu.
Þær lágu þama undir skemmdum og
loks var Pöntunarfélaginu seldar þessar
birgðir. Einhverjir gámngar höfðu sett
í blöðin í Reykjavík að Eskfirðingar
hefðu étið útsæðið, sem ekki var nema
hálfur sannleikur. Enda fengu bæjarbúar
oft að heyra um útsæðið sem aldrei
komst í garðana og ekki dregið af í
frásögninni. En þeir létu þetta ekki á
sig fá, og næsta skrefíð var að stofna
til útgerðar og láta smíða báta erlendis.
Verkefninu var hleypt af stokkunum og
keyptir fjórir bátar, þrír voru jafnstórir
og einn stærstur. Þeir voru skírðir Einir,
Reymir, Víðir og Birkir. Aðaldugnaðar-
og hugsjónamenn heima á Eskifirði
stofnuðu svo samvinnuútgerð í þeim
tilgangi að gera þessa báta út. Það gekk
erfiðlega í upphafi, félagið hleypti sér í
skuldir og lognaðist út af. Skipshafnir
bátanna tóku sig þá til og keyptu bátana
og gerðu þá út síðan. Þá fór að birta í
lofti eftir kreppuna og þeir sem vom
í forystu fýrir útgerðinni vom, meðal
annarra, Sigurður Magnússon sem varð
einna duglegasti sjósóknari á Eskifirði.
Hann og hans félagar keyptu Víði. Jens
Jensen og hans lið fékk Reyni, Georg
bróðir minn og Böðvar Jónasson fengu
svo Eini. Þeir gerðu út frá Sandgerði
og reyndist það vel.
Síldin veiddist fyrir austan og norðan
á sumrin. Þessar útgerðir urðu farsælar
og lyftu staðnum meðan þær störfuðu.
Um það mætti rita langt mál. En svo kom
stríðið og ijármagnið flæddi inn í landið
og stærri fyrirtæki mynduðust samfara
miklum uppgangi í þjóðlífinu.
Ég var 10 ára þegar ég hóf nám í
Bamaskólanum, sem var reisulegt hús í
miðjum bænum. Stóð á hóli og niður á
götuna var gangur, steinsteyptar tröppur
og grindverk, sem náði niður á götuna.
Þetta þótti veglegt hús, tvær stórar
Heima er bezt 305