Heima er bezt - 01.06.2007, Qupperneq 33

Stefán Jónsson, frv. námsstjóri:
Jökuldalur og Jökulsá í Dal
Allir þekkja söguna um Árna Oddsson, Einarssonar
biskups. Þjóðsagan um ferð Áma Oddssonar frá
Danmörku til Vopnaijarðar og þaðan öræfaleið til
Þingvalla, er í Þjóðsögum Jóns Ámasonar, II. bindi, bls.
122.
Árni er í Danmörku í málastappi fyrir föður sinn, Odd
Einarsson biskup, en hann átti í miklum og hörðum málaferlum
við höfuðsmann Dana hér á landi, Herluf Daa, sem almennt
var af íslendingum kallaður Herleg dáð. Herluf Daa var
samtímis Áma í Kaupmannahöfn, en þegar hann fréttir, að Árni
muni hafa fengið uppreisn í málum föður síns hjá konungi,
þá setur höfuðsmaður farbann á Árna til íslandsferðar, en
danskir kaupmenn réðu þá öllum farkosti milli Danmerkur
og íslands. Er sagt, að Árni hafi verið mjög hugsjúkur um
afdrif mála föður síns, ef hann kæmist ekki til Islands, áður
en dómar færa fram á Alþingi, því að öll skjöl, er snertu
málið, voru í hans höndum.
Segir þjóðsagan, að Árni hafi komist yfir hafíð á mjög
dularfullum farkosti og tekið land í Vopnafirði austur skömmu
áður en dómar áttu að fara fram á Alþingi. — Frá Vopnafirði
er löng leið til Þingvalla við Öxará, ef farin er venjuleg
þjóðleið um byggðir, en Árni tók þann kostinn, að fara nær
beint af augum um öræfí, hraun og eyðisanda, en um þá
ferð Áma er þjóðsagan.
Pálmi heitinn Hannesson, rektor, hefur í útvarpserindi
sumarið 1943 fært rök fyrir því, að frásögn þjóðsögunnar geti
staðist. En hann var sem kunnugt er mikill hestamaður og
aðdáandi hesta, þaulvanur ferðamaður og ágætlega kunnugur
þeirri leið, er Árni Oddsson hefur væntanlega farið.
Þjóðsaga þessi er öllum íslendingum hugstæð. Þetta afrek
hests og manns, sem þjóðsagan greinir frá, á sér margar
hliðstæður í íslensku þjóðlífi.
Á hættustund, þegar bráð veikindi eða slys bar að höndum
í strjálum byggðum Islands, var það oft hinn göfugi þjónn
íslenskra bænda, hinn fótfrái, þróttmikli gæðingur, sem bjargaði
lífí sjúklingsins með óbilandi hlaupaþreki og frábæra fjöri.
í þjóðsögunni er það gæðingurinn frá Hákonarstöðum á
Jökuldal, „mjór, sem þvengur og sívalur“, sem barg heiðri
biskups með harðfengi sínu og þoli. — Nú á dögum er það
[flugvélar], sem oft og tíðum ræk[ja] hlutverk gæðingsins, en
sá er munurinn, að flugvélin flytur sjúklinginn til læknisins,
en gæðingurinn flutti lækninn til sjúklingsins.
Ekki era allir á sama máli uni það, hvaða leið Ámi Oddsson
muni hafa farið frá Vopnaljarðarkaupstað suður til jökla, en
talið er, að hann muni hafa farið svonefnda „Biskupaleið“
vestur á Sprengisandsleið og beinustu leið sunnan jökla til
Þingvalla.
Til er gamalt kvæði, sem talið er að Jóh. Magnús Bjamason
skáld sé höfundur að. Kvæði þetta hefur einu sinni verið
prentað, en það hefur lifað á vörum fólks á Austurlandi og
gengið manna á milli í uppskriftum.
Kvæðið er 56 erindi það afrit, sem ég hef í höndum, en
líklega era erindin enn fleiri. Þetta kvæði segir nákvæmar en
þjóðsagan frá ferð Árna suður um öræfi, og hefur höfundur
kvæðisins farið þar eftir gömlum sögnum. Fyrstu þrjú erindi
kvæðisins eru þannig:
Arni ríðurþá löngu leið,
sem liggur að Jökuldal.
Frá Vopnajjarðar verslunarbúð
vakur bar fákur þann hal.
Hann heldur frá búð um hádegismund,
en svo hörð var og mikil hans reið,
að jóreykinn greina þeir glöggt á Dal,
þá gengur að miðaftansskeið.
Reynd voru lungu Rauðs til fulls,
þó rétt sé hann hestaval.
Hann hnígur niður við hlaðvarpann
á Hákonarstöðum á Dal.
Brúin á Jökulsá á Dal hjá Fossvöllum.
Heima er bezt 321